Ақл хостгоҳи аслии маърифат ва меъёри нухустини илм аст ва ҳуҷҷияти он ба таври қатъ бадеҳӣ аст; Чароки тасаввури он ҷуз бо тасдиқи он мумкин нест ва тасдиқи он аз тасаввури он ҷудоӣ намепазирад. Балки метавон гуфт: Ҳуҷҷият худ як мақулаи ақлӣ аст ва маъное ҷуз кошифият аз воқеъ барои ақл надорад ва бо ин васф, исботи ҳуҷҷият барои ақл, монанди исботи ҳуҷҷият барои ҳуҷҷият аст! Ба баёни дигар, ҳуҷҷияти ҳар чизе ки барои исботи ҳуҷҷияти ақл ба он истедлол шавад, аз ҳуҷҷияти ақл ошкортар нест ва исботи он ба субути ҳуҷҷияти ақл ниёзманд аст; Ҳамчунонки масалан шаръ барои онки битавонад ҳуҷҷияти ақлро исбот кунад, нахус бояд ҳуҷҷияти худаш исбот шавад; Чароки ҳуҷҷияти он аз ҳуҷҷияти ақл равшантар нест, дар ҳоле ки барои исботи ҳуҷҷияти он абзоре ҷуз ақл вуҷуд надорад ва исботи ҳуҷҷияти он бо худаш низ бемаъност. Оре, ақл ҳуҷҷияти шаръро исбот мекунад ва аз ин рӯ, ҳангоме ки меъёри шинохт шумурда мешавад, табиъатан шаръро дар бар мегирад ва бо ин васф, ном бурдан аз шаръ дар канори он ба унвони меъёри шинохт, зарурӣ нест ва танҳо ном бурдан аз хос дар канори ом ё лозим дар канори малзум барои таъкид аст. [Бозгашт ба Ислом, саҳ 25]
Ақлситезӣ, мусталзами Худоситезӣ аст; Зеро ақл, махлуқи Худост ва танҳо василае аст ки барои шинохт дар инсон қарор додааст ва бо ин васф, зиддият бо он, ба маънои зиддият бо ирода ва феъли Ӯст! Касоне ки ақлро рақиби шаръ мепиндоранд, аз ин воқеъияти бузург ғофиланд ки ақл ва шаръ аз як маншаъ нашъат гирифтаанд ва ҳарду махлуқи Худои воҳиданд! Оё дар хилқати Худои воҳид ихтилоф аст ва бархӣ махлуқоти Ӯ бархӣ дигарро нақз мекунанд?! Рӯшан аст ки чунин нест; Чароки афъоли Худованд аз рӯӣ ҳикмат аст ва ҳеҷ як дигареро нақз намекунад; Чунонки худ фармудааст: ﴿مَا تَرَى فِي خَلْقِ الرَّحْمَنِ مِنْ تَفَاوُتٍ﴾; «Дар хилқати Худованд ҳеҷ таноқузе намебинӣ»! Ба ибороти дигар, касе ки шаръро фиристода, ҳамон касе аст ки ақлро офарида ва бо ин васф, таноқузи ақл ва шаръ, муҳол аст. Касоне ки ақл ва шаръро дар тазод мешуморанд, нодониста ба зиндиқа рӯй овардаанд ва Холиқи ақро аз Холиқи шаръ ҷудо пиндоштаанд! Эътиқод ба тазодди ақл ва шаръ, як эътиқоди ширкомез аст ки дар баробари эътиқоди тавҳидӣ падид омадааст; Чароки вуҷуди дугонагӣ дар олам ва зиддияти таквин бо ташриъ, танҳо бар пояи илҳод пазируфтанӣ аст! Ҳеҷ шакке нест ки шаръ бо ақл мувофиқ аст ва ба рӯшанӣ онро тасдиқ мекунад, балки ба сӯӣ он фаро мехонад ва ториконашро бим медиҳад. [Бозгашт ба Ислом, саҳ 30-31]
Касоне ки ақлро ҳуҷҷат намедонанд, ба маҳдуд будани идрокоти он назар доранд ва мепиндоранд ки бо ин васф, наметавонад меъёри шинохт бошад, дар ҳоле ки маҳдуд будани идрокоти ақл, ба маънои ғалат будани онҳо нест ва монеъ аз ҳуҷҷияти он намешавад; Бал ба маънои камтар будани онҳо дар муқоиса бо идрокоти Илоҳӣ аст ки муқтазои махлуқ будани ақл ва маҳдудияти зотии махлуқ аст. Бинобарин, ақл ҳама чизро намедонад, вале ҳар чизе ки медонад саҳиҳ дониста мешавад ва ҳамин барои ҳуҷҷат будани он кофӣ аст; Ҳамчунонки масалан чашм ҳамаи чизро намебинад, вале ҳар чизе ки мебинад саҳиҳ дониста мешавад ва гӯш ҳамаи чизро намешунавад, вале ҳар чизе ки мешунавад, саҳиҳ дониста мешавад ва ҳамин барои ҳуҷҷат будани он ду кофӣ аст. [Бозгашт ба Ислом, саҳ 32]
Шинохти комил танҳо аз они Худованд аст ва ҳеҷ кас ҷуз Ӯ наметавонад шинохти комиле дошта башад ва аз ин рӯ, шаръе ки фуру фиристода, комил аст, вале комил будани шаръ мусталзими таъорузи он бо ақл нест; Зеро шаръ дар умуре ки ақл дар бораи онҳо нотиқ аст, сухане бар хилофи сухани ақл намегӯяд ва дар умуре ки ақл дар бораи онҳо хомӯш аст, сухане ки мегӯяд бар хилофи сухани ақл нест; Чароки ақл дар бораи онҳо сухане намегӯяд то сухани шаръ бар хилофи он бошад; Монанди авсофи ҷузъии биҳишт ва дӯзах ки моҳиятӣ ғайбӣ доранд ва табъан ақл дар бораи онҳо хомӯш аст, вале шаръ дар бораи онҳо сухан мегӯяд ва бо ин васф, суханаш бар хилофи сухани ақл шумурда намешавад ва монанди чанду чуни аъмоли ибодӣ ки моҳиятӣ эътиборӣ доранд ва табъан ақл дар бораи онҳо хомӯш аст, вале шаръ дар бораи онҳо сухан мегӯяд ва бо ин васф, суханаш бар хилофи сухани ақл шумурда намешавад; Хусусан бо тавҷҷуҳ ба инки ақл, ҳуҷҷияти шаръро дарк мекунад ва бо ин васф, эътибороти амалӣ ва ахбори қатъии он аз вақойеъи мумкинро мепазирад. [Бозгашт ба Ислом, саҳ 32-33]
Касоне ки ҳуҷҷияти ақлро инкор мекунанд, муҳол аст битавонанд муддаъои худро исбот кунанд; Чароки исботи ҳеҷ муддаъойе бидуни ҳуҷҷияти ақл мумкин нест. Аз ин рӯ, онҳо бидуни онки худ бидонанд дар ҳоли истедлол ба ақл ҳастанд; Зеро ба унвони мисол, истедлол ба инки ақл маҳдуд аст ва истедлол ба маҳдуд ҷойиз нест, як истадлоли ақлӣ аст ва бо ин васф, агар истедлол ба ақл ҷойиз набошад, ин истедлол низ ҷойиз нест ва агар истедлол ба ақл ҷойиз бошад, ин истедлол ғалат аст! Ҳосил онки таблиғ бар зидди ақл, аз корҳои шайтон аст то заминаро барои шуюъи ҷаҳл дар ҷаҳон фароҳам созад ва ҳар инсоне ки бар зидди ақл таблиғ мекунад, аз ҳизби шайтон ва ҷунуди ӯст ки хоста ё нохоста дар хидмати ӯ қарор гирифта ва дар ҳоли ҷанг бо Худованд аст. [Бозгашт ба Ислом, саҳ 33]
Ёрони Маҳдӣ ба ахлоқи анбиёъи Худо мутахаллиқ ва ба одоби авлиёъи Ӯ муъаддабанд. Ҳақро чун барояшон ошкор шуд мепазиранд ва ботилро чун барояшон расво гашт во мегузоранд. На мутаъассиб ва лаҷуҷанд ва на бадзабон ва ёвагӯ. Бар Худованд дурӯғ намебанданд ва аз касоне ки бар Ӯ дурӯғ мебанданд канора мегиранд. Намозро дар вақти фазилаташ барпо медоранд ва аз моли худ ба ниёзмандон мебахшоянд. Хашми худро фуру мехуранд ва аз ҷафои мардум дар мегузаранд. Падар ва модари хешро гиромӣ медоранд ва бар бад хулқӣ он ду сабр менамоянд. Ба дӯстони худ бо баҳонаи дӯстӣ бе эҳтиромӣ намекунанд ва ба душманони худ бо баҳонаи душманӣ ситам намеварзанд. Бо ҷоҳилон мудоро менамоянд ва бо сафиҳон даҳон ба даҳон намегузоранд. На пургӯӣ ва пурхандаанд ва на пурхоб ва пурхур. Маҳори шаҳватро дар даст доранд ва ҷониби иффатро фуру намегузоранд. На чашмчарон ва беҳаёянд ва на худнамой ва ҳарзагӯй. Бо фосиқон дӯстӣ намекунанд ва бо золимон муҷолисат наменамоянд. Ба корҳои судманд мепардозанд ва вақти худро ҳадар намедиҳанд. Бо китоби Худованд маънусанд ва бо ҳалол ва ҳаром ошноянд. Таъолими олимро мункир намешаванд ва аз душманӣ бо ӯ мепарҳезанд, балки даъваташро иҷобат мекунанд ва ба ёриаш мешитобанд; Ҳангоме ки ононро ба сӯӣ Маҳдӣ даъват мекунад то барои ёрии ӯ гирди ҳам оварад. [Номаи дуввум]
Оё мепиндорӣ касоне ки даъвати манро иҷобат мекунанд ва ба ёрии ман мешитобанд умедворанд ки ба баҳрае дар зиндагии дунё даст ёбанд?! Чунин нест; Чароки онон медонанд ман дунёе надорам то ба онон бидиҳам ва ба ҳамроҳи ман ҷуз бедории шаб ва дундагии рӯз нахоҳанд дошт, вале онон биҳиштҳоеро меҷӯянд ки аз зери онҳо наҳрҳо ҷорӣ аст ва аз оташе мегурезанд ки ҳезуми он мардум ва сангҳи гӯгирд аст; Ё мепиндорӣ касоне ки бо ман меситезанд ва ба душманонам ёрӣ мерасонанд умедворанд ки ба баҳрае дар охират даст ёбанд?! Чунин нест; Чароки онон медонанд аз арбоби дунё ҷонибдорӣ мекунанд ва дар хидмати зӯрмандон ва зардоронанд ва насиби онон дар охират ҷуз оташ нест. Пас мардумро вогузор то роҳи хешро интихоб кунанд; Чароки ононро гузире аз интихоб нахоҳад буд. [Номаи дуввум]
Мо имрӯз ба роҳ афтодаем то дайни худ ба Оли Муҳаммадро адо кунем ва ба Худо савганд дар ин роҳ истиқомат меварзем ва аз маломати маломатгаре намеҳаросем. Мақсуди мо аз ин ҳаракат заминасозӣ барои зуҳурӣ Маҳдӣ аст. Мақсуди мо эҷоди имкон барои ҳокимияти ӯст. Пас ҳар ки имрӯз бо мо бошад, фардо низ дар канори мо хоҳад буд ва мо фардо дар канори касе хоҳем буд ки имрӯз ба сӯяш дар ҳаракатем. Пас пешӣ бигиред аз якдигар –Худо шуморо раҳмат кунад–; Чароки бандагони шоистаи Худо ҳастед; Ҳамонҳо ки дар замин заъиф шумурда мешаванд ва Худо намехоҳад ҷуз инки бар онон миннат ниҳад ва ҷаҳонро меросашон қарор диҳад. Пешӣ бигиред аз якдигар дар ёрии марде ки шуморо ба беҳтарин роҳҳо раҳнамун мешавад ва ба беҳтарин равишҳо далолат мекунад ва ба беҳтарин мақосид фаро мехонад, бе онки аз шумо музде биталабад ё дар бораи худ иддаъое бинамояд. [Номаи дуввум]
Бидонед ки ҷаҳон ба поёни худ наздик шуда ва охируззамон фаро расида ва сапедаи ваъдаҳо бар дамидааст. Акнун мо ва шумо дар рӯзгоре зиндагӣ мекунем ки фитна ва ошуб ҳам ҷоро фаро гирифта ва зулму фасод густариш ёфта ва шубҳа фаровон шудааст. Шубҳаро аз он рӯ «Шубҳа» мегӯянд ки инсонро ба «Иштибоҳ» меандозад ва ҳаққу ботилро ба ҳам «Муштабаҳ» месозад. Бегумон агар ҳақ ошкор буд бар касе пӯшида намемонд ва агар ботил беҳиҷоб буд назди ҳамагон расво мешуд, аммо воқеъ он аст ки ҳақ дар паси абрҳои ботил фуру меравад ва ботил ниқоби ҳақ бар чеҳра мезанад ва инҷост ки шинохти он ду аз ҳам сахт мегардад. Шайтон медонад ки агар шуморо ошкоро ба сӯӣ ботил фаро хонад ва ба гумроҳӣ фармон диҳад шумо даъваташро иҷобат намекунед ва аз фармонаш сар мепечед; Аз ин рӯ, шуморо аз як сӯ ба ҳақ фаро мехонад ва ба ҳидоят фармон медиҳад ва аз сӯӣ дигар ботилро дар назари шумо ҳақ меорояд ва гумроҳиро бароятон ҳидоят ҷилва медиҳад! Инҷост ки шумо даъвати ӯро иҷобат ва фармони ӯро итоъат мекунед ва ба шавқи ҳақ гирифтори ботил ва ба номи ҳидоят дучори гумроҳӣ мешавед! [Номаи севвум]
Эй мардуме ки зиндагиҳои худ рӯзмарра шудайед ва ба рӯзмарагиҳои худ одат кардайед ва дар одатҳои худ фуру рафтайед ва дар фуру рафтагиҳои худ маҳкум гаштайед ва намедонед кадоми аз кадом аст! Эй бародарон ва хоҳарони хуфтаи ман! Ба худ ойед ва бедор шавед ва бархезед! Ба Худо савганд, шуморо аз «Шинохтан» гузире нест ва кори шумо ҷуз бо «Донистан» рост намеояд... Барои шиохти ҳақ аз ботил ба по хезед ва барои донистани дуруст аз ғалат эҳтимом варзед! Ва чаро чунин ва чунон накунед?! Дар ҳоле ки шинохти ҳақ ва ботил, қавоми инсонияти шумо ва донистани дуруст ва ғалат, мояи шахсияти шумост. Чигуна номи худро инсон мениҳад касе ки аз «Маърифат» безор аст?! Ва чаро номи худро асб намениҳад касе ки бо «Илм» бегона аст?! Донойии инсон, пояи шарафи ӯ ва огоҳии ӯ, мояи иззати ӯст. Мақсудам аз огоҳӣ, риёзӣ ва ҳиндиса ва монанди он нест ва манзурам аз донойи, фиқҳу усул ва мантиқ ва фалсафа нест! Инҳо ҳама фазле аст ки имрӯз фитна шудааст ва қавоми инсонияти шумо ба инҳо нест! Мақсудам аз донойи, шинохти ҳақ аз ботил ва манзурам аз огоҳӣ, ташхиси ҳидоят аз гумроҳӣ аст. Чи бисёр фақиҳу файласуфе ки ба дӯзах рафта ва чи бисёр дуктуру муҳандисе ки растгорӣ наёфтааст; Чароки ҳаққро аз ботил нашнохта ва ҳидоятро аз гумроҳӣ дар наёфтааст! [Номаи севвум]
Тарҷумаи гуфтор: Яке аз ёронамон моро хабар дод, гуфт: Шунидам Мансур мефармояд: Ҳароина замин аз мардӣ одил аз зуррияи Иброҳим алайҳи салом ки Худованд ӯро имоме барои мардум қарор дода бошад холӣ намемонад ва ин аҳде аст ки Худованд бо Иброҳим алайҳи салом кард, ҳангоме ки ӯро бо калимоте озмуд, пас онҳоро ба анҷом расонд, пас «Фармуд: Ман туро имоме барои мардум қарор медиҳам, гуфт: Ва аз зуррияам низ? Фармуд: Аҳди Ман ба золимон намерасад», пас ин ҷоҳилони мунҳариф чи чизеро инкор мекунанд?! Оё инкор мекунанд ки аксари мусалмонон гумроҳ шуда бошанд?! «Дар ҳоле ки пеш аз онон аксари гузаштагон гумроҳ шуданд» ва онон аз Расули Худо саллаллоҳу алайҳи ва олиҳи ва саллам ривоят мекунанд ки ба онон фармуд: «Шумо ваҷаб ба ваҷаб ва қадам ба қадам ба роҳҳои гузаштагон хоҳед рафт»! Пас бо вуҷуди сухани Худованд ва сухани Паёмбараш, чи чизеро инкор мекунанд?! Оё инкор мекунанд ки аксари саҳоба хато карда бошанд?! Дар ҳоле ки аксарашон дар рӯзи Уҳуд хато карданд, ҳангоме ки ба сӯӣ кӯҳ мегурехтанд ва ба аҳаде нигоҳ намекарданд ва Паёмбар дар пушти сарашон ононро мехонд, пас ононро бо андӯҳе бар рӯйи андӯҳе кайфар дод ва фармуд: «Бегумон касоне аз шумо ки дар рӯзи рӯёрӯйии ду гурӯҳ по ба фирор гузоштанд, шайтон ононро ба сабаби бархӣ аз ончи касб карда буданд ба лағзиш андохт» ва дар рӯзи Ҳунайн, ҳангоме ки касраташон ононро мағрур сохт, пас ононро бениёз накард ва замин бо ҳамаи вусъаташ бар онон танг шуд, сипас по ба фирор гузоштанд ва худ аз Расули Худо саллаллоҳу алайҳи ва олиҳи ва саллам ривоят мекунанд ки фармуд: «Ҳароина гурӯҳе аз асҳобам (дар рӯзи қиёмат) ба сӯйи ман меоянд, пас аз атрофи ҳавз ронда мешаванд, пас мегӯям: Парвардигоро! Асҳобам! Асҳобам! Пас Мефармояд: Ту намедонӣ ки баъд аз ту чи кор карданд! Онон ба пушти сари худ боз гаштанд»! Пас бо вуҷуди сухани Худованд ва сухани Паёмбараш, чи чизеро инкор мекунанд?! Оё саҳоба ва тобеъинро худоёне ҷуз Худованд гирифтаанд, чунонки яҳудиён олимон ва роҳибонашонро гирифтанд?! «Дар ҳоле ки амр нашудаанд магар инки Худойи воҳидро бипарастанд, Худойе ҷуз Ӯ нест, Ӯ аз чизе ки шарикаш қарор медиҳанд мунназаҳ аст»! [Фақараи 20 аз гуфтори шишум]
Тарҷумаи гуфтор: Яке аз ёронамон моро хабар дод, гуфт: Аз Мансур дар бораи сухани Худованди баландмартаба пурсидам ки мефармояд: «Ва касоне ки кофир шуданд мегӯянд ки ту Паёмбар нестӣ, бигӯ Худованд ва касе ки илми китоб назди ӯст ба унвони шоҳид миёни ман ва шумо кофӣ ҳастанд», пас фармуд: Шаҳодати Худованд китоби Ӯст ва ҳароина миёни Паёмбар ва умматаш ду шоҳид вуҷуд дорад: Китоби Худованд ва касе ки илми китоб назди ӯст ва ӯ халифаи Худованд дар миёни онон пас аз Паёмбар аст ва умматаш ҳеч гоҳ бидуни он ду нахоҳад буд то он гоҳ ки қиёмат фаро расад, гуфтам: Худованд манро фадои ту гардонад; Зеро чизе аз китоби Худованд ки пинҳон медорандро бароям ошкор кардӣ! Фармуд: Онро пинҳон намедоранд, вале дар он тадаббур намекунанд, ё бар дилҳо қуфлҳое аст! Дар ин ҳангом гиряам гирифт, пас фармуд: Туро чи мешавад?! Гуфтам: Барои мардум таъассуф мехурам; Чароки онон сухани туро нашунидаанд, дар ҳоле ки он ҳикмат ва фазлулхитоб аст ва агар онро мешуниданд, ҳидоят меёфтанд, пас фармуд: Бар онон таъассуф нахур: «Агар Худованд дар онон хайре меёфт ҳатман ба онон мешунавонд ва агар ба онон мешунавонд пушт мекарданд, дар ҳоле ки рӯйгардон буданд»! [Фақараи 21 аз гуфтори шишум]
Тарҷумаи гуфтор: Шуморе аз ёронамон моро хабар доданд, гуфтанд: Мо ҷамоъате назди Мансур будем, пас ба мо рӯй намуд ва фармуд: Ҳароина барои Худованд бар мардум ду шоҳид аст: Китоби Худованд ва касе ки илми Китоб назди ӯст ва ҳеч як аз он ду ононро аз дигарӣ бениёз намекунад ва ин сухани Худованд аст ки фармудааст: «Бигӯ Худованд ва касе ки илми Китоб назди ӯст ба унвони шоҳид миёни ман ва шумо кофӣ ҳастанд», сипас ба осмон нигарист ва фармуд: Худовандо! Оё табйин кардам?! Пас аз тарси Худованд чизе ба мо ворид шуд ки Худованд медонад ҳангоме ки инро фармуд, сипас ба сӯӣ мо бозгашт ва фармуд: Ҳароина замин аз Китоби Худованд ва касе ки илми Китоб назди ӯст холӣ намемонад, то ду шоҳид миёни Паёмбар ва умматаш то рӯзи қиёмат бошанд ва касе ки илми Китоб назди ӯст марде аз итрат ва аҳли байти Паёмбар аст ва ин сухани ӯст ки фармудааст: «Ҳароина ман дар миёни шумо ду чизи гаронмояро ба ҷо мегузорам: Китоби Худованд ва итратам аҳли байтам, агар ба он ду мутамассик шавед ҳаргиз пас аз ман гумроҳ нахоҳед шуд ва он ду ҳеч гоҳ аз ҳам ҷудо намешаванд то он гоҳ ки назди ҳавз бар ман ворид шаванд», сипас бори дигар ба осмон нигарист ва фармуд: Худовандо! Оё ба таври комил адо кардам?! Пас аз ҳайбати ӯ шурӯ ба ларзидан кардем ҳангоме ки инро фармуд, ингор ки дар ин дунё набуд! [Фақараи 22 аз гуфтори шишум]
Тарҷумаи гуфтор: Яке аз ёронамон моро хабар дод, гуфт: Аз Мансур дар бораи сухани Худованди баландмартаба пурсидам ки мефармояд: «Оё касе ки бар баййинае аз Парвардигораш аст ва шоҳиде аз ӯ дар паяш меояд», пас фармуд: Касе ки бар баййинае аз Парвардигораш аст, Муҳаммад саллаллоҳу алайҳи ва олиҳи ва саллам аст ва пас аз ӯ дар ҳар қарне шоҳиде аз аҳлаш меояд ва дар паяш меояд яъне пас аз ӯ меояд, оё сухани Худованди баландмартабаро намебинӣ ки фармудааст: «Қасам ба хуршед ва партуви он ва моҳ ҳангоме ки дар пайи он меояд» яъне пас аз он меояд?! Пас ҳар кас мехоҳад аз оташ раҳойи ёбад ва ба биҳишт дарояд, бояд ба чизе ки Худованд нозил кардааст имон оварад ва аз Муҳаммад саллаллоҳу алайҳи ва олиҳи ва саллам пайравӣ кунад ва ба ҳамроҳи шоҳиди аз аҳли ӯ бошад, ҳамон тавр ки Ҳавориюн гуфтанд: «Парвардигоро! Мо ба чизе ки нозил кардӣ имон овардем ва аз Паёмбар пайравӣ кардем, пас моро ба ҳамроҳи шоҳидон бинавис». [Фақараи 23 аз гуфтори шишум]
Тарҷумаи гуфтор: Яке аз ёронамон моро хабар дод, гуфт: Аз Мансур дар бораи сухани Худованди баландмартаба пурсидам ки мефармояд: «Бигӯ роҳи ман ин аст ки бо басират ба сӯӣ Худованд даъват мекунам, ман ва касе ки аз ман пайравӣ мекунад», пас фармуд: Замин аз касе ки дар ҳама чиз аз Паёмбар саллаллоҳу алайҳи ва олиҳи ва саллам пайравӣ мекунад холӣ намемонад ва ӯ даъват кунандаи ба сӯӣ Худованд бо басират пас аз Паёмбар саллаллоҳу алайҳи ва олиҳи ва саллам аст. [Фақараи 24 аз гуфтори шишум]
Чизе ки назди ҳазрати аллома ҳафизаҳуллоҳ таъоло милок аст, Ислом ва шӯҳрати ровӣ ба васоқат ё садоқат назди тоъифаи ӯст, на мазҳаби ӯ ё тазъифоти мухолифонаш бидуни далилӣ қобили қабул. Пас агар ровӣ аз аҳли суннат аст, милоки ҳоли ӯ назди аҳли суннат аст ва ҳолаш назди шиъа милок нест ва фарқе миёни ривоёти шиъа ва ривоёти аҳли суннат вуҷуд надорад ҳаргоҳ бо се асли пешгуфта созгор бошанд ва ровиёнашон маъруф ба васоқат ё садоқат назди аҳли мазҳаби худ бошанд. Ба ҳамин далил аст ки ҳазрати аллома ҳафизаҳуллоҳ таъоло ривоёте аз шиъаро монанди ривоёте аз аҳли суннат ихтиёр мекунад ва ривояти касеро ба хотири мазҳабаш тарк намекунад модоме ки мазҳабаш бар хилофи зарурии дин набошад, ба наҳве ки ӯро аз Ислом хориҷ созад; Чароки дар он сурат ӯ мунофиқ аст ва мунофиқ дар ҳеч заминае қобили қабули эътимод нест, агарчи ҳамаи мардум ӯро сиқа бидонанд. [Дарси яккум, муқаддама]
Дарсҳои ҳазрати аллома Мансури Ҳошимии Хуросонӣ ҳафизаҳуллоҳ таъоло, ҳадафашон тазкияи мардум ва таълими Китоб ва ҳикмат ба онон ва меҳвар ва мабнояшон Қуръон ва суннат ва мавзӯъашон ақойид, аҳком ва ахлоқи Исломӣ аст ва мо аз миёнашон чизе ки ба масоъили муҳимтар ва мавриди ибтилотар марбут мешавадро интихоб кардаем ва онро ба гунае ки барои аҳли таҳқиқ ва мутолеъа осонтар бошад мураттаб сохтаем ва барои он таълиқотӣ муштамал бар зикри манобеъ ва бархӣ тавзиҳоти зарурӣ навиштаем. [Дарси яккум, муқаддама]
Ҳар дарс, дар бораи як масъалаи эътиқодӣ ё фиқҳӣ ё ахлоқӣ аст ва аз се боб ташкил шудааст:
• Боби якум баёни оёте аз Қуръон ки ба масъала марбут мешавад ва дар он тафосири арзишманде аз ҳазрати аллома ҳафизаҳуллоҳ таъоло омада ки аз миёни гуфторҳои нуронии ӯ истихроҷ шудааст ва маъонии оётро ба гунае ки дилҳоро шифо медиҳад ва мардумро аз торикӣ ба нур мебарад, табйин менамояд.
• Боби дуввум аҳодиси саҳиҳе аз Паёмбар саллаллоҳу алайҳи ва олиҳи ва саллам ки ба масъала марбут мешаванд бо зикри шавоҳид ва мутобеъоти онҳо ва дар он нукоти дақиқ ва тавзиҳоти судманде аз ҳазрати аллома ҳафизаҳуллоҳ таъоло омадааст ки маънои аҳодис, ҳоли ровиён ва назари олимонро табйин мекунад.
• Боби севвум баёни аҳодиси саҳиҳе аз аҳли байт алайҳи салом ки ба масъала марбут мешаванд бо зикри шавоҳид ва мутобеъоти онҳо ва дар он назири чизҳое аст ки дар боби дуввум омадааст. [Дарси яккум, муқаддама]
Қоъида назди ҳазрати аллома ҳафизаҳулоҳ таъоло, ҳуҷҷияти хабари мутавотир ва адами ҳуҷҷияти хабари воҳид аст ва хабари мутавотир назди ӯ чизе аст ки дар ҳар табақа беш аз чаҳор мард онро ривоят кардаанд, ба шарти инки қарини якдигар набошанд ва дар бораи маъно ихтилоф накарда бошанд ва чизе ки ривоят кардаанд бо китоби Худованд ё суннати собит аз Паёмбар саллаллоҳу алайҳи ва олиҳи ва саллам ё ақли салим таъоруз надошта бошад. Ҳамчунин, чизе ки дар ҳар табақа чаҳор мард онро ривоят кардаанд, дар ҳукми хабари мутавотир аст, ба шарти инки одил бошанд, илова бар се шарти пешин ва ин чизе аст ки баррасии ҳоли ровиён ҳаргоҳ беш аз чаҳор мард набошандро зарурӣ месозад. Аммо баррасии ҳоли онон ҳаргоҳ камтар ё бештар аз ин теъдод бошанд, коре аст ки ҳазрати аллома ҳафизаҳуллоҳ таъоло аз боби илзом анҷом медиҳад; Чароки аксари мусалмонон қоъил ба ҳуҷҷияти хабари воҳиди сиқа ё садуқ ҳастанд ва чи басо чизе ки тавассути панҷ мард ривоят шудаастро мутавотир намедонанд. Аз ин рӯ, ҳазрати аллома ҳафизаҳуллоҳ таъоло чизе ки ровиёни сиқа ё садуқ назди онон ривоят кардаандро ихтиёр мекунад то ҳуҷҷате бар онон бошад ва бошад ки онон ҳидоят ёбанд. [Дарси яккум, муқаддама]
Шарти ҳазрати аллома ҳафизаҳуллоҳ таъоло барои ихтиёри аҳодис, пас аз созгории маънои онҳо бо китоби Худованд ва суннати собит аз Паёмбар саллаллоҳу алайҳи ва олиҳи ва саллам ва ақли салим, шӯҳрати ровиёни онҳо ба васоқат ё садоқат назди касоне аст ки аҳли мазҳаби онҳо ҳастанд, на мухолифони онҳо; Чунонки дар шарҳи ҳоли Ҷобир ибни Язиди Ҷуъфӣ онро табйин карда ва фармудааст: «Милок, ҳоли фард назди асҳоби ӯст (яъне аҳли мазҳаби ӯ); Чароки онон ба ҳоли ӯ огоҳтаранд ва назари сойири мардум ҳаргоҳ бо назари асҳоби ӯ мунофот дошта бошад, ҳуҷҷат нест; Чароки онон аз ӯ дуртаранд ва чи басо ба хотири дӯст надоштани мазҳабаш, дар бораи ӯ бад мегӯянд ва гувоҳи он, кори Расули Худо саллаллоҳу алайҳи ва олиҳи ва саллам аст ки ба яҳудиён фармуд: <Абдулло ибни Салом дар миёни шумо чигуна марде аст?> пас гуфтанд: <Хуби мо ва писари хуби мо ва сарвари мо ва писари сарвари мо ва олими мо ва писари олими мост>, пас суханашон дар бораи ӯро пазируфт; Чароки онон асҳоби ӯ буданд ва сипас ба онон хабар дод ки ӯ мусалмон шудааст, пас шурӯъ ба бадгӯйи дар бораи ӯ карданд ва гуфтанд: <Бадтарини мо ва писари бадтарини мост>, вале сухани онон дар бораи ӯро пас аз инки мухолифони ӯ дар мазҳабаш шунид напазируфт ва агар сухани мухолифон дар мазҳаб пазируфта шавад, чизе аз ҳадис боқӣ намемонад; Чароки ҳар тоъифае дар бораи тоъифаи дигар бад мегӯянд; Чунонки мебинӣ шиъаён ба чизе ки аҳли суннат ривоят мекунанд вақъе намениҳанд магар чизе ки онро ҳуҷҷате бар зидди онон қарор медиҳанд ва мебинӣ аҳли суннат ба чизе ки шиъаён ривоят мекунанд намегиранд магар бо таъаҷҷуб ва истиҳзоъ ва ҳар ду миёнаи роҳро гум кардаанд, вале мо ҳар чизе ки мусалмонон дар мутобиқат бо китоби Худованд ривоят мекунандро мепазирем ҳаргоҳ назди асҳоби худ ба ростгӯйи маъруф бошанд бидуни инки барои ҳеч як аз мазоҳиб таъассуб биварзем». [Дарси яккум, муқаддама]
Яке аз муҳимтарин ҳақоиқи табйин шуда тавассути ҷаноби Мансур дар китоби шарифи «Бозгашт ба Ислом» ки метавон онро мабнои назарӣ инқилоби ҷаҳонии Маҳдӣ ва нуқтаи азимат ба сӯӣ зуҳури он ҳазрат донист, имкони зуҳури он ҳазрат дар сурати иҷтимоъи шуморӣ кофӣ аз мусалмонон барои ҳифозат ва ҳимоят аз ӯст. Бар ин асос, ҳадафи ҷаноби Мансур, ташкили ин иҷтимоъ ва расондани он ба Маҳдӣ аст то битавонад бо ёрии он зуҳур кунад. Бо ин васф, ҳукумате ки ҷаноби Мансур дар садади ташкили он аст, ҳукумати Маҳдӣ аст ки монанди ҳар ҳукумати дигаре, дар сурати таҳаққуқи заминаҳои ин қобили ташкил аст ва машрӯъияти таҳаққуқи заминаҳои он бо меҳварияти ташкили иҷтимоъи мазкур, аз тавобеъи машрӯъияти ҳукумати Маҳдӣ аст; Ба ин маъно ки вақте ҳукумати Маҳдӣ машрӯъ аст, заминасозӣ барои он машрӯъият дорад ва ин аз боби таҳсил муқаддамаи воҷиб аст ки ақлан воҷиб маҳсуб мешавад, то ҳадде ки имкони наҳй аз он тавассути шореъ вуҷуд надорад; Чароки наҳй аз воҷиби ақлӣ қабеҳ аст, монанди наҳй аз таҳияи об барои ғусл ва таййи тариқ барои ҳаҷ ва ин сарфи назар аз он аст ки амри шаръӣ барои он ба ҷаноби Мансур расида бошад ё нарасида бошад. [Пурсиш ва посухи 21]
Ташкили ҳукумати Исломӣ дар замони ғайбати Маҳдӣ, ҳаргоҳ ба маънои ташкили ҳукумати он ҳазрат аз тариқи заминасозӣ барои он ба тартибе ки дар китоби шарифи «Бозгашт ба Ислом» табйин шудааст бошад, мумкин аст, ҷуз онки дар ин сурат, ташкили ҳукумати Исломӣ дар замони ғайбати Маҳдӣ маҳсуб намешавад, балки ташкили он бо рафъи ғайбати ӯ маҳсуб мешавад ва ҳар гоҳ ба маънои ташкили ҳукумате ҷуз ҳукумат Маҳдӣ бошад, мумкин нест ва ин мумкин набудан, аз аворизи тақсири мардум дар ҳифозат ва ҳимоят аз он ҳазрат аст ки сабаби ғайбати ӯ буда ва бо ин васф, масуълияти табаъоти он бар уҳдаи онон аст. Ҳосил онки ташкили ҳукумати Исломӣ дар ҳар замоне бо зоҳир сохтани Маҳдӣ мумкин аст ва бо ин васф, ташкили ҳукумати Исломӣ дар замони ғайбати он ҳазрат маъно надорад. [Пурсиш ва посухи 21]
Гирдиҳамойии мӯъминон барои ёрии имом Маҳдӣ алайҳи салом зарурӣ аст ва рӯзе бояд анҷом шавад... Ва иллати он ин аст ки ҳар як аз мӯъминон ба танҳойи ва ҷудо аз дигарон барои ёрии Маҳдӣ алайҳи салом кифоят намекунад, бал ӯ ба сипоҳӣ оросота ва омода ниёзманд аст ки битавонад бо иттикоъ ба он зуҳур кунад... Бо ин ҳол, коре ки акнун аз мӯъминон хоста мешавад, ҳиҷрат ба Хуросон нест, бал талош барои ҳамроҳ кардани шуморӣ кофӣ аз мардум аст ки пеш аз ҳиҷрат ба Хуросон бояд анҷом шавад. Бинобарин, мӯъминон бояд дар кишварҳо ва шаҳрҳои худ, дӯстон ва ошноёнашонро бо наҳзати заминасозӣ барои зуҳури имом Маҳдӣ алайҳи салом ҳамроҳ кунанд, то он гоҳ ки шумори кофӣ аз миёни онон барои ҳиҷрат ба Хуросон омода шаванд. Он гоҳ ҳиҷрат ба Хуросон барои онон осон хоҳад шуд; Чароки бархӣ аз онон бархӣ дигарро кӯмак хоҳанд кард ва Худованд пуштибони мӯъминон аст. [Пурсиш ва посухи 15]
Ҳақ он аст ки бояд заминасозӣ барои зуҳури Маҳдӣ алайҳи саломро бо имон ба ваъдаи Худованд анҷом дод ва набояд ба сабаби ҷаҳл ба бархӣ ҷузъиёти каммӣ ё кайфии он, дар лозим ва муфид будани он тардид раво дошт ва даъват кунандаи ба сӯӣ онро ба газофагӯӣ муттаҳам намуд. Ба ҳар ҳол, мӯъзали ғиёби Маҳдӣ алайҳи салом мӯъзали печидае аст ва Мансури Ҳошимии Хуросонӣ дар ҳоли талош барои ҳалли он ба сурати амалӣ ва майдонӣ аст ва барои ин кори душвор ва нафасгир, дасти кам ба ҳимояти яке аз кишварҳои Исломӣ ва ҳокимони мусалмон ниёз дорад. Худованд ба ҳамаи мусалмонон тавфиқи дарки ин ҳикматҳо ва ҳақоиқи гаронсангеро арзонӣ дорад ва дилҳои ҳокимони мусалмонро барои қабули он нарм гардонад то ҳар чи зудтар замина барои зуҳури оқоямон Маҳдӣ алайҳи салом фароҳам шавад ва масоъиб ва мӯъзалоти ҷаҳони Ислом поён пазирад; Чароки Ӯ бар ҳар коре тавоност ва бисёр Бахшанда ва Меҳрабон аст. [Пурсиш ва посухи 8]
Рамзи истифодаи Мансури Ҳошимии Хуросонӣ аз парчами сиёҳ чаҳор чиз аст: Яккум инки истифода аз парчами сиёҳ, суннат аст; Чароки парчами Расули Худо саллаллоҳу алайҳи ва олиҳи ва саллам сиёҳ буд; Чунонки Ибни Аббос ва Бураяда ва Ҷобир ва Оиша ва дигарон инро ривоят кардаанд... Ба илова, парчами Алӣ ибни Абӣ Толиб дар ҷангҳояш низ сиёҳ буд... Бархӣ уламо эҳтимол додаанд ки алоқаи Расули Худо саллаллоҳу алайҳи ва олили ва саллам ба парчами сиёҳ аз боби тафоъул яъне ба фоли нек гирифтан будааст... ва ин баъид нест; Чароки «سُؤْدُد» ба маънои азимат ва маҷд ва шараф аст ва «مُسَوَّد» ба маънои саййид яъне сурур ва солор аст... Ва ривоят шудааст ки Расули Худо саллаллоҳу алайҳи ва олиҳи ва саллам тафаъулро хуш медошт ва номҳои некуро ба фоли нек мегирифт... Бинобарин, истифодаи Мансури Ҳошимии Хуросонӣ аз парчамҳои сиёҳ, пайравӣ аз суннати Расули Худо саллаллоҳу алайҳи ва олиҳи ва саллам ва суннати халифаи рошидаш Алӣ ибни Абӣ Толиб алйҳи салом аст ва ин чизи аҷибе нест; Чароки ӯ дар ҳар чизе аз суннати он ду пайравӣ мекунад... Дуввум инки истифода аз парчами сиёҳ, барои мӯъминон дар рӯзе ки ҷамъ мешаванд ва дар роҳи Худованд ҷиҳод мекунанд, судмандтар аст... Севвум инки истифода аз парчами сиёҳ, расмӣ ройиҷ ва мутаъораф миёни касоне аст ки ба мусибати азиме дучор шудаанд... ва муҳтамал аст ки ин, яке аз чизҳойе бошад ки Мансури Ҳошимии Хуросониро ба истифода аз парчамҳои сиёҳ тарғиб кардааст; Зеро ӯ ба мусибати азиме дучор шуда... ва он ғайбати халифаи Худованд дар замин аст... Чаҳорум онки истифода аз парчами сиёҳ, муқобилаи ошкор бо фирқаи золим ва фосиде аст ки «Доъид» ном дорад; Чароки ин фирқа... парчамҳои сиёҳеро барои даъват ба сӯӣ ҳукумати мардӣ гумроҳ ва гомроҳ кунанда ба номи Абу Бакари Бағдодӣ истифода кард. Пас чун Мансури Ҳошимии Хуросонӣ онро дид, Парчамҳоеро барои даъват ба сӯӣ ҳукумати Маҳдӣ истифода кард то бо ин шева, дар баробари ин инҳирофи бузург ва хатарнок аз масири Ислом бойистад... Ин рамзи истифодаи Мансури Ҳошимии Хуросонӣ аз парчамҳои сиёҳ аст. [Пурсиш ва посухи 7]
Иҷтиҳод ба маънои таҳсили илм ба аҳкоми шаръ, як шуғл ё риштаи илмӣ аз қабили муҳандисӣ ва пизишкӣ нест ки ҳар кас дӯст дошт онро ихтиёр кунад ва ҳар кас дӯст надошт онро вогузорад, бал як таколифи шаръӣ монанди намоз ва рӯза аст ки бар ҳар мусалмоне фариза аст; Чароки инсон барои хӯрдан ва хобидан офарида нашуда, балки барои бандагии Худованд офарида шуда; Чунонки дар китоби Худованд омадааст: «Ва инс ва ҷинро наёфаридем магар барои инки Манро бандагӣ кунанд» Ва бандагии Худованд ба маънои фармонбардорӣ аз Ӯст, ҳар чанд мусталзими машаққат бошад ва яке аз фармонҳои Ӯ, таҳсили илм ва адами иктифо ба занн аст; Чунонки фармудааст: «Ва аз чизе ки ба он илме надорӣ пайравӣ накун» Ва фармудааст: «Ва ононро ба он илме нест, онон ҷуз аз занн пайравӣ намекунанд, дар ҳоле ки занн чизеро аз ҳақ кифоят намекунад»! Бо ин васф, бар ҳар мусалмоне воҷиб аст ки илм ба аҳкоми шаръро таҳсил кунад ва ба занн дар бораи онҳо иктифо накунад ва ин бо муроҷиъаи мустақими ӯ ба китоби Худованд ва суннати Паёмбараш мумкин аст; Чароки муроҷиъаи ғайри мустақимми ӯ ба маънои тақлидаш аз муҷтаҳидон, муҷиби илми ӯ ба аҳкоми шаръ намешавад ва танҳо барои ӯ занн падид меоварад; Бо таваҷҷуҳ ба инки мутобиқати фатвои муҷтаҳидон бо аҳкоми шаръ, қатъӣ нест, балки заннӣ аст ва бо ин васф, чорае ҷуз муроҷиъаи мустақимми ӯ ба китоби Худованд ва суннати Паёмбараш вуҷуд надорад, агарчи аз он кароҳат дошта бошад; Зеро чи бисёр чизе ки касе аз он кароҳат дорад, вале барои ӯ зарурӣ аст; Монанди дору ки бемор онро дӯст намедорад, вале аз истеъмоли он ногузир аст; Чунонки Худованд фармудааст: «Ва чи басо чизеро дӯст надоред, дар ҳоле ки он хайре барои шумост» Ва фармудааст: «Пас шояд чизеро дӯст надошта бошед ва Худованд дар он хайри бисёре қарор дода бошад»! [Нақд ва баррасии 13]
Дар назари ин бузургвор, «Иҷтиҳод» ба маънои «Шинохти яқинӣ аз ақойид ва аҳкоми Ислом» бар ҳар мусалмоне воҷиб аст, на ба маънои «Шинохти заннӣ аз онҳо гарчи бо иттикоъ ба ахбори оҳод ва мавҳумоте назири иҷмоъ» ва рӯшан аст ки «Шинохти яқинӣ аз ақойид ва аҳкоми Ислом» танҳо бо муроҷиъаи мустақим ба манобеъӣ ҳосил мешавад ки таъаллуқи онҳо ба Исломи яқинӣ аст ва онҳо китоби Худованд, ривоёти мутавотири Паёмбари Ӯ ва халифаи зиндаи Ӯ дар замин ҳастанд ки муроҷиъаи мустақим ба онҳо аз муроҷиъаи мустақим ба ривоёти воҳид ва мутаноқиз дар китобҳои пароканда, осонтар аст; Чароки китоби Худованд дар дастраси ҳамагон қарор дорад ва ривоёти мутавотири Пёмбари Ӯ маъдуд ва машҳуранд ва халифаи зиндаи Ӯ дар замин, инсоне монанди сойири инсонҳост ки қоъидатан метавон ба назди ӯ рафт ва аз ӯ аҳкоми шаръиро ахз кард, ҳар чанд ин кор ба сабаби тақсири мардум дар муҳофизати ӯ, дар ҳоли ҳозир амалӣ нест ва ниёз ба таъмини амнияти ӯ тавассути онон дорад. Ҳосил онки муроҷиъа ба китоби Худованд, ривоёти мутавотири Пёмбар ва халифаи Ӯ дар замин, бар мусалмонон воҷиб аст ва тақлид аз муҷтаҳидон барои онҳо кофӣ нест. [Нақд ва баррасии 13]
Аз адами ҳуҷҷияти ахбори воҳид ва заннӣ, ҷавози «Тақлид аз фатвоҳои муфтиҳо» лозим намеояд, балки ба рӯшани адами он лозим меояд; Чароки аз як сӯ мабнои ин бузургворон дар бисёри фатовишон ахбори воҳид ва заннӣ аст ва бо ин васф, адами ҳуҷҷияти ин ахбор, мусталзими адами ҷавози тақлид аз онҳост ва аз сӯи дигар тақлиди аз онҳо ба иҷмоъи ҳамаи мусалмонон ва ба иқтизои ҳиссу виҷдон, муфиди занни ба аҳкоми Худованд аст, дар ҳоле ки Худованд занн ба аҳкоми худро кофӣ намедонад ва мефармояд: ﴿إِنَّ الظَّنَّ لَا يُغْنِي مِنَ الْحَقِّ شَيْئًا﴾; «Бе гумон занн чизеро аз ҳақ кифоят намекунад»! Бинобарин, тақлид аз фатвоҳои муфтиҳои бузургвори тақлид, дар назари Худованд кофӣ нест; Ба ин маъно ки муҷиби бароъати зиммаи мукаллаф аз таколифи Ӯ намешавад ва ин низ гуноҳи ҳазрати Мансури Ҳошимии Хуросонӣ нест... Мансури Ҳошимии Хуросонӣ иҷтиҳод ба маънои истинботи ҳукм аз адилаи занниро кофӣ намедонад ва ин ба рӯшанӣ мубтанӣ бар адами кифояти занн дар Ислом аст; Зеро вақте занн дар Ислом кофӣ нест, фарқе намекунад ки маншаъи он тақлид бошад ё иҷтиҳод, балки маншаъи он ҳар чизе бошад кофӣ нест ва ин возеҳтар аз он аст ки ниёзе ба тавзиҳ дошта бошад... адами кифояти тақлид ва иҷтиҳод аз он ҳайс ки муфиди заннанд, мусталзими суқути таколифи шаръӣ ё вуҷуби таҳсили яқин ба онҳост, аммо аз онҷо ки суқути таколифи шаръӣ мумкин нест, вуҷуби таҳсили яқин ба онҳо таъаюн меёбад ва таҳсили яқин ба онҳо аз ду тариқ мумкин аст: Китоби Худованд ва суннати яқинии Паёмбари Ӯ саллаллоҳу алайҳи ва олиҳи ва саллам ки аз тариқи ахбори мутавотири он Ҳазрат ва халифаи ӯ маълум мешавад. [Нақд ва баррасии 1]
Ҳазрати аллома Мансури Ҳошимии Хуросонӣ тақлидро «Пайравӣ аз гуфта ва кардаи дигарӣ бидуни далил» таъриф фармудааст на бо далил! Бинобарин, агар касе аз гуфта ва кардаи дигарӣ ба далили мутобиқати он бо меъёри шинохт пайравӣ кунад, аз ӯ тақлид накарда балки аз меъёри шинохт пайравӣ кардааст. Рӯшан аст ки ин бузугвор низ аз шумо нахостааст ки аз эшон «Тақлид» кунед, бал аз шумо хостааст ки аз гуфта ва кардаи эшон ба далили мутобиқати он бо китоби Худованд ва суннати яқинии Паёмбараш ва иқтизоъоти рӯшани ақлӣ пайравӣ кунед ва ин бо ҳеҷ тақрире «Тақлид» аз эшон шумурда намешавад. Эшон шадидан бо шахсият парастӣ мухолиф аст ва онро мисдоқе аз «Ширк» мешуморад ва шахсият парастӣ ин аст ки касе чунон таҳти таъсири як шахсият қарор бигирад ки гуфта ва кардаи ӯро бидуни далил қабул кунад; Чизе ки мутаъассифона имрӯз дар миёни мусалмонон ривоҷи фаровоне дорад. Бале, бар мусалмонон воҷиб аст ки худ мустақиман ба манобеъи Ислом муроҷиъа кунанд ва ба фатвои муҷтаҳидон иктифо накунанд ва албатта бар муҷтаҳидон низ воҷиб аст ки ононро дар ин кор ёрӣ кунанд, ба ин маъно ки муроҷиъаи мустақими онон ба манобеъи Исломро тасҳил намоянд, на инки ба тақлиди онон аз худ доман зананд ва ононро аз китоби Худованд ва суннати яқинии Паёмбараш ва иқтизоъоти рӯшани ақлӣ ба худ саргарм созанд; Чароки чунин коре, боздоштан аз роҳи Худо ва иъонат бар исм ва удвон аст ва монанди коре аст ки коҳинони яҳудӣ ва роҳибони масеҳӣ дар умматоҳои гузашта анҷом доданд. [Нақд ва баррасии 12]
Иҷтимоъи шуморӣ кофӣ аз мусалмонон барои ҳифозат, иъонат ва итоъати Маҳдӣ, агар чи дар асари даъвати Мансури Ҳошимии Хуросонӣ анҷом мешавад, бар пояи тақлид аз ӯ анҷом намешавад, бал бар пояи табаъият аз китоби Худованд ва суннати яқинии Паёмбараш ва иқтизоъоти рӯшани ақлӣ анҷом мешавад ва ба ҳамин далил аст ки ӯ барои даъвати мусалмонон ба ин иҷтимоъ зарурӣ, китобӣ истедлолӣ ва бурҳонӣ навишта ва ба китоби Худованд ва суннати яқинии Паёмбараш ва иқтизоъоти рӯшани ақлӣ истинод карда ва монанди муҷтаҳидон ба додани фатво ва монанди муддаъиён ба муъарифии худ иктифо накардааст, дар ҳоле ки як марҷаъи тақлид, танҳо фатвои худро барои оммаи мардум изҳор медорад ва мутаваққиъ аст ки онон бар пояи тақлид аз ӯ ва бидуни илми тафсилӣ ба далоилаш, ба фатвои ӯ амал кунанд ва як муддаъии дурӯғин, танҳо мақоми иддаъоӣ худ монанди Маҳдӣ будан ё нойиби Маҳдӣ будан ё фарзанди Маҳдӣ буданро барои оммаи мардум изҳор медорад ва мутаваққиъ аст ки онон бар пояи тақлид аз ӯ ва бидуни илми тафсилӣ ба далоилаш, аз гуфта ва кардаи ӯ пайравӣ кунанд, аммо Мансури Ҳошимии Хуросонӣ, на аз мавзеъи як марҷаъи тақлид ва на аз мавзеъи як муддаъии дурӯғин, бал аз мавзеъи як омири ба маъруф ва ноҳй аз мункар даъват карда ва даъвати маъқул ва машруъи худро бар далоили яқинӣ ва мусаллами Исломӣ мубтанӣ сохтааст, то мусалмононе монанди шумо бо илми тафсилӣ ба далоили ӯ ва на сирфан бо эътимод ба марҷаъият ё мақоми иддаъоӣ ӯ, даъвати ӯро иҷобат кунанд ва ин ҳамон хусусияти Маҳдӣ аст ки ин шахсияти хос ва мутафовитро аз мароҷеъи тақлид ва муддаъиёни дурӯғин ҷудо карда ва дар ҷойгоҳи як заминасози айнӣ ва амалӣ барои зуҳури Маҳдӣ қарор додааст. Ин ба он маъност ки Мансури Ҳошимии Хуросонӣ намехоҳад монанди марҷаъи тақлид ва муддаъиёни дурӯғин, шуморо ба муридони худ табдил кунад, бал мехоҳад аз шумо бародарон ва хоҳаронӣ озода, хирадманд ва фарҳехта барои худ бисозад то ёрони ӯ ба сӯӣ Худованд ва халифааш дар замин бошед. [Нақд ва баррасии 12]
Мусалмонони ҷаҳон аз ин ҳақиқати бузург ғафлат кардаанд ки Худованди мутаъол, вилоят ва байъатро танҳо азони худ донистааст ва ононро аз шарик гирифтан дар он ба шиддат наҳй фармуда ва ташрик дар онро мисдоқи ширки ба Аллоҳ донистааст... Бетардид Худованди баладмартаба, ҳокими ҳақиқӣ ва молики аслии ин ҷаҳон аст ва ҳукумат бар он низ танҳо азони Ӯст. Лизо таҳаққуқи ҳукумати адолати ҷаҳонӣ танҳо ба тариқе ки Ӯ хостааст муяссар тавонад шуд ва танҳо ҳокиме ки Ӯ барои мардум баргузидааст, тавону салоҳияти барқарории адолатро хоҳад дошт ва на ҳеҷ каси дигар. Ин ҳақиқате аст ки дар айни вузуҳ ва ҳаққонияташ мавриди ғафлати амиқ воқеъ шуда ва ба фаромӯшӣ супурда шуда ва албатта ин фаромӯшӣ бисёр аҷиб ва ғайри қобили дарк аст; Чароки ҳамаи мусалмонон иттифоқи назар доранд ки бино бар ахбори мутавотири Исломӣ, қоъим ба ҳақ ва барпо кунандаи адолат бар рӯи замин ва танҳо касе ки Худованд ба хуруҷ ва қиёми ӯ ба ҳақ ва адолат ва пирӯзии ниҳойиаш хабар дода, Маҳдии оли Муҳаммад аст; «Ҳамон касе ки заминро аз қист ва адл пур мекунад; Ҳамчунонки аз зулм ва ҷавр пур шудааст» ва дарбораи ҳеҷ шахси дигаре чунин иттифоқи назире вуҷуд надорад. Ин ба он маъност ки танҳо ҳокими машруъ ва мавриди ризояти Худованд дар ин замон ҳамуст ва дар ҳоли ҳозир танҳо касе ки байъат бо ӯ барои мусалмонони ҷаҳон ҷойиз ва балки воҷиб шумурда мешавад, Маҳдӣ аст ва ҳар байъате ҷуз бо ӯ, исёни амри Худованд ва дар натиҷа табаъияти шайтон ва ба таъбири Қуръон, таҳокум ба сӯӣ тоғут шумурда мешавад ва ин нишондиҳандаи авҷи аҳмият ва маҳрумияти байъат бо Маҳдӣ дар омӯзаҳои Исломӣ аст. [Мақолаи 4]
Дар ҳоли ҳозир ихтилоф ва тафриқаи уммат аз авомили сиёсӣ ва ҳокимиятҳои мутаъаддид ва мутафарриқ нашъат мегирад ва чанд дастагии мусалмонон, маълули пайравии онон аз ҳукком ва қудратҳои сиёсии гуногун аст ва табиъӣ аст ки ҳар гурӯҳ ва ҳар даста ва ҳар миллате аз мусалмонон, пайрави заъими хеш аст ва зуъамои ҷаҳони Ислом низ ҳар кадом ба сӯӣ худ мехонанд ва умуман Маҳдиро аз ёд бурдаанд; Чароки ё асосан ҳеҷ таваҷҷуҳе ба ӯ надоранд ва аз бурдани номи ӯ низ оҷизанд ва ё ин гуна таблиғ мекунанд ки зуҳури Маҳдӣ бисёр дур аст ва маълум нест дар чи замоне воқеъ мешавад. Ин гуна аст ки ҳокимони ҷаҳони Ислом дониста ё нодониста алайҳи Маҳдӣ иқдом мекунанд ва зеҳни умумии мусалмононро аз таъаммул дарбораи ӯ боз медоранд. Ҳоло агар тасаввур кунем ки нидои бедоргари даъват ба сӯӣ Маҳдӣ ва пайвастан ба ӯ ва гусастан аз ғайри ӯ ба гӯши ҳамаи мусалмонони ҷаҳон бирасад ва эшон ҳамагӣ, як садо даст аз ҳокимоне ки бидуни изни Худованд баргузидаанд, бардоранд ва ба сӯӣ Маҳдӣ бишитобанд чи хоҳад шуд? Ба ростӣ бо ба роҳ афтодани наҳзати бедорӣ бахши ҳимоят ва итоъат аз Маҳдӣ ва танин андоз шудани шиъори бозгашти мусалмонон ба сӯӣ Маҳдӣ чи таҳавулоте дар минтақа ва ҷаҳон рӯй хоҳад дод? Ба назар мерасад пеш аз ҳар чиз, авалин натиҷаи мубораки чунин ҳаракати бедоргаре, иттиҳоди муслимин дар як саф ва зери як байрақ ва низ ҳамгароӣ ва иттифоқи эшон дар сояи байъат бо гумоштаи Худованд хоҳад буд ва ин аввалин гом дар ростои таҳаққуқи ормони Исломии мо яъне таҳаққуқи ҳокимияти ҳазрати Маҳдӣ аст; Чароки тардиде нест ки як иттиҳоди ростин ва ба ҳам пайвастагии амиқ миёни суфуфи мусалмонон, пешниёзи инқилоби ҷаҳонии Маҳдавӣ шумурда мешавад. [Мақолаи 4]
Ба ақидаи мо чунин наҳзати мубораки Исломӣ ки иттиҳоди ҳамаи мусалмонон дар замин байрақи Маҳдавиро ҳадафи худ қарор додааст оғоз шуда ва овоӣ «Бозгашт ба Ислом» ро сар додааст. Раҳбарии ин наҳзат бар уҳдаи андешманди ҳушёр ва мубориз, ҳазрати аълома Мансури Ҳошимии Хуросонӣ аст ки бо шуҷоъати беназир ва мисолзадании худ, калимаи «Ал байъату Лиллоҳ» ро шиъори наҳзати худ қарор дода ва мӯътақид аст ки танҳо мисдоқи байъат бо Аллоҳ дар даврони мо байъат бо халифаи Худо Маҳдии оли Муҳаммад аст ва ҳар байъати дигаре дар ин даврон, байъат бо тоғут шумурда мешавад. Бинобарин «Ал байъату Лиллоҳ» ба маънои инҳисори ҳукуамт ва қудрат ба касе аст ки Худованд ӯро ба унвони халифаи худ баргузидааст ва он ҳеҷ кас нест ҷуз Маҳдӣ. Ин парчамдори Исломи холис ва комил, бо ироъаи чунин қироъати асил ва мӯътабаре, мӯътақид аст ки Маҳдӣ, амуди оҳанини хаймаи Ислом аст ва то ин амуди оҳанин бар замин устувор нагардад, хаймайи Ислом барпо нахоҳад шуд. Лизо вазифаи фард фарди мусалмонони ҷаҳон, ҳимояти ҳамаҷониба ва содиқона аз Маҳдӣ ва нусрату иъонат ва итоъат аз ӯст. Ба ҳамин хотир аст ки метавон наҳзати ин андешманди бузургро наҳзати «Бозгашт ба Ислом» ё наҳзати бозгашт ба сӯӣ Маҳдӣ ном ниҳод; Чи онки рукни ракин ва иқома кунандаи мавъуди Ислом ҳамуст ва бозгашт ба ӯ дар воқеъ бозгашт ба сӯӣ Исломи ростин аст. [Мақолаи 4]
Нависанда дар ин китоб, нахустин ба табйини меъёри шинохт мепардозад ва зарурат, ваҳдат ва бедоҳатро се мушаххасаи он мешуморад ва пас аз баррасиҳои бисёр, ақлро мисдоқи он медонад ва таъкид мекунад ки ҳамаи шинохтҳо ногузир бояд ба ақл мунтаҳӣ шаванд. Албатта ӯ ақлро мутафовит бо фалсафа мешиносад ва мӯътақид аст ки меъёри шинохт, ақли уқалоӣ аст на ақли фалсафӣ. Ба илова ӯ низоъи ҳазорсола дарбораи мабнои ҳусн ва қубҳ ё хубӣ ва бадӣ миёни Ашоъира ва Адлияро низоъӣ лафзӣ ношӣ аз бетаваҷҷуҳии онон ба таквинӣ будан ва ташриъӣ будани амр ва наҳйӣ Худовнад мешуморад ва мӯътақид аст ки ақл ва шаръ ҳар ду аз афъоли Худованд ҳастанд ва миёни афъоли Худованд ваҳдатӣ ҷавҳаре вуҷуд дорад ва муғойират ва мунофоте нест. Пас аз он ӯ ба табйини мавонеъи шинохт мепардозад ва ҷаҳл, тақлид, аҳвоъи нафсонӣ, дунёгароӣ, таъассуб, такаббур ва хурофотгароиро аз муҳимтарин масодиқи он зикр мекунад ва дар зейли онҳо ба осебшиносии торихӣ ақойид ва аъмоли мусалмонон ва нақди мабноӣ фикрии онон аз баъди Паёмбар саллаллоҳу алайҳи ва олиҳи ва саллам то кунун мепардозад ва бидъатҳо ва инҳирофоти ройиҷ ва масоъиб ва муъаззалоти ҷаҳони Исломро ташриҳ ва решаёбӣ мекунад. [Мақолаи 1]
Аз мавзӯъоти муҳимме ки дар ин китоб ба чолиш кашида шуда, тақлид аст. Нависанда тақлид аз гузаштагон ва тақлид аз ҳокимони золим ба маънои пайравӣ аз онҳоро аз асбоби инҳитоти фарҳанги Исломӣ мешуморад ва қиёми мусалмонон бар зидди ҳукуматҳои мустабид ва вобаста агарчи мутазоҳир ба Ислом бошандро машрӯъ медонад; Ҳамчунонки тақлид аз кофирон ба маънои табаъият аз андешаҳо ва улгуҳои ғайри Исломиро на танҳо боъиси пешрафти моддӣ ва дунявии мусалмонон намешуморад, балки боъиси суқути фарҳанг ва тамадуни онон медонад. Ба илова ӯ тақлид аз аксарияти мардумро низ нодуруст меингорад ва пас аз радди эътибори иҷмоъ ва шӯҳрат ба масобаи далойилӣ шаръӣ бо таваҷҷуҳ ба заннӣ будани онҳо, интиқодотеро аз лиҳози назарӣ бар демокросӣ ворид мекунад ва онро хусусан дар ҷавомеъӣ ки аксарияти мардум аз рушди ақлӣ кофӣ бархурдор нестанд, нокоромад мешуморад. Ӯ ҳамчунин тақлид аз олимонро ба ин далил ки муфиди занни аст ва занн дар Ислом ҳуҷият надорад, рад мекунад ва онро яке аз авомили ихтилофи мусалмонон аз дербоз то кунун мешуморад. Сипас иҷтиҳод ба маънои мусталаҳ ки истинботи ҳукм аз адилаи заннӣ астро низ бо таваҷҷуҳ ба адами эътибори адилаи заннӣ дар Ислом саҳиҳ намедонад ва ёфтани роҳкорӣ дигар барои даст ёфтан ба яқинро зарурӣ мешуморад... Дар идома нависанда ба нақди назарияи вилояти мутлақаи фақиҳ аз лиҳози мабнои мепардозад ва онро ғулувве дарбораи олимон мешуморад ва имкони онро аз ҳайси ақлӣ мунтафӣ медонад; Чароки ба бовари нависанда итоъати беқайд ва шарт аз касе ки мумкин аст хоста ё нохоста ба ғайри ҳақ фармон диҳад бар хилофи ҳукми ақл ва шаръ аст. Ҳамчунин ба унвони паёмадҳои бовар ба вилояти мутлақаи фақиҳ, итоъати бе чуну чаро аз ғайри маъсум ва вогузордани ихтиёроти маъсум ба ӯро одатан маншаъи фитнаҳои гуногун ва мафосиди бузургӣ чун истебдоди сиёсӣ медонад ва инро далилӣ дигар бар лузуми иҷтиноб аз ин бовар мешуморад. [Мақолаи 1]
