به نظر می‌رسد که تنبلی و راحت‌طلبی انسان را پایانی نیست؛ چراکه او همواره تلاش کرده است تا با ساخت و توسعه‌ی ابزارهای گوناگون، زندگی دنیا را برای خود آسان‌تر گرداند، در حالی که هر چه زندگی دنیا برای او آسان‌تر شده، غفلت او از آخرت بیشتر و عقل و جسم او ضعیف‌تر شده و این حالتی است که امروز به وضوح در او می‌بینیم و می‌توانیم عاقبت بد و ترسناکش را پیشبینی کنیم. هر چند نیازی به پیشبینی ما نیست؛ چراکه خداوند در کتاب خود از آن خبر داده و فرموده است: ﴿وَمَا أَرْسَلْنَا فِي قَرْيَةٍ مِنْ نَبِيٍّ إِلَّا أَخَذْنَا أَهْلَهَا بِالْبَأْسَاءِ وَالضَّرَّاءِ لَعَلَّهُمْ يَضَّرَّعُونَ ۝ ثُمَّ بَدَّلْنَا مَكَانَ السَّيِّئَةِ الْحَسَنَةَ حَتَّى عَفَوْا وَقَالُوا قَدْ مَسَّ آبَاءَنَا الضَّرَّاءُ وَالسَّرَّاءُ فَأَخَذْنَاهُمْ بَغْتَةً وَهُمْ لَا يَشْعُرُونَ﴾[۱]؛ «و در هیچ سرزمینی پیامبری نفرستادیم مگر اینکه اهل آن را به سختی و رنج دچار کردیم، باشد که تضرّع کنند. سپس (دوران) خوب را جایگزین (دوران) بد ساختیم، تا آن گاه که به فزونی رسیدند و گفتند: گذشتگانمان را رنج و آسایش رسید! پس ناگاه آنان را گرفتیم، در حالی که غافل بودند» و فرموده است: ﴿فَلَمَّا نَسُوا مَا ذُكِّرُوا بِهِ فَتَحْنَا عَلَيْهِمْ أَبْوَابَ كُلِّ شَيْءٍ حَتَّى إِذَا فَرِحُوا بِمَا أُوتُوا أَخَذْنَاهُمْ بَغْتَةً فَإِذَا هُمْ مُبْلِسُونَ﴾[۲]؛ «پس چون چیزی که به آنان یادآوری شد را از یاد بردند، درهای هر چیزی را به روی‌شان باز کردیم، تا آن گاه که به داشته‌های خود شادمان شدند، پس ناگاه آنان را گرفتیم، پس آن گاه بیچاره گردیدند» و فرموده است: ﴿اعْلَمُوا أَنَّمَا الْحَيَاةُ الدُّنْيَا لَعِبٌ وَلَهْوٌ وَزِينَةٌ وَتَفَاخُرٌ بَيْنَكُمْ وَتَكَاثُرٌ فِي الْأَمْوَالِ وَالْأَوْلَادِ ۖ كَمَثَلِ غَيْثٍ أَعْجَبَ الْكُفَّارَ نَبَاتُهُ ثُمَّ يَهِيجُ فَتَرَاهُ مُصْفَرًّا ثُمَّ يَكُونُ حُطَامًا ۖ وَفِي الْـآخِرَةِ عَذَابٌ شَدِيدٌ وَمَغْفِرَةٌ مِنَ اللَّهِ وَرِضْوَانٌ ۚ وَمَا الْحَيَاةُ الدُّنْيَا إِلَّا مَتَاعُ الْغُرُورِ﴾[۳]؛ «بدانید که زندگی دنیا تنها یک بازی و شوخی و آرایش و فخرفروشی میان شما و افزون‌طلبی در اموال و اولاد است، مانند بارانی که رویش آن کافران را خوش می‌آید، سپس خشک می‌شود، پس آن را زرد می‌بینی، سپس پوسیده می‌شود و در آخرت عذاب شدید و مغفرت و رضوانی از خداوند وجود دارد و زندگی دنیا جز متاع فریب نیست» و فرموده است: ﴿وَيَوْمَ يُعْرَضُ الَّذِينَ كَفَرُوا عَلَى النَّارِ أَذْهَبْتُمْ طَيِّبَاتِكُمْ فِي حَيَاتِكُمُ الدُّنْيَا وَاسْتَمْتَعْتُمْ بِهَا فَالْيَوْمَ تُجْزَوْنَ عَذَابَ الْهُونِ بِمَا كُنْتُمْ تَسْتَكْبِرُونَ فِي الْأَرْضِ بِغَيْرِ الْحَقِّ وَبِمَا كُنْتُمْ تَفْسُقُونَ﴾[۴]؛ «و روزی که کافران به آتش عرضه می‌شوند (به آنان می‌گوییم:) راحتی خود را در زندگی دنیا مصرف کردید و از آن لذّت بردید، پس امروز عذاب ذلّت‌بار را کیفر می‌یابید به خاطر اینکه در زمین به ناحق بزرگی می‌جستید و به خاطر اینکه گناه می‌کردید» و فرموده است: ﴿إِنَّهُمْ كَانُوا قَبْلَ ذَلِكَ مُتْرَفِينَ﴾[۵]؛ «آنان پیش از این در ناز و نعمت بودند».

آری، شکّی نیست که ساخت و توسعه‌ی ابزارهای ضروری برای زندگی دنیا، اشکالی ندارد، ولی پرسش این است که چه اندازه از ابزارهای ساخته‌شده و توسعه‌یافته‌ی کنونی، واقعاً برای زندگی دنیا ضروری هستند؟! واضح است که بسیاری از آن‌ها غیر ضروری و تنها زاییده‌ی تنبلی و راحت‌طلبی نسل جدید هستند و از این رو، بیش از آنکه برای مردم فایده‌ای داشته باشند، ضرر داشته‌اند و مشکل ایجاد کرده‌اند. یک نمونه از آن‌ها همین هوش مصنوعی است که توسعه‌ی عجیب و روزافزون آن تناسبی با نیاز مردم ندارد و بیشتر به یک سرگرمی و قدرت‌نمایی شبیه شده است! هر شرکتی سعی می‌کند که در توسعه‌ی آن از شرکت‌های دیگر پیشی بگیرد تا خود را سرآمد تکنولوژی در جهان معرّفی کند، بی‌توجّه به اینکه ساخته‌ی او چه تأثیری بر زندگی روزمره‌ی مردم دارد! واضح است که بیشتر مردم در زندگی روزمره‌ی خود هیچ نیازی به آن ندارند و اگر به آن مراجعه می‌کنند، تنها برای بازی و وقت‌گذرانی است؛ همچنانکه بسیاری از آنان به سوء استفاده از آن می‌پردازند و مصادیق جدیدی از ظلم، تجاوز و کلاهبرداری خلق می‌کنند! ساخت ابزاری که در دسترس عموم مردم قرار می‌گیرد، حتماً باید متناسب با نیاز آنان باشد، وگرنه به بازیچه‌ای در دست آنان تبدیل می‌شود که آسیب‌های فردی و اجتماعی فراوانی ایجاد می‌کند. چرا کسانی که همه‌ی تمرکز خود را بر روی توسعه‌ی چنین ابزارهای کم‌فایده و پرضرری گذاشته‌اند، بر روی حلّ مشکل فقر و گرسنگی در جهان تمرکز نمی‌کنند؟! هم‌اکنون میلیون‌ها زن و کودک فقیر و گرسنه در آفریقا و جاهای دیگر به سر می‌برند که اصلاً نمی‌دانند هوش مصنوعی چیست و به چه درد آنان می‌خورد! چرا کسانی که میلیون‌ها دلار را صرف این قبیل رقابت‌های احمقانه در عرصه‌ی تکنولوژی می‌کنند، یک دلار را برای کمک به آوارگان و بیچارگان در نقاط مختلف جهان مصرف نمی‌کنند؟! نمی‌گوییم برای کمک به ظهور منجی جهان؛ چراکه اصلاً به او اعتقاد ندارند! واضح است که پی‌آمد چنین پیشرفت تک‌بُعدی و نامتعادلی، چیزی جز پسرفت در زمینه‌ی فرهنگ و اخلاق نیست و همین است که به خشم خداوند و نزول عذاب او منجر می‌شود.

زمانی بود که کسب علم، کاری بس دشوار بود؛ زیرا برای آگاهی از یک نکته‌ی علمی، باید با اسب یا شتر یا پای پیاده، از شهری به شهر دیگر سفر می‌کردی و از کوه و بیابان می‌گذشتی و با گرگ و راهزن روبه‌رو می‌شدی، تا به محضر عالمی برسی و از او سؤال کنی. از همین رو، تنها کسانی به آن روی می‌آوردند که شخصیّتی وارسته و انگیزه‌ای معنوی داشتند و قدر علم و عالم را می‌دانستند. سپس زمانی آمد که کسب علم، کاری آسان‌تر شد؛ زیرا صنعت چاپ توسعه پیدا کرد و کتب فراوانی به نشر رسید که کمک می‌کرد با مطالعه و تحقیق کتابخانه‌ای، از بسیاری نکات علمی آگاه شوی. از همین رو، تنها کسانی که شخصیّتی وارسته و انگیزه‌ای معنوی داشتند و قدر علم و عالم را می‌دانستند به آن روی نمی‌آوردند، بل کسان دیگری نیز به آن روی می‌آوردند که شایستگی علم را نداشتند و بیشتر در پی نان و نام بودند. سپس زمانی آمد که کسب علم، کاری بسیار آسان‌تر شد؛ زیرا کامپیوتر و اینترنت پدید آمد و نرم‌افزارهای گوناگونی ساخته شد که تو را قادر می‌ساخت در زمانی بسیار کوتاه از هر نکته‌ی علمی آگاه شوی، بدون اینکه زحمت چندانی به خود بدهی. از همین رو، دیگر هر کس و ناکسی به آن روی می‌آورد و دنیا پر شد از جاهلان مغروری که خود را عالم می‌پنداشتند و در هر زمینه‌ای اظهار نظر می‌کردند و هر حقیقتی را زیر سؤال می‌بردند و هر مزخرفی را توجیه می‌نمودند، در حالی که شخصیّتی خبیث و انگیزه‌ای مادّی داشتند! بی‌گمان این مصیبت بزرگ برای سوگواری اهل بصیرت کافی بود، ولی تنبلی و راحت‌طلبی انسان را پایانی نیست و اکنون به حدّی رسیده که چیزی با نام هوش مصنوعی ساخته است، تا دیگر به خود زحمت مطالعه یا حتّی جستجو در اینترنت را هم ندهد، بل تنها بگوید که چه می‌خواهد تا در چند ثانیه برایش فراهم شود! با این تکنولوژی جدید، دیگر نیازی به تحقیق، مطالعه و حتّی سواد نداری تا بتوانی یک کتاب یا مقاله بنویسی؛ زیرا کافی است که بگویی چه می‌خواهی تا در چند دقیقه برایت نوشته شود! اینجاست که علم، مبتذل و عالم، بی‌ارج می‌شود و رشد عقلی و روحی انسان، قربانی تنبلی و راحت‌طلبی او می‌گردد؛ چنانکه علامه منصور هاشمی خراسانی حفظه الله تعالی به خوبی آن را توصیف کرده و فرموده است:

«مَا زَالَ هَذَا الْعِلْمُ عَزِيزًا حَتَّى وَقَعَ فِي الْكُتُبِ، فَتَنَاوَلَهُ غَيْرُ أَهْلِهِ، ثُمَّ وَقَعَ فِي الْإِنْتَرْنِتِ، فَابْتَذَلُوهُ وَتَلَاعَبُوا بِهِ، وَلَوْ عِشْتُمْ لَوَجَدْتُمُوهُ أَهْوَنَ عَلَى النَّاسِ مِنْ طَنِينِ الذُّبَابِ»؛ «همواره این علم عزیز بود تا آن گاه که در کتاب‌ها افتاد، پس کسانی که اهلش نبودند به آن دست یافتند، سپس در اینترنت افتاد، پس آن را مبتذل نمودند و به بازی گرفتند و اگر زنده بمانید خواهید دید که برای مردم از وزوز مگس بی‌اهمّیّت‌تر شده است»!

این حاصل پیشرفت افسارگسیخته‌ی تکنولوژی در زمینه‌ی اطلاعات و ارتباطات است که مانند سیلی ویرانگر به راه افتاده است و معلوم نیست تا کجا پیش خواهد رفت! با این اوصاف، توصیه‌ی ما به مؤمنان آن است که اصالت خود را حفظ کنند و به سنّت‌ها وفادار باشند و از شیوه‌های قدیمی کسب و تبلیغ علم روی نگردانند و فریب سهولت و سرعت کار با هوش مصنوعی را نخورند و به تعطیل شدن عقل و مبتذل شدن علم و بی‌ارج شدن عالم کمک نکنند. هر چند استفاده از سایت‌ها و نرم‌افزارهایی که با بهره‌گیری از هوش مصنوعی، خدمات محدودی مانند جستجو یا ترجمه یا حرکت‌گذاری یا خوانش متن را ارائه می‌دهند، به عنوان ابزاری جانبی در تحقیق یا تألیف یا تبلیغ علم، قابل چشم‌پوشی است، ولی نباید کار اصلی را به آن‌ها واگذاشت و خود به آمر و ناظر تبدیل شد! هوش مصنوعی حتّی اگر دارو یا غذایی مفید باشد، زیاده‌روی در مصرف آن مضر است؛ همچنانکه بازی با آن به معنای استفاده‌ی غیر ضروری از آن شایسته نیست و این چیزی است که مؤمنان باید از آن اجتناب کنند.