این مسأله از مسائل مشکلی است که فقها را سرگردان کرده است؛ چراکه از یک سو انجام مناسک حج در روزهایی معیّن واجب است و انجام آن‌ها در روزهایی دیگر مبطل حج محسوب می‌شود؛ چنانکه خداوند فرموده است: ﴿الْحَجُّ أَشْهُرٌ مَعْلُومَاتٌ﴾[۱]؛ «حج در ماه‌های معیّنی است» و فرموده است: ﴿لِيَشْهَدُوا مَنَافِعَ لَهُمْ وَيَذْكُرُوا اسْمَ اللَّهِ فِي أَيَّامٍ مَعْلُومَاتٍ﴾[۲]؛ «تا به منافعی برای خود دست یابند و نام خداوند را در روزهایی معیّن یاد کنند» و از سوی دیگر اشتباه در تعیین روز اول ماه، بسیار شایع است و این به معنای بطلان حجّ حاجیان در بسیاری از سال‌هاست که تبعات مادّی و معنوی سنگینی دارد و قابل التزام به نظر نمی‌رسد؛ هر چند بنا بر مبنای علامه منصور هاشمی خراسانی حفظه الله تعالی اصلاً بعید نیست؛ زیرا از تبعات غیبت خلیفه‌ی خداوند در زمین است که مردم خود مسبّب آن بوده‌اند و از این رو، با لطف خداوند منافاتی ندارد تا بعید باشد! وقتی مردم به جای خلیفه‌ی خداوند در زمین، آل سعود را بر مکّه مسلّط می‌کنند، نباید توقّع داشته باشند که حجّشان دچار اشکال نشود! بطلان حجّی که تحت مدیریت طواغیت انجام می‌شود، عجیب نیست، بل صحّت آن است که عجیب است! اما فقها، از آنجا که مبنای علامه منصور هاشمی خراسانی حفظه الله تعالی را درک نکرده‌اند و به قلّه‌ی معرفت و بصیرت او نزدیک هم نشده‌اند، این موضوع را قابل التزام نمی‌دانند و به صحّت حج در غیر روزهای تعیین‌شده فتوا می‌دهند، بدون اینکه دلیل علم‌آوری برایش داشته باشند! تنها دلیلشان این است که بطلان حج، موجب عسر و حرج می‌شود و خداوند برای مردم عسر و حرج قرار نداده است؛ غافل از اینکه خداوند برای مردم عسر و حرج قرار نداده است، ولی مردم خود برای خود عسر و حرج قرار داده‌اند؛ چراکه بطلان حج، ناشی از تقصیر خودشان است؛ چنانکه فرموده است: ﴿وَمَا ظَلَمَهُمُ اللَّهُ وَلَكِنْ أَنْفُسَهُمْ يَظْلِمُونَ﴾[۳]؛ «و خداوند به آنان ظلمی نکرده است، بلکه آنان خودشان به خودشان ظلم کرده‌اند»! آیا خداوند از آنان خواسته است فاسقانی را بر خود حاکم کنند که به صحّت عباداتشان اهمّیّتی نمی‌دهند و در تعیین اوقات شرعی سهل‌انگار هستند یا از مطامع سیاسی پیروی می‌کنند؟! واضح است که چنین نیست و با این وصف، اگر حجّشان باطل باشد، باید خود را ملامت کنند، نه خداوند را؛ چنانکه فرموده است: ﴿قُلْ آللَّهُ أَذِنَ لَكُمْ ۖ أَمْ عَلَى اللَّهِ تَفْتَرُونَ﴾[۴]؛ «بگو آیا خداوند به شما اذن داده است، یا بر خداوند دروغ می‌بندید؟!»

آری، برخی مناسک حج مانند طواف، سعی و رمی در بیش از یک روز قابل انجامند و از این رو، هرگاه روز تعیین‌شده توسّط آل سعود یک روز عقب‌تر یا جلوتر از روز واقعی باشد، می‌توان آن‌ها را در روز واقعی انجام داد، ولی برخی مناسک حج تنها در یک روز قابل انجامند و انجام آن‌ها در روزی دیگر جایز نیست؛ مانند وقوف در عرفات که مهم‌ترین رکن حج محسوب می‌شود و تنها باید در روز عرفه انجام شود و اگر حداکثر تا صبح روز عید انجام نشود، حج باطل است؛ چنانکه روایت شده است: «الْحَجُّ عَرَفَةُ، وَمَنْ لَمْ يُدْرِكْ عَرَفَةَ فَيَقِفْ بِهَا قَبْلَ أَنْ يَطْلُعَ الْفَجْرُ فَقَدْ فَاتَهُ الْحَجُّ»[۵]؛ «همه‌ی حج عرفه است و هر کس به عرفه نرسد و در آن وقوف نکند پیش از اینکه فجر (روز عید) بردمد، حج را از دست داده است». هر چند در روایتی از اهل بیت آمده است که هر کس تا پیش از طلوع آفتاب روز عید به مشعر الحرام برسد و خداوند را در آن یاد کند، حجّ او صحیح است، اگرچه به عرفه نرسد و در آن وقوف نکند[۶]، ولی عمل به این روایت ممکن نیست؛ چراکه خداوند فرموده است: ﴿فَإِذَا أَفَضْتُمْ مِنْ عَرَفَاتٍ فَاذْكُرُوا اللَّهَ عِنْدَ الْمَشْعَرِ الْحَرَامِ﴾[۷]؛ «پس هرگاه از عرفات بازگشتید، خداوند را نزد مشعر الحرام یاد کنید» و این دالّ بر آن است که یاد کردن خداوند نزد مشعر الحرام قبل بازگشتن از عرفات کفایت نمی‌کند؛ چنانکه یکی از یارانمان ما را خبر داد، گفت:

«سَأَلْتُ الْمَنْصُورَ عَنْ رَجُلٍ أَدْرَكَ الْمَشْعَرَ الْحَرَامَ وَقَدْ فَاتَتْهُ عَرَفَاتٌ، فَقَالَ: لَا حَجَّ لَهُ، قُلْتُ: إِنَّا نُرَوَّى أَنَّهُ إِذَا أَدْرَكَ الْمَشْعَرَ الْحَرَامَ فَقَدْ أَدْرَكَ الْحَجَّ، قَالَ: لَا حَجَّ لَهُ، لِأَنَّهُ ذَكَرَ اللَّهَ عِنْدَ الْمَشْعَرِ الْحَرَامِ وَلَمْ يُفِضْ مِنْ عَرَفَاتٍ، وَقَدْ قَالَ اللَّهُ: ﴿إِذَا أَفَضْتُمْ مِنْ عَرَفَاتٍ فَاذْكُرُوا اللَّهَ عِنْدَ الْمَشْعَرِ الْحَرَامِ﴾، فَلَا مَشْعَرَ إِلَّا بَعْدَ عَرَفَاتٍ»؛ «از منصور درباره‌ی کسی پرسیدم که به مشعر الحرام رسیده، ولی عرفات را از دست داده است، پس فرمود: حجّی برای او نیست، گفتم: برای ما روایت شده که اگر به مشعر الحرام برسد، حج را دریافته است، فرمود: حجّی برای او نیست؛ زیرا او خداوند را نزد مشعر الحرام یاد کرده، در حالی که از عرفات بازنگشته و خداوند فرموده است: <هرگاه از عرفات بازگشتید، خداوند را نزد مشعر الحرام یاد کنید>، پس مشعری نیست مگر پس از عرفات».

در روایتی از عروة بن مضرّس طائی نیز آمده است: «أَتَيْتُ رَسُولَ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَآلِهِ وَسَلَّمَ وَهُوَ بِالْمُزْدَلَفَةِ، فَقُلْتُ: جِئْتُ يَا رَسُولَ اللَّهِ مِنْ جَبَلِ طَيِّئٍ، أَكْلَلْتُ مَطِيَّتِي، وَأَتْعَبْتُ نَفْسِي، وَاللَّهِ مَا تَرَكْتُ مِنْ جَبَلٍ إِلَّا وَقَفْتُ عَلَيْهِ، فَهَلْ لِي مِنْ حَجٍّ؟ فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَآلِهِ وَسَلَّمَ: مَنْ أَدْرَكَ مَعَنَا هَذِهِ الصَّلَاةَ، وَأَتَى عَرَفَاتَ قَبْلَ ذَلِكَ لَيْلًا أَوْ نَهَارًا، فَقَدْ تَمَّ حَجُّهُ»[۸]؛ «در مزدلفة (یعنی مشعر الحرام) به نزد رسول خدا صلّی الله علیه و آله و سلّم آمدم و گفتم: ای رسول خدا، من از کوه طیّئ راه افتادم و مرکبم را از نفس انداختم و خودم را خسته کردم، به خدا سوگند هیچ کوهی را باقی نگذاشتم مگر اینکه روی آن وقوف کردم، پس آیا برای من حجّی هست؟ پس رسول خدا صلّی الله علیه و آله و سلّم فرمود: هر کس به این نماز ما (یعنی نماز صبح در مشعر الحرام) رسیده و پیش از آن در شب یا روز به عرفات رفته، حجّش کامل شده است».

از اینجا دانسته می‌شود که صحّت حج، در گرو رسیدن به عرفات در وقت آن است و اگر کسی با علم به اینکه وقت آن نرسیده یا گذشته است، به عرفات برود، حجّ او صحیح نیست. بنابراین، کسی که قصد حج دارد، هرگاه بداند که آل سعود در تعیین روز اوّل ذی الحجّة اشتباه کرده‌اند، باید تحقیق کند و ببیند آیا می‌تواند حداکثر تا فجر روز عید، خود را -هر چند برای مدّتی کوتاه که بتوان آن را وقوف نامید- به عرفات برساند یا نه؛ پس اگر دید که می‌تواند، استطاعت حج را دارد و اگر دید که نمی‌تواند، استطاعت حج را ندارد؛ چراکه استطاعت حج، شامل استطاعت انجام آن در وقتش نیز می‌شود. آری، اگر تحقیق کرد و دید که می‌تواند، یا احتمال داد که بتواند، ولی پس از رفتن به حج، توسّط آل سعود بازداشته شد، «مصدود» است و مصدود کسی است که دشمن او را از کامل کردن حجّش باز می‌دارد، به نحوی که نمی‌تواند به وقوف در عرفات در وقتش برسد و وظیفه‌ی او این است که با قربانی کردن از إحرام خارج شود و در صورت استطاعت باید قربانی را به محلّش یعنی منا یا جایی دیگر از مکّه بفرستد تا آنجا قربانی شود؛ چنانکه خداوند فرموده است: ﴿وَأَتِمُّوا الْحَجَّ وَالْعُمْرَةَ لِلَّهِ ۚ فَإِنْ أُحْصِرْتُمْ فَمَا اسْتَيْسَرَ مِنَ الْهَدْيِ ۖ وَلَا تَحْلِقُوا رُءُوسَكُمْ حَتَّى يَبْلُغَ الْهَدْيُ مَحِلَّهُ﴾[۹]؛ «و حج و عمره را برای خداوند کامل کنید، پس اگر بازداشته شدید، هر چه از قربانی که میسّر است (را ذبح کنید) و سرهای خود را نتراشید تا آن گاه که قربانی به محلّ خود برسد» و فرموده است: ﴿ثُمَّ مَحِلُّهَا إِلَى الْبَيْتِ الْعَتِيقِ﴾[۱۰]؛ «و محلّ آن به سوی خانه‌ی کهن (یعنی کعبه) است». هر چند برخی فرستادن قربانی به محلّش را واجب نمی‌دانند؛ با این استدلال که پیامبر صلّی الله علیه و آله و سلّم در حدیبیه، وقتی توسّط مشرکان بازداشته شد، قربانی خود را همانجا ذبح کرد و به منا یا جایی دیگر از مکّه نفرستاد، ولی ظاهر آن است که فرستادن قربانی به منا یا جایی دیگر از مکّه برای پیامبر صلّی الله علیه و آله و سلّم میسّر نبود و این منافاتی با وجوب فرستادن قربانی در صورت استطاعت ندارد و روشن است که سنّت، کتاب خداوند را نسخ نمی‌کند، بلکه تبیین می‌کند.