خداوند به صورت خاص در این باره چیزی نفرموده، ولی به صورت عام دو چیز را «مایه‌ی شفا» دانسته است و با این وصف، تأثیر مثبت آن دو بر روی تمرکز و حافظه نیز بعید نیست: یکی «قرآن» که آن را مایه‌ی شفا برای مؤمنان دانسته و فرموده است: ﴿وَنُنَزِّلُ مِنَ الْقُرْآنِ مَا هُوَ شِفَاءٌ وَرَحْمَةٌ لِلْمُؤْمِنِينَ﴾[۱]؛ «و از قرآن چیزی نازل کرده‌ایم که مایه‌ی شفا و رحمتی برای مؤمنان است» و فرموده است: ﴿قُلْ هُوَ لِلَّذِينَ آمَنُوا هُدًى وَشِفَاءٌ﴾[۲]؛ «بگو آن برای کسانی که ایمان دارند هدایت و مایه‌ی شفاست»[۳] و دیگری «عسل» که آن را مایه‌ی شفا برای مردم دانسته و فرموده است: ﴿يَخْرُجُ مِنْ بُطُونِهَا شَرَابٌ مُخْتَلِفٌ أَلْوَانُهُ فِيهِ شِفَاءٌ لِلنَّاسِ﴾[۴]؛ «از شکم آن (یعنی زنبور عسل) یک نوشیدنی با رنگ‌های مختلف بیرون می‌آید که در آن شفایی برای مردم است»؛ چنانکه در روایتی از رسول خدا صلّی الله علیه و آله و سلّم به این نکته اشاره شده و آمده است: «عَلَيْكُمْ بِالشِّفَائَيْنِ: الْقُرْآنِ وَالْعَسَلِ»[۵]؛ «بر شما باد به دو مایه‌ی شفا: قرآن و عسل» و به صورت خاص، در روایتی تصریح شده است که قرائت قرآن و عسل، بر حافظه می‌افزایند[۶] و در روایتی دیگر نیز آمده است: «مَنْ أَرَادَ الْحِفْظَ فَلْيَأْكُلِ الْعَسَلَ»[۷]؛ «هر کس می‌خواهد حافظه‌ی خوبی داشته باشد، عسل بخورد».

علاوه بر قرائت قرآن و عسل، چیزهای دیگری نیز در روایات اسلامی برای تمرکز و حافظه سودمند دانسته شده‌اند که البته قطعی نیستند؛ چراکه به سختی می‌توان چیزی از آن‌ها را متواتر دانست و این طبیعی است؛ چراکه دأب پیامبر و اهل بیت او، تبیین موضوعات پزشکی نبوده است و از این رو، مردم زمان آنان، هرگاه بیمار می‌شدند، غالباً به آنان مراجعه نمی‌کردند، بلکه به اطبّاء مراجعه می‌کردند و آنان نیز از این کار نهی‌شان نمی‌کردند و به همین دلیل، روایات معتبر معدودی از آنان در این باب رسیده است.

در زیر از مهم‌ترین چیزهایی که در روایات اسلامی -افزون بر قرآن و عسل- برای تمرکز و حافظه سودمند دانسته شده‌اند، نام می‌بریم:

۱ . نوشیدن آب به مقدار کافی که در روایتی از امام موسی بن جعفر علیهما السلام آمده است: «يَزِيدُ فِي اللُّبِّ»[۸]؛ «بر عقل می‌افزاید».

۲ . مسواک زدن که در روایاتی از پیامبر و اهل بیت او، باعث افزایش حافظه دانسته شده است[۹].

۳ . روزه گرفتن که در روایتی از علی علیه السلام، باعث افزایش حافظه دانسته شده است[۱۰].

۴ . خوردن کدوی حلوایی که در روایتی آمده است: «كَانَ فِيمَا أَوْصَى بِهِ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَآلِهِ وَسَلَّمَ عَلِيًّا عَلَیْهِ السَّلَامُ أَنْ قَالَ: يَا عَلِيُّ، عَلَيْكَ بِالدُّبَّاءِ فَكُلْهُ، فَإِنَّهُ يَزِيدُ فِي الْعَقْلِ وَالدِّمَاغِ»[۱۱]؛ «یکی از چیزهایی که رسول خدا صلّی الله علیه و آله و سلّم به علی علیه السلام سفارش کرد این بود که فرمود: ای علی! بر تو باد به خوردن کدوی حلوایی؛ چراکه آن بر عقل و مغز می‌افزاید» و این چیزی است که در وصایای علی علیه السلام نیز وارد شده[۱۲]؛ همچنانکه در روایاتی از امام محمّد باقر و امام جعفر صادق علیهما السلام آمده است: «يَزِيدُ فِي الدِّمَاغِ»[۱۳]؛ «مغز را تقویت می‌کند» و در روایتی از امام موسی بن جعفر علیهما السلام آمده است: «يَزِيدُ فِي الْعَقْلِ»[۱۴]؛ «بر عقل می‌افزاید». همچنین، از ذریح محاربی روایت شده است: «قُلْتُ لِأَبِي عَبْدِ اللَّهِ الصَّادِقِ عَلَيْهِ السَّلَامُ: الْحَدِيثُ الْمَرْوِيُّ عَنْ أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ عَلَيْهِ السَّلَامُ فِي الدُّبَّاءِ أَنَّهُ قَالَ: ”كُلُوا الدُّبَّاءَ، فَإِنَّهُ يَزِيدُ فِي الدِّمَاغِ“، فَقَالَ الصَّادِقُ عَلَيْهِ السَّلَامُ: نَعَمْ، وَأَنَا أَقُولُ: إِنَّهُ جَيِّدٌ لِوَجَعِ الْقُولَنْجِ»[۱۵]؛ «به امام جعفر صادق علیه السلام گفتم: آیا حدیث رسیده از امیر المؤمنین علیه السلام درباره‌ی کدوی حلوایی که در آن آمده است: ”کدوی حلوایی بخورید؛ چراکه مغز را تقویت می‌کند“ صحیح است؟ فرمود: آری و من اضافه می‌کنم که آن برای درد قولنج[۱۶] هم خوب است».

۵ . جویدن و خوردن کُندُر[۱۷] که در روایتی از رسول خدا صلّی الله علیه و آله و سلّم، باعث تقویت حافظه دانسته شده[۱۸] و در روایتی آمده است: «جَاءَ رَجُلٌ إِلَى عَلِيِّ بْنِ أَبِي طَالِبٍ، فَشَكَى إِلَيْهِ النِّسْيَانَ، فَقَالَ: عَلَيْكَ بِاللُّبَانِ، فَإِنَّهُ يُشَجِّعُ الْقَلْبَ وَيَذْهَبُ بِالنِّسْيَانِ»[۱۹]؛ «مردی به نزد علی بن ابی طالب آمد و از فراموشی شکایت کرد، پس به او فرمود: بر تو باد به کندر؛ چراکه آن دل را قوی می‌کند و فراموشی را از بین می‌برد» و این چیزی است که برخی اطبّاء قدیم مانند أبو جریج و ابن ماسویه آن را تأیید کرده‌اند[۲۰].

۶ . حجامت کردن به شیوه‌ی مناسب که در روایاتی از پیامبر و اهل بیت او، باعث تقویت مغز و افزایش حافظه دانسته شده است[۲۱].

۷ . خوردن سرکه که در روایاتی از امام جعفر صادق علیه السلام آمده است: «يَشُدُّ الْعَقْلَ»[۲۲]؛ «عقل را قوی می‌کند» و در روایتی از علیّ بن موسی الرضا علیهما السلام آمده است: «يَشُدُّ الذِّهْنَ وَيَزِيدُ فِي الْعَقْلِ»[۲۳]؛ «ذهن را قوی می‌کند و بر عقل می‌افزاید».

۸ . خوردن خُرفه[۲۴] که در روایتی از رسول خدا صلّی الله علیه و آله و سلّم آمده است: «عَلَيْكُمْ بِالْفَرْفَخِ، فَهِيَ الْمُكَيِّسَةُ، فَإِنَّهُ إِنْ كَانَ شَيءٌ يَزِيدُ فِي الْعَقْلِ فَهِيَ»[۲۵]؛ «بر شما باد به خُرفه؛ چراکه آن هوش را تقویت می‌کند و اگر چیزی باشد که بر عقل بیفزاید، همان است».

۹ . خوردن گوشت به اندازه‌ی کافی؛ چنانکه در روایتی از امام جعفر صادق علیه السلام آمده است: «اللَّحْمُ يُنْبِتُ اللَّحْمَ وَيَزِيدُ فِي الْعَقْلِ، وَمَنْ تَرَكَ أَكْلَهُ أَيَّامًا فَسَدَ عَقْلُهُ»[۲۶]؛ «گوشت، گوشت می‌رویاند و بر عقل می‌افزاید و هر کس چند روز خوردن آن را ترک کند، عقلش ضعیف می‌شود» و در روایت دیگری آمده است: «مَنْ تَرَكَ أَكْلَ اللَّحْمَ أَرْبَعِينَ صَبَاحًا سَاءَ خُلْقُهُ وَفَسَدَ عَقْلُهُ»[۲۷]؛ «هر کس خوردن گوشت را به مدّت چهل روز ترک کند، خُلقش تنگ و عقلش ضعیف می‌شود».[۲۸]

۱۰ . خوردن کرفس که در روایتی از رسول خدا صلّی الله علیه و آله و سلّم آمده است: «إِنْ كَانَ شَيْءٌ يَزِيدُ فِي الْعَقْلِ فَهُوَ هُوَ»[۲۹]؛ «اگر چیزی باشد که بر عقل بیفزاید، همان است».

۱۱ . خوردن بالنگ که در روایتی از رسول خدا صلّی الله علیه و آله و سلّم آمده است: «إِنَّه يُنِيرُ الْفُؤَادَ ويَزِيدُ فِي الدِّمَاغِ»[۳۰]؛ «آن دل را روشن می‌کند و مغز را رشد می‌دهد».

۱۲ . خوردن سَداب[۳۱] که در روایتی از امام علیّ بن موسی الرضا علیهما السلام، باعث افزایش عقل و رشد مغز دانسته شده است[۳۲].

۱۳ . خوردن باقلا که در روایتی از امام جعفر صادق علیه السلام آمده است: «يَزِيدُ فِي الدِّمَاغِ»[۳۳]؛ «مغز را تقویت می‌کند».

۱۴ . روغن زدن به پوست و مو که در روایتی از علی علیه السلام آمده است: «يَزِيدُ فِي الدِّمَاغِ الْقُوَّةَ»[۳۴]؛ «بر قوّت مغز می‌افزاید».

۱۵ . پرهیز از خوردن سیب گس و ترش که در روایاتی از پیامبر و اهل بیت او، باعث فراموشی دانسته شده است[۳۵].

۱۶ . پرهیز از زیاد خوردن گشنیز که در روایاتی از پیامبر و اهل بیت او، باعث فراموشی دانسته شده است[۳۶].

۱۷ . پرهیز از زیاد خوردن پنیر که در روایاتی از پیامبر و اهل بیت او، باعث فراموشی دانسته شده است[۳۷].

۱۸ . پرهیز از ادرار کردن در آب ایستاده که در روایاتی از پیامبر و اهل بیت او، باعث فراموشی دانسته شده است[۳۸].

۱۹، ۲۰ و ۲۱ . خوردن زنجبیل، خردل و هلیله[۳۹]؛ چنانکه در روایتی از علی بن موسی الرضا علیهما السلام آمده است: «مَنْ أَرَادَ أَنْ يُقِلَّ نِسْيَانَهُ ويَكُونَ حَافِظًا، فَلْيَأْكُلْ فِي كُلِّ يَوْمٍ ثَلَاثَ قِطَعِ زَنْجَبِيلٍ مُرَبًّى بِالْعَسَلِ، وَيَصْطَنِعْ بِالْخَرْدَلِ مَعَ طَعَامِهِ فِي كُلِّ يَوْمٍ، وَمَنْ أَرَادَ أَنْ يَزِيدَ فِي عَقْلِهِ، فَلَا يَخْرُجْ كُلَّ يَوْمٍ حَتَّى يَلُوكَ عَلَى الرِّيقِ ثَلَاثَ هَلِيلَجَاتٍ بِسُكَّرٍ أَبْلُوجَ»[۴۰]؛ «هر کس می‌خواهد فراموشی‌اش کاهش یابد و حافظه‌اش بهبود یابد، هر روز سه تکه زنجبیل که در عسل پخته شده باشد بخورد و هر روز با غذایش خردل بیامیزد و هر کس می‌خواهد بر عقل خود بیفزاید، هیچ روزی بیرون نرود مگر پس از آنکه در حالت ناشتا سه تا هلیله با شکر آبلوچ[۴۱] بمکد و بجود».