در کتاب خداوند از دو بهشت جداگانه با عنوان بهشت برزخی و بهشت ابدی یاد نشده، بل از بهشتی واحد سخن به میان آمده و آن بهشتی است که روح مؤمن پس از مرگ با لبّیک گفتن به ندای ﴿يَا أَيَّتُهَا النَّفْسُ الْمُطْمَئِنَّةُ ۝ ارْجِعِي إِلَى رَبِّكِ رَاضِيَةً مَرْضِيَّةً ۝ فَادْخُلِي فِي عِبَادِي ۝ وَادْخُلِي جَنَّتِي﴾[۱]؛ «هان ای روح آرامش‌یافته! به سوی پروردگارت بازگرد در حالی که راضی و مورد رضایت هستی؛ پس به میان بندگانم داخل شو و به بهشتم داخل شو»، به آن داخل می‌شود و ﴿مَا دَامَتِ السَّمَاوَاتُ وَالْأَرْضُ﴾[۲]؛ «تا هنگامی که آسمان‌ها و زمین باقی است» در آن باقی می‌ماند و سپس در روز قیامت، پس از در هم پیچیده شدن آسمان ﴿كَطَيِّ السِّجِلِّ لِلْكُتُبِ﴾[۳]؛ «مانند در هم پیچیده شدن طومار برای نامه‌ها» و پس از آنکه ﴿تُبَدَّلُ الْأَرْضُ غَيْرَ الْأَرْضِ﴾[۴]؛ «زمین به غیر زمین مبدّل می‌شود»، برای محاسبه‌ی تفصیلی ﴿لِيَوْمِ الْحِسَابِ﴾[۵] به جسمش باز می‌گردد و سپس به همراه جسمش، به درجه‌ای والاتر ﴿الدَّرَجَاتُ الْعُلَى﴾[۶] از همان بهشت صعود می‌کند و از این رو، هر بار که در آن رزقی داده می‌شود می‌گوید این چیزی است که از قبل به من داده شد و چیزهایی مانند قبل به او داده می‌شود؛ چنانکه خداوند فرموده است: ﴿كُلَّمَا رُزِقُوا مِنْهَا مِنْ ثَمَرَةٍ رِزْقًا ۙ قَالُوا هَذَا الَّذِي رُزِقْنَا مِنْ قَبْلُ ۖ وَأُتُوا بِهِ مُتَشَابِهًا ۖ وَلَهُمْ فِيهَا أَزْوَاجٌ مُطَهَّرَةٌ ۖ وَهُمْ فِيهَا خَالِدُونَ﴾[۷]؛ «هر بار که از آن رزقی از بهره‌ای داده می‌شوند می‌گویند: این چیزی است که از قبل به ما داده شد و آن مانند (قبل) به آنان داده می‌شود و برای آنان در آن همسرانی پاکیزه است و آنان در آن جاودان خواهند بود» و این نکته‌ی بدیعی است که یکی از یارانمان ما را از آن خبر داد، گفت:

«سَأَلْتُ الْعَالِمَ عَنْ قَوْلِ اللَّهِ تَعَالَى: ﴿كُلَّمَا رُزِقُوا مِنْهَا مِنْ ثَمَرَةٍ رِزْقًا ۙ قَالُوا هَذَا الَّذِي رُزِقْنَا مِنْ قَبْلُ﴾[۸]، فَقَالَ: رُزِقُوا فِي قُبُورِهِمْ قَبْلَ يَوْمِ الْقِيَامَةِ، أَمَا سَمِعْتَ قَوْلَهُ تَعَالَى فِي الَّذِينَ قُتِلُوا فِي سَبِيلِهِ أَنَّهُمْ ﴿أَحْيَاءٌ عِنْدَ رَبِّهِمْ يُرْزَقُونَ﴾[۹]؟! قُلْتُ: إِنَّهُمْ يَقُولُونَ ذَلِكَ مَا رُزِقُوا فِي الْحَيَاةِ الدُّنْيَا! قَالَ: كَيْفَ يَكُونُ ذَلِكَ، وَمَا رُزِقَ أَكْثَرُهُمْ فِي الْحَيَاةِ الدُّنْيَا إِلَّا الْمَاءَ الْكَدِرَ وَالطَّعَامَ الْجَشِبَ وَاللِّبَاسَ الْخَشِنَ؟! لَا وَاللَّهِ، ذَلِكَ مَا رُزِقُوا فِي الْبَرْزَخِ إِلَى يَوْمِ يُبْعَثُونَ»[۱۰]؛ «از عالم درباره‌ی سخن خداوند بلندمرتبه پرسیدم که می‌فرماید: ”هر بار که از آن از بهره‌ای روزی داده می‌شوند می‌گویند: این چیزی است که از قبل به ما روزی داده شد“، پس فرمود: در قبرهاشان قبل از روز قیامت، آیا سخن خداوند بلندمرتبه درباره‌ی کسانی که در راهش کشته شدند را نشنیده‌ای که می‌فرماید آنان ”زندگانی هستند که نزد پروردگارشان روزی داده می‌شوند“؟! گفتم: این‌ها می‌گویند: آن چیزی است که در زندگی دنیا روزی داده شدند! فرمود: چگونه آن باشد؟! در حالی که بیشتر آنان در زندگی دنیا جز آب کدر و غذای ناگوار و لباس خشن روزی داده نشدند! نه به خدا سوگند، آن چیزی است که در برزخ روزی داده شدند تا روزی که مبعوث می‌شوند».

از اینجا دانسته می‌شود که بهشت مؤمن با مرگ او آغاز می‌شود، جز آنکه پیش از روز قیامت صرفاً روحانی است، به این معنا که تنها روح او در آن متنعّم است و پس از روز قیامت روحانی و جسمانی می‌شود، به این معنا که جسم او نیز در آن تنعّم پیدا می‌کند؛ همچنانکه پیش از روز قیامت پاداشی برای ایمان او و پس از روز قیامت پاداشی برای ایمان و عمل صالح اوست و با این وصف، بهشت برزخی جدا از بهشت ابدی نیست، بل درجه‌ای از آن است که در روز قیامت به اقتضای تجسّم او و متناسب با اعمال صالحش علو و وسعت پیدا می‌کند؛ چنانکه خداوند با اشاره به آن روز فرموده است: ﴿وَلِكُلٍّ دَرَجَاتٌ مِمَّا عَمِلُوا ۖ وَلِيُوَفِّيَهُمْ أَعْمَالَهُمْ وَهُمْ لَا يُظْلَمُونَ﴾[۱۱]؛ «و برای همه درجاتی متناسب با چیزی است که عمل کردند و حتماً اعمالشان را بدون کاستی به آنان می‌پردازد و به آنان ستم نمی‌شود» و این نکته‌ی بدیعی است که یکی از یارانمان ما را از آن خبر داد، گفت:

«سَأَلْتُهُ عَنْ سُؤَالِ الْقَبْرِ أَحَقٌّ هُوَ؟ قَالَ: نَعَمْ، قُلْتُ: فَيُسْأَلُ يَوْمَ الْقِيَامَةِ مَرَّةً أُخْرَى؟! قَالَ: إِنَّمَا يُسْأَلُ فِي الْقَبْرِ عَنْ تِلْكَ الْأُمُورِ الْعِظَامِ، وَيُسْأَلُ يَوْمَ الْقِيَامَةِ عَنْ كُلِّ صَغِيرٍ وَكَبِيرٍ، حَتَّى يُسْأَلُ عَنِ اللَّقْمَةِ وَالنَّظْرَةِ وَاللَّفْظَةِ وَالْجَلْسَةِ»[۱۲]؛ «از آن جناب درباره‌ی پرسش در قبر پرسیدم که آیا حقّ است؟ فرمود: آری، گفتم: پس در روز قیامت دوباره پرسش می‌شود؟ فرمود: جز این نیست که در قبر از آن چیزهای بزرگ پرسش می‌شود و در روز قیامت از هر خُرد و کلانی پرسش می‌شود، تا اینکه از یک لقمه و یک نگاه و یک کلمه و یک نشستن پرسش می‌شود».

با این وصف، می‌توان «درنگی که از آن گزیری نیست» در گفتار زیبا و نورانی علامه منصور هاشمی خراسانی حفظه الله تعالی را بر درنگ مؤمن در قبر برای پرسش درباره‌ی «تِلْكَ الْأُمُورِ الْعِظَامِ»؛ «آن چیزهای بزرگ» حمل نمود.

اما چگونگی قیامت و حوادث هول‌انگیز آن در ده‌ها آیه از کتاب خداوند خصوصاً سوره‌های مکّی که در اجزاء واپسین مصحف شریف قرار گرفته‌اند، توصیف شده است و هیچ توصیفی درباره‌ی آن بهتر از توصیف کتاب خداوند نیست و «صور» نیز مطابق با توصیف کتاب خداوند، شیپوری است که دو بار در آن دمیده می‌شود: یکی برای مردن زندگان در پایان زندگی دنیا و دیگری برای زنده شدن مردگان در روز قیامت؛ چنانکه فرموده است: ﴿وَنُفِخَ فِي الصُّورِ فَصَعِقَ مَنْ فِي السَّمَاوَاتِ وَمَنْ فِي الْأَرْضِ إِلَّا مَنْ شَاءَ اللَّهُ ۖ ثُمَّ نُفِخَ فِيهِ أُخْرَى فَإِذَا هُمْ قِيَامٌ يَنْظُرُونَ﴾[۱۳]؛ «و در صور دمیده می‌شود، پس هر کس در آسمان‌ها و هر کس در زمین است جز کسی که خداوند خواهد می‌میرد، سپس بار دیگر در آن دمیده می‌شود، پس ناگاه آنان برخاسته می‌نگرند».

خداوند ما را از وحشت آن روز که ﴿الْفَزَعُ الْأَكْبَرُ﴾[۱۴]؛ «بزرگ‌ترین وحشت» است حفظ فرماید و با مرگ در راه اقامه‌ی دینش به بهشت جاودانش که ﴿دَارُ السَّلَامِ﴾[۱۵]؛ «سرای سلامتی» است داخل کند تا از این زندگی مرارت‌بار در میان کافران و ظالمان و فاسقان رهایی یابیم و در جوار پیامبران و صدّیقان و شهیدان منزل کنیم و شادمانه ندا سر دهیم: ﴿الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِي أَذْهَبَ عَنَّا الْحَزَنَ ۖ إِنَّ رَبَّنَا لَغَفُورٌ شَكُورٌ﴾[۱۶]؛ «ستایش خدایی را که اندوه را از ما برد؛ هرآینه پروردگارمان بسیار آمرزنده و قدرشناس است».