درباره‌ی حدّاکثر «نِفاس» یعنی خون‌ریزی پس از زایمان، میان عالمان مسلمان اختلاف فراوانی وجود دارد؛ به این ترتیب که بیشتر امامیّه آن را ۱۰ روز و برخی از آنان آن را ۱۸ روز و ابن ابی عقیل آن را ۲۱ روز و ابو حنیفه و احمد بن حنبل آن را ۴۰ روز و حسن بصری آن را ۵۰ روز و شافعی و مالک آن را ۶۰ روز و برخی دیگر آن را ۷۰ روز دانسته‌اند و عجیب این است که برای هر یک از آن‌ها روایتی یافت می‌شود! بیهوده نیست که علامه منصور هاشمی خراسانی حفظه الله تعالی -این انسان حکیم و دوراندیش- روایات واحد را بی‌اعتبار دانسته و بر ضرورت تمسّک به روایات متواتر یا اصول و قواعد عقلی تأکید فرموده است[۱]. آری، ظاهراً درباره‌ی حدّاکثر نفاس روایت متواتری در دست نیست، ولی اصل و قاعده‌ی عقلی آن است که ملاک حکم در این قبیل موضوعات عینی و خارجی، حالت طبیعی بدن است؛ زیرا مقصود شرع، برداشتن برخی تکالیف شرعی از عهده‌ی زنان در مدّتی است که به طور طبیعی خون‌ریزی دارند و با این وصف، برای شناخت این مدّت باید به عادت زنان و نظر کارشناسان مراجعه کرد و این معنای روایت لیث مرادی از جعفر بن محمّد صادق علیه السلام است که در آن آمده است: «سَأَلْتُهُ عَنِ النُّفَسَاءِ كَمْ حَدُّ نِفَاسِهَا حَتَّى يَجِبَ عَلَيْهَا الصَّلَاةُ وَكَيْفَ تَصْنَعُ؟ قَالَ: لَيْسَ لَهَا حَدٌّ»[۲]؛ «از او درباره‌ی نُفَساء (زنی که در نفاس است) پرسیدم، مدّت نفاسش چه قدر است تا نماز بر او واجب شود و چه کار باید بکند؟ فرمود: برای آن مدّت معیّنی وجود ندارد»؛ همچنانکه در ضمن روایتی دیگر از آن حضرت آمده است: «النُّفَسَاءُ إِنْ كَانَتْ لَا تَعْرِفُ أَيَّامَ نِفَاسِهَا فَابْتُلِيَتْ، جَلَسَتْ بِمِثْلِ أَيَّامِ أُمِّهَا أَوْ أُخْتِهَا أَوْ خَالَتِهَا»[۳]؛ «زن نفساء اگر روزهای نفاس خود را نمی‌دانست و مبتلا شد، به تعداد روزهای مادرش یا خواهرش یا خاله‌اش صبر می‌کند». به همین دلیل، عطاء و قتاده گفته‌اند: «تَنْتَظِرُ الْبِكْرُ إِذَا وَلَدَتْ كَامْرَأَةٍ مِنْ نِسَائِهَا»[۴]؛ «زن در زایمان اوّلش، مانند یکی از زنان خانواده‌اش صبر می‌کند» و مالک نیز از قول به ۶۰ روز بازگشته و با رویکردی عاقلانه و واقع‌بینانه گفته است: «يُسْأَلُ عَنْ ذَلِكَ النِّسَاءُ وَأَهْلُ الْمَعْرِفَةِ»[۵]؛ «در این باره از زنان و کارشناسان سؤال می‌شود»، در حالی که پیروان او بر قول اوّلش باقی مانده‌اند!

اما از تتبّع در پژوهش‌های پزشکی دانسته می‌شود، مدّتی که زنان پس از زایمان به طور طبیعی خون‌ریزی دارند، حدّاکثر ۶ هفته است؛ چنانکه به عنوان نمونه، در یکی از این پژوهش‌ها آمده است: «مدّت لوشیا [خون‌ریزی پس از زایمان] در بین زنان و همچنین جوامع مختلف بسیار متفاوت است و معمولاً بیش از آنچه در کتاب‌های مرجع تعریف می‌شود طول می‌کشد. برای به دست آوردن تصویری واقع‌گرایانه در مورد طول مدّت لوشیا و عوامل مؤثر بر آن در جامعه‌ی زنان ایرانی، تحقیق حاضر که یک مطالعه‌ی توصیفی تحلیلی است، بر روی ۵۱۶ زن تهرانی پس از زایمان انجام گرفت... مدّت متوسط لوشیا ۳۸.۱۴ ± ۳۸.۱۶ روز به دست آمد. لوشیا فقط در ۵ درصد زنان تا دو هفته‌ی اول پایان یافت و در اکثر آنان (۵۱ درصد) تا هفته‌ی ۵-۶ بعد از زایمان طول کشید»[۶]. از اینجا دانسته می‌شود که نزدیک‌ترین قول به عادت زنان و نظر کارشناسان، قول ابو حنیفه و احمد بن حنبل است که حدّاکثر نفاس را ۴۰ روز دانسته‌اند و این قول مروی از علی، عمر، عثمان، ابن عباس، أنس، عثمان بن أبی العاص، عائذ بن عمرو، جابر بن عبد الله، عایشه، أمّ سلمه، زید بن علی، شعبی، مزنی، ثوری، ابو عبید، اسحاق، داود و اکثر اهل علم است، بلکه ترمذی گفته است: «قَدْ أَجْمَعَ أَهْلُ الْعِلْمِ مِنْ أَصْحَابِ النَّبِيِّ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَآلِهِ وَسَلَّمَ وَالتَّابِعِينَ وَمَنْ بَعْدَهُمْ عَلَى أَنَّ النُّفَسَاءَ تَدَعُ الصَّلَاةَ أَرْبَعِينَ يَوْمًا، إِلَّا أَنْ تَرَى الطُّهْرَ قَبْلَ ذَلِكَ، فَإِنَّهَا تَغْتَسِلُ وَتُصَلِّي»[۷]؛ «همه‌ی اهل علم از اصحاب پیامبر صلّی الله علیه و آله و سلّم و تابعان و کسانی که پس از آنان بوده‌اند اتفاق نظر داشته‌اند که زن نفساء، چهل روز از نماز خودداری می‌کند، مگر اینکه پیش از آن پاک شود، پس در این صورت غسل می‌کند و نماز می‌گزارد» و این معتبرترین و مشهورترین روایت رسیده از پیامبر صلّی الله علیه و آله و سلّم است، بلکه چه بسا می‌توان آن را متواتر دانست؛ چنانکه از امّ سلمه روایت شده است: «كَانَتِ النُّفَسَاءُ تَقْعُدُ عَلَى عَهْدِ رَسُولِ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَآلِهِ وَسَلَّمَ أَرْبَعِينَ يَوْمًا»[۸]؛ «زن نفساء در زمان رسول خدا صلّی الله علیه و آله و سلّم چهل روز می‌نشست» و در روایتی دیگر از او آمده است: «كَانَتِ الْمَرْأَةُ مِنْ نِسَاءِ النَّبِيِّ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَآلِهِ وَسَلَّمَ تَقْعُدُ فِي النِّفَاسِ أَرْبَعِينَ لَيْلَةً، لَا يَأْمُرُهَا النَّبِيُّ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَآلِهِ وَسَلَّمَ بِقَضَاءِ صَلَاةِ النِّفَاسِ»[۹]؛ «زنان خانه‌ی پیامبر صلّی الله علیه و آله و سلّم در نفاس چهل شب می‌نشستند و پیامبر صلّی الله علیه و آله و سلّم آنان را به قضاء نمازهاشان در نفاس امر نمی‌کرد» و از أنس بن مالک روایت شده است: «كَانَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَآلِهِ وَسَلَّمَ وَقَّتَ لِلنُّفَسَاءِ أَرْبَعِينَ يَوْمًا إِلَّا أَنْ تَرَى الطُّهْرَ قَبْلَ ذَلِكَ»[۱۰]؛ «رسول خدا صلّی الله علیه و آله و سلّم برای زن نفساء چهل روز را تعیین کرد، مگر اینکه پیش از آن پاک شود» و از عثمان بن أبی العاص روایت شده است: «أَنَّ امْرَأَتَهُ تَطَيَّبَتْ، فَأَتَتْ فِرَاشَ عُثْمَانَ، فَقَالَ: إِلَيْكِ عَنِّي، فَإِنَّ رَسُولَ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَآلِهِ وَسَلَّمَ نَهَى أَنْ نَقْرَبَ النُّفَسَاءَ حَتَّى يَأْتِيَ لَهَا أَرْبَعُونَ»[۱۱]؛ «زن عثمان خود را معطّر ساخت و به بستر او آمد، ولی او گفت: از من فاصله بگیر؛ زیرا رسول خدا صلّی الله علیه و آله و سلّم ما را نهی فرمود از اینکه به زن نفساء نزدیک شویم تا آن گاه که بر او چهل روز بگذرد» و از عبد الله بن عمرو روایت شده است: «قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَآلِهِ وَسَلَّمَ: تَنْتَظِرُ النُّفَسَاءُ أَرْبَعِينَ لَيْلَةً فَإِنْ رَأَتِ الطُّهْرَ قَبْلَ ذَلِكَ فَهِيَ طَاهِرٌ وَإِنْ جَاوَزَتِ الْأَرْبَعِينَ فَهِيَ بِمَنْزِلَةِ الْمُسْتَحَاضَةِ تَغْتَسِلُ وَتُصَلِّي، فَإِنْ غَلَبَهَا الدَّمُ تَوَضَّأَتْ لِكُلِّ صَلَاةٍ»[۱۲]؛ «رسول خدا صلّی الله علیه و آله و سلّم فرمود: زن نفساء چهل شب صبر می‌کند، پس اگر پیش از آن پاکی را دید، پاک شده است و اگر از چهل شب گذشت، به منزله‌ی زن مستحاضه است، غسل می‌کند و نماز می‌گزارد، پس اگر خون‌ریزی‌اش زیاد شد، برای هر نماز وضو می‌گیرد» و از عبد الله بن أبی مليكة روایت شده است: «سُئِلَتْ عَائِشَةُ عَنِ النُّفَسَاءِ، فَقَالَتْ: سُئِلَ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَآلِهِ وَسَلَّمَ عَنْ ذَلِكَ فَأَمَرَهَا أَنْ تُمْسِكَ أَرْبَعِينَ لَيْلَةً، ثُمَّ تَغْتَسِلُ، ثُمَّ تَتَطَهَّرُ فَتُصَلِّي»[۱۳]؛ «از عایشه درباره‌ی زن نفساء پرسیده شد، پس گفت: از رسول خدا صلّی الله علیه و آله و سلّم درباره‌ی آن پرسیدند، پس امر کرد که چهل شب صبر کند و سپس غسل نماید و خود را پاکیزه سازد و نماز بگزارد» و از أبو درداء و أبو هریرة روایت شده است: «تَنْتَظِرُ النُّفَسَاءُ أَرْبَعِينَ يَوْمًا إِلَّا أَنْ تَرَى الطُّهْرَ قَبْلَ ذَلِكَ، فَإِنْ بَلَغَتْ أَرْبَعِينَ يَوْمًا وَلَمْ تَرَ الطُّهْرَ فَلْتَغْتَسِلْ وَهِيَ بِمَنْزِلَةِ الْمُسْتَحَاضَةِ»[۱۴]؛ «زن نفساء چهل روز منتظر می‌ماند، مگر اینکه پیش از آن پاک شود، پس اگر به چهل روز رسید و پاک نشد، باید غسل کند و او به منزله‌ی مستحاضه است» و این یکی از روایات رسیده از اهل بیت است؛ چنانکه از علی علیه السلام روایت شده است: «النُّفَسَاءُ تَقْعُدُ أَرْبَعِينَ يَوْمًا فَإِنْ طَهُرَتْ وَإِلَّا اغْتَسَلَتْ وَصَلَّتْ وَيَأْتِيهَا زَوْجُهَا وَكَانَتْ بِمَنْزِلَةِ الْمُسْتَحَاضَةِ تَصُومُ وَتُصَلِّي»[۱۵]؛ «زن نفساء چهل روز می‌نشیند، پس اگر پاک نشد غسل می‌کند و نماز می‌گزارد و شوهرش به او نزدیک می‌شود و به منزله‌ی مستحاضه است، روزه می‌گیرد و نماز می‌گزارد» و در برخی دیگر از روایات اهل بیت نیز به صورت تقریبی ذکر شده؛ مانند روایتی از جعفر بن محمّد صادق علیه السلام که در آن آمده است: «تَقْعُدُ النُّفَسَاءُ إِذَا لَمْ يَنْقَطِعْ عَنْهَا الدَّمُ ثَلَاثِينَ أَرْبَعِينَ يَوْمًا إِلَى الْخَمْسِينَ»[۱۶]؛ «زن نفساء هرگاه خون‌ریزی‌اش قطع نشود، سی چهل روز تا پنجاه روز می‌نشیند» و روایت محمد بن يحيى خثعمی که در آن آمده است: «سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ عَلَيْهِ السَّلَامُ عَنِ النُّفَسَاءِ فَقَالَ: كَمَا كَانَتْ تَكُونُ مَعَ مَا مَضَى مِنْ أَوْلَادِهَا وَمَا جَرَّبَتْ، قُلْتُ: فَلَمْ تَلِدْ فِيمَا مَضَى، قَالَ: بَيْنَ الْأَرْبَعِينَ إِلَى الْخَمْسِينَ»[۱۷]؛ «از ابو عبد الله (جعفر بن محمّد صادق) علیه السلام درباره‌ی زن نفساء پرسیدم، پس فرمود: همان مدّتی که در زایمان‌های قبلی‌اش بوده و تجربه کرده است، گفتم: او قبلاً زایمانی نداشته است، فرمود: بین چهل تا پنجاه روز».

بنابراین، حدّاکثر نفاس ۴۰ روز است و وظیفه‌ی زن در آن، مانند وظیفه‌اش در روزهای حیض است. پس اگر ۴۰ روز بر او گذشت و خون‌ریزی‌اش متوقّف نشد، بهتر است که به پزشک مراجعه کند؛ چراکه خون‌ریزی‌اش از حدّ عادی و طبیعی گذشته و از این رو، وظیفه‌اش مانند وظیفه‌ی زن مستحاضه است و این قول علامه منصور هاشمی خراسانی حفظه الله تعالی است؛ چنانکه یکی از یارانمان ما را خبر داد، گفت:

«سَأَلْتُ الْمَنْصُورَ عَنْ أَكْثَرِ النِّفَاسِ، فَقَالَ: أَرْبَعُونَ يَوْمًا، فَإِنْ لَمْ يَنْقَطِعْ فَمَا هُوَ بِنِفَاسٍ، وَلَكِنَّهُ رَكْضَةٌ مِنَ الشَّيْطَانِ»[۱۸]؛ «از منصور درباره‌ی حدّاکثر نِفاس پرسیدم، پس فرمود: چهل روز؛ پس اگر متوقّف نشد، نِفاس نیست، بلکه گزندی از شیطان است».