برخی از علما معتقدند که هلال ماه شوّال، هرگاه قبل از ظهر سی‌ام ماه رمضان دیده شود، برای شب قبل است و تبعاً همان روز، روز اوّل شوّال محسوب می‌شود و هرگاه بعد از ظهر سی‌ام ماه رمضان دیده شود، برای شب بعد است و تبعاً فردای آن روز، روز اوّل شوّال خواهد بود؛ چراکه قبل از ظهر، به شب قبل و بعد از ظهر، به شب بعد نزدیک‌تر است، ولی بیشتر علما معتقدند که فرقی میان آن دو وجود ندارد و هلال ماه شوّال در هر دو برای شب بعد محسوب می‌شود و شکّی نیست که حق با آنان است؛ به دلیل سخن خداوند که فرموده است: ﴿فَمَنْ شَهِدَ مِنْكُمُ الشَّهْرَ فَلْيَصُمْهُ﴾[۱]؛ «پس هر کس از شما ماه (رمضان) را دریافت، باید آن را روزه بگیرد» و فرموده است: ﴿فَالْـآنَ بَاشِرُوهُنَّ وَابْتَغُوا مَا كَتَبَ اللَّهُ لَكُمْ ۚ وَكُلُوا وَاشْرَبُوا حَتَّى يَتَبَيَّنَ لَكُمُ الْخَيْطُ الْأَبْيَضُ مِنَ الْخَيْطِ الْأَسْوَدِ مِنَ الْفَجْرِ ۖ ثُمَّ أَتِمُّوا الصِّيَامَ إِلَى اللَّيْلِ﴾[۲]؛ «پس اکنون با زنانتان نزدیکی کنید و چیزی که خداوند برایتان نوشته است را بجویید و بخورید و بیاشامید تا آن گاه که سپیده‌ی فجر از سیاهی آن برایتان نمایان شود، سپس روزه را تا شب کامل کنید»؛ با توجّه به اینکه از لحظه‌ی فجر تا لحظه‌ی رؤیت هلال ماه شوّال در روز سی‌ام ماه رمضان، جزء ماه رمضان محسوب می‌شود و تبعاً باید آن را روزه گرفت و آن هنگامی روزه گرفته می‌شود که تا شب از افطار خودداری شود؛ چراکه روزه‌ی آن، با افطار در لحظه‌ی رؤیت هلال «کأن لم يكن» می‌شود؛ چنانکه هرگاه کسی لحظه‌ای قبل از غروب آفتاب در روزی از ماه رمضان، بخورد یا بیاشامد یا نزدیکی کند، مانند این است که آن روز را اصلاً روزه نگرفته باشد و باید یک روز کامل را قضا کند، نه صرفاً یک لحظه از روز را. بنابراین، اگر هلال ماه شوّال یک لحظه بعد از فجر دیده شود نیز چاره‌ای جز کامل کردن روزه تا شب وجود ندارد؛ چراکه روزه نگرفتن یک لحظه از ماه رمضان نیز جایز نیست و هیچ لحظه‌ای از آن روزه گرفته نمی‌شود تا آن گاه که تا شب از افطار خودداری شود. به همین دلیل، هنگامی که هلال ماه شوّال، دقایقی قبل از غروب آفتاب دیده می‌شود، افطار در آن دقایق جایز دانسته نمی‌شود، بلکه تا غروب آفتاب از خوردن، آشامیدن و نزدیکی کردن خودداری می‌شود؛ چراکه هرگاه روزه در روزی از ماه رمضان آغاز شده باشد، چاره‌ای جز کامل کردن آن تا شب نیست و این مراد علامه منصور هاشمی خراسانی حفظه الله تعالی از گفتاری است که یکی از یارانش ما را از آن خبر داد، گفت:

«سَأَلْتُهُ عَنْ هِلَالِ شَوَّالٍ يُرَى فِي صَدْرِ النَّهَارِ، فَقَالَ: الرُّؤْيَةُ قَبْلَ الْفَجْرِ، فَإِذَا رَأَيْتُمْ بَعْدَهُ فَأَتِمُّوا الصِّيَامَ إِلَى اللَّيْلِ، ثُمَّ اغْدُوا إِلَى الصَّلَاةِ مِنْ غَدٍ، قُلْتُ: إِنَّهُمْ يَقُولُونَ إِذَا رَأَى قَبْلَ الزَّوَالِ أَفْطَرَ، فَقَالَ: لَا صِيَامَ إِلَّا إِلَى اللَّيْلِ»؛ «از او درباره‌ی هلال شوّال پرسیدم که در آغاز روز رؤیت می‌شود، پس فرمود: رؤیت پیش از فجر است، پس هرگاه پس از آن رؤیت کردید، روزه را تا شب کامل کنید، سپس فردا به سوی نماز (عید) بیرون روید، گفتم: آن‌ها می‌گویند که اگر پیش از ظهر رؤیت کرد افطار می‌کند، پس فرمود: هیچ روزه‌ای جز تا شب نیست».

از اینجا دانسته می‌شود که روایات رسیده حاکی از جواز افطار روزه در صورت رؤیت هلال پیش از ظهر، صحیح نیستند؛ چراکه با کتاب خداوند منافات دارند؛ همچنانکه منافی با روایات صحیحی هستند که بر وجوب کامل کردن روزه تا شب دلالت دارند؛ مانند روایت عائشة که در آن آمده است: «أَصْبَحَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَآلِهِ وَسَلَّمَ صَائِمًا مِنْ صُبْحِ ثَلَاثِينَ، فَرَأَى هِلَالَ شَوَّالٍ نَهَارًا، فَلَمْ يُفْطِرْ حَتَّى أَمْسَى»[۳]؛ «رسول خدا صلّی الله علیه و آله و سلّم در صبح روز سی‌ام (رمضان) روزه‌دار بود، پس در روز هلال شوّال را دید، ولی افطار نکرد تا آن گاه که شب شد» و روایت امام أبو جعفر باقر علیه السلام که در آن آمده است: «قَالَ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ عَلَيْهِ السَّلَامُ: إِذَا رَأَيْتُمُ الْهِلَالَ فَأَفْطِرُوا، وَأَشْهِدُوا عَلَيْهِ عُدُولًا مِنَ الْمُسْلِمِينَ، فَإِنْ لَمْ تَرَوُا الْهِلَالَ إِلَّا مِنْ وَسَطِ النَّهَارِ أَوْ آخِرِهِ، فَأَتِمُّوا الصِّيَامَ إِلَى اللَّيْلِ»[۴]؛ «امیر المؤمنین علیه السلام فرمود: هرگاه هلال را دیدید افطار کنید و عادلانی از مسلمین را بر آن شاهد بگیرید، پس اگر هلال را ندیدید جز در بین روز یا آخر آن، روزه را تا شب کامل کنید» و روایت امام جعفر صادق علیه السلام که در آن آمده است: «قَالَ اللَّهُ: ﴿وَأَتِمُّوا الصِّيَامَ إِلَى اللَّيْلِ﴾، يَعْنِي صِيَامَ رَمَضَانَ، فَمَنْ رَأَى هِلَالَ شَوَّالٍ بِالنَّهَارِ فَلْيُتِمَّ صِيَامَهُ»[۵]؛ «خداوند فرموده است: ”روزه را تا شب کامل کنید“، یعنی روزه‌ی رمضان را، پس هر کس هلال شوال را در روز دید، باید روزه‌اش را کامل کند» و روایت محمّد بن عیسی که در آن آمده است: «كَتَبْتُ إِلَيْهِ عَلَيْهِ السَّلَامُ: جُعِلْتُ فِدَاكَ، رُبَّمَا غُمَّ عَلَيْنَا هِلَالُ شَهْرِ شَوَّالٍ، فَيُرَى مِنَ الْغَدِ الْهِلَالُ قَبْلَ الزَّوَالِ، وَرُبَّمَا رَأَيْنَاهُ بَعْدَ الزَّوَالِ، فَتَرَى أَنْ نُفْطِرَ قَبْلَ الزَّوَالِ إِذَا رَأَيْنَاهُ، أَمْ لَا؟ وَكَيْفَ تَأْمُرُ فِي ذَلِكَ؟ فَكَتَبَ عَلَيْهِ السَّلَامُ: تُتِمُّ إِلَى اللَّيْلِ، فَإِنَّهُ إِنْ كَانَ تَامًّا رُؤِيَ قَبْلَ الزَّوَالِ»[۶]؛ «برای امام علیه السلام نوشتم: فدایت شوم، گاهی هلال ماه شوّال بر ما پوشیده می‌ماند، پس فردا قبل از ظهر دیده می‌شود و گاهی هم بعد از ظهر دیده می‌شود، پس به نظرت اگر قبل از ظهر آن را دیدیم افطار کنیم یا نه؟ در این باره چه امر می‌کنی؟ پس در پاسخ نوشت: روزه را تا شب کامل کن؛ چراکه هرگاه (ماه رمضان) سی‌روزه باشد، (هلال آن) قبل از ظهر دیده می‌شود» و این نظر بیشتر صحابه است، بل ادّعا شده که میان آنان درباره‌ی آن اختلافی نبوده است[۷]؛ چنانکه به عنوان نمونه، أبو وائل روایت کرده است: «كَتَبَ إِلَيْنَا عُمَرُ أَنَّ الْأَهِلَّةَ بَعْضَهَا أَكْبَرُ مِنْ بَعْضٍ، فَإِذَا رَأَيْتُمُ الْهِلَالَ فِي أَوَّلِ النَّهَارِ فَلَا تُفْطِرُوا حَتَّى تُمْسُوا، إِلَّا أَنْ يَشْهَدَ رَجُلَانِ مُسْلِمَانِ ذَوَا عَدْلٍ أَنَّهُمَا أَهَلَّاهُ بِالْأَمْسِ عَشِيَّةً»[۸]؛ «عمر در نامه‌ای برای ما نوشت: برخی هلال‌ها از برخی دیگر بزرگ‌ترند، پس چون هلال را در اوّل روز دیدید افطار نکنید تا آن گاه که شب فرا رسد، مگر اینکه دو مرد مسلمان عادل شهادت دهند که آن را در شامگاه دیشب دیده‌اند» و روایت شده است: «إِنَّ نَاسًا رَأَوْا هِلَالَ الْفِطْرِ نَهَارًا، فَأَتَمَّ عَبْدُ اللَّهِ بْنُ عُمَرَ صِيَامَهُ إِلَى اللَّيْلِ، وَقَالَ: لَا، حَتَّى يُرَى مِنْ حَيْثُ يُرَى بِاللَّيْلِ»[۹]؛ «برخی از مردم هلال فطر را در روز دیدند، پس عبد الله بن عمر روزه‌اش را تا شب کامل کرد و گفت: نه، تا آن گاه که شب در وقت خودش دیده شود» و از عبد الله بن مسعود روایت شده است: «إِذَا رَأَيْتُمُ الْهِلَالَ نَهَارًا فَلَا تُفْطِرُوا، فَإِنَّمَا مَجْرَاهُ فِي السَّمَاءِ، وَلَعَلَّهُ أَبْيَنُ سَاعَتَئِذٍ، وَإِنَّمَا الْفِطْرُ مِنْ الْغَدِ مِنْ يَوْمِ يُرَى الْهِلَالُ»[۱۰]؛ «هرگاه هلال را در روز دیدید افطار نکنید؛ چراکه گردش آن در آسمان است و شاید در آن ساعت (از روز) آشکارتر باشد. فطر فردای روزی است که هلال دیده می‌شود».

روشن است که این حکم برای رؤیت هلال ماه رمضان در روز سی‌ام شعبان نیز صدق می‌کند؛ به این معنا که خواه قبل از ظهر واقع شود و خواه بعد از ظهر، فردای آن روز، اوّل ماه رمضان محسوب می‌شود، نه آن روز؛ زیرا آغاز روز، در ماه شعبان بوده است که روزه‌ی آن واجب نیست و قضای روزه‌ای که واجب نبوده است، واجب محسوب نمی‌شود.