لطفاً به نکات زیر توجّه فرمایید:

۱ . ترک کردن نماز جماعت جز در صورت عذر جایز نیست؛ به دلیل سخن خداوند که فرموده است: ﴿وَارْكَعُوا مَعَ الرَّاكِعِينَ﴾[۱]؛ «به همراه رکوع کنندگان رکوع کنید» و به دلیل روایت رسیده از پیامبر صلّی الله علیه و آله و سلّم که در آن آمده است: «مَنْ سَمِعَ النِّدَاءَ فَلَمْ يَأْتِهِ فَلَا صَلَاةَ لَهُ إِلَّا مِنْ عُذْرٍ»[۲]؛ «هر کس اذان را بشنود و به جماعت نیاید، نمازی برای او نیست، مگر اینکه عذری داشته باشد» و روایتی دیگر که در آن آمده است: «لَقَدْ هَمَمْتُ أَنْ آمُرَ بِالصَّلَاةِ فَتُقَامَ، ثُمَّ آمُرَ رَجُلًا فَيُصَلِّيَ بِالنَّاسِ، ثُمَّ أَنْطَلِقَ مَعِي بِرِجَالٍ مَعَهُمْ حُزَمٌ مِنْ حَطَبٍ إِلَى قَوْمٍ لَا يَشْهَدُونَ الصَّلَاةَ، فَأُحَرِّقَ عَلَيْهِمْ بُيُوتَهُمْ بِالنَّارِ»[۳]؛ «قصد کرده‌ام که دستور دهم نماز جماعت بر پا شود، سپس مردی را بگویم که مردم را نماز دهد، سپس به همراه مردانی که هیزم به همراه دارند به سوی کسانی بروم که در نماز جماعت حاضر نمی‌شوند، پس خانه‌هاشان را بر سرشان به آتش بکشم» و این نظر أوزاعی، أحمد، أبو ثور، داود و ابن منذر است و مراد از عذر هر چیزی است که به عسر و حرج می‌انجامد؛ مانند بیماری، بارندگی، یخبندان، تاریکی، ناامنی و گرمای شدید؛ به دلیل سخن خداوند که فرموده است: ﴿يُرِيدُ اللَّهُ بِكُمُ الْيُسْرَ وَلَا يُرِيدُ بِكُمُ الْعُسْرَ﴾[۴]؛ «خداوند برای شما آسانی می‌خواهد و برای شما سختی نمی‌خواهد» و فرموده است: ﴿مَا يُرِيدُ اللَّهُ لِيَجْعَلَ عَلَيْكُمْ مِنْ حَرَجٍ﴾[۵]؛ «خداوند نمی‌خواهد که برای شما تنگنایی قرار دهد». با این حال، اگر عسر و حرج قابل تحمّل باشد، بهتر است که تحمّل شود؛ چنانکه از ابن أمّ مکتوم روایت شده است: «قُلْتُ: يَا رَسُولَ اللَّهِ! إِنِّي رَجُلٌ ضَرِيرُ الْبَصَرِ شَاسِعُ الدَّارِ وَلَيْسَ لِي قَائِدٌ يُلائِمُنِي، فَهَلْ لِي رُخْصَةٌ أَنْ أُصَلِّيَ فِي بَيْتِي؟ قَالَ: هَلْ تَسْمَعُ النِّدَاءَ؟ قُلْتُ: نَعَمْ، قَالَ: لا أَجِدُ لَكَ رُخْصَةً»[۶]؛ «گفتم: ای رسول خدا! من مردی نابینا هستم و خانه‌ام دور است و همراه مناسبی ندارم که دستم را بگیرد، پس آیا اجازه دارم که نمازم را در خانه بگزارم؟ فرمود: آیا اذان مسجد را می‌شنوی؟ گفتم: بله، فرمود: اجازه نداری».

۲ . اقتدا به امام در نماز جماعت واجب است؛ چراکه بدون آن نماز جماعت شکل نمی‌گیرد؛ چنانکه روایت شده است: «إِنَّمَا جُعِلَ الْإِمَامُ لِيُؤْتَمَّ بِهِ»[۷]؛ «جز این نیست که امام قرار داده شده است تا به او اقتدا شود» و آن با سه چیز تحقّق می‌یابد:

یکم اینکه مأموم جلوتر از امام نایستد؛ چراکه اگر جلوتر از امام بایستد، به او اقتدا نکرده است.

دوم اینکه مأموم به قدری از امام یا کسی که به او متّصل است دور نباشد که یکی از جماعت محسوب نشود.

سوم اینکه مأموم هیچ یک از اعمال نماز را عمداً پیش از امام انجام ندهد؛ چنانکه روایت شده است: «سَقَطَ النَّبِيُّ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَآلِهِ وَسَلَّمَ مِنْ فَرَسٍ فَجُحِشَ شِقُّهُ الأَيْمَنُ، فَدَخَلُوا عَلَيْهِ فَصَلَّى بِهِمْ قَاعِدًا وَأَشَارَ إِلَيْهِمْ أَنِ اقْعُدُوا، فَلَمَّا سَلَّمَ قَالَ: إِنَّمَا جُعِلَ الإِمَامُ لِيُؤْتَمَّ بِهِ فَلَا تَخْتَلِفُوا عَلَيْهِ وَإِذَا كَبَّرَ فَكَبِّرُوا وَإِذَا رَكَعَ فَارْكَعُوا، فَإِذَا قَالَ: سَمِعَ اللَّهُ لِمَنْ حَمِدَهُ قُولُوا: رَبَّنَا وَلَكَ الْحَمْدُ وَإِذَا سَجَدَ فَاسْجُدُوا وَإِذَا صَلَّى جَالِسًا فَصَلُّوا جُلُوسًا أَجْمَعِينَ»[۸]؛ «پیامبر صلّی الله علیه و آله و سلّم از اسب افتاد و پهلویش آسیب دید، پس بر او وارد شدند و او نشسته آنان را نماز داد و به آنان اشاره کرد که بنشینید، پس چون سلام داد فرمود: امام برای این قرار داده شده است که به او اقتدا شود، پس بر خلاف او عمل نکنید و هرگاه تکبیر گفت، تکبیر گویید و هرگاه به رکوع رفت، به رکوع روید و هرگاه گفت: سمع الله لمن حمده بگویید: ربّنا و لک الحمد و هرگاه سجده کرد، سجده کنید و هرگاه نشسته نماز گزارد، همه نشسته نماز گزارید» و روایت شده است: «أَمَا يَخْشَى الَّذِي يَرْفَعُ رَأْسَهُ قَبْلَ الإِمَامِ أَنْ يُحَوِّلَ اللَّهُ رَأْسَهُ رَأْسَ حِمَارٍ؟»[۹]؛ «آیا کسی که قبل از امام سرش را بلند می‌کند نمی‌ترسد که خداوند سرش را به سر الاغ تبدیل کند؟!»

بنابراین، هر کس یکی از این سه شرط را رعایت نکند، نمازش فرادا محسوب می‌شود.

۳ . هرگاه مأموم قرائت قرآن توسّط امام را می‌شنود، باید سکوت کند و گوش بسپارد؛ به دلیل سخن خداوند که فرموده است: ﴿وَإِذَا قُرِئَ الْقُرْآنُ فَاسْتَمِعُوا لَهُ وَأَنْصِتُوا لَعَلَّكُمْ تُرْحَمُونَ﴾[۱۰]؛ «هرگاه قرآن قرائت می‌شود، به آن گوش بسپارید و سکوت کنید باشد که مورد رحمت قرار گیرید» و هرگاه نمی‌شنود، بهتر است که برای خود قرائت کند؛ چنانکه از اهل بیت روایت شده است: «إِذَا كُنْتَ خَلْفَ إِمامٍ تَتَوَلّاهُ وَتَثِقُ بِهِ فَإِنَّهُ يُجْزِيكَ قِرائَتُهُ وَإِنْ أَحْبَبْتَ أَنْ تَقْرَأَ فَاقْرَأْ فِيما يُخافِتُ فِيهِ، فَإِذَا جَهَرَ فَأَنْصِتْ، قالَ اللَّهُ تَعالَى: ﴿وَأَنْصِتُوا لَعَلَّكُمْ تُرْحَمُونَ﴾»[۱۱]؛ «هرگاه پشت سر امامی بودی که او را می‌پسندی و به او اعتماد داری، قرائت او برای تو کافی است و اگر خواستی که قرائت کنی، پس در نمازی قرائت کن که امام به اخفات قرائت می‌کند، پس هرگاه به جهر قرائت کرد، سکوت کن؛ چراکه خداوند بلندمرتبه فرموده است: <و سکوت کنید باشد که مورد رحمت قرار گیرید>».

۴ . ملحق شدن به امام در رکوع جایز است؛ به دلیل سخن خداوند که فرموده است: ﴿وَارْكَعُوا مَعَ الرَّاكِعِينَ﴾[۱۲]؛ «به همراه رکوع کنندگان رکوع کنید»؛ چنانکه از اهل بیت روایت شده است: «إِذَا أَدْرَكْتَ الْإِمامَ وَقَدْ رَكَعَ فَكَبَّرْتَ وَرَكَعْتَ قَبْلَ أَنْ يَرْفَعَ رَأْسَهُ فَقَدْ أَدْرَكْتَ الرَّكْعَةَ وَإِنْ رَفَعَ الْإِمامُ رَأْسَهُ قَبْلَ أَنْ تَرْكَعَ فَقَدْ فاتَتْكَ»[۱۳]؛ «هرگاه امام را در حالی یافتی که به رکوع رفته است، پس تکبیر گفتی و به رکوع رفتی پیش از آنکه سرش را بردارد، به رکعت رسیده‌ای و اگر امام سرش را برداشت پیش از اینکه به رکوع بروی، رکعت را از دست داده‌ای». هر چند برای مأموم در صورتی که فرصت دارد، بهتر است که دو بار تکبیر بگوید، بار نخست به نیّت تکبیرة الإحرام و بار دوم به نیّت تکبیر رکوع و در صورتی که فرصت ندارد، واجب است که تکبیرة الإحرام بگوید؛ چراکه نماز بدون تکبیرة الإحرام آغاز نمی‌شود و آن از تکبیر رکوع کفایت می‌کند و این معنای روایت رسیده از اهل بیت است که در آن آمده است: «إِذَا جاءَ الرَّجُلُ مُبادِراً وَالْإِمامُ راكِعٌ أَجْزَأَتْهُ تَكْبِيرَةٌ واحِدَةٌ لِدُخُولِهِ فِي الصَّلاةِ وَالرُّكُوعِ»[۱۴]؛ «هرگاه کسی از راه رسید در حالی که امام به رکوع رفته است، یک تکبیر برای داخل شدن به نماز و رفتن به رکوع او را کفایت می‌کند».

۵ . کسی که به رکعت اول امام نرسیده، رکعتی که به آن رسیده است را رکعت اول خود قرار می‌دهد و رکعت یا رکعات باقی مانده را پس از سلام امام به جای می‌آورد؛ چنانکه از پیامبر صلّی الله علیه و آله و سلّم روایت شده است: «مَا أَدْرَكْتُمْ فَصَلُّوا وَمَا فَاتَكُمْ فَأَتِمُّوا»[۱۵]؛ «هر چه (از نماز جماعت) که به آن رسیدید را به جای آورید و هر چه فوت شد را (به فرادا) کامل کنید». پس اگر در نماز دو رکعتی، به رکعت دوم امام رسیده است، رکوع و دو سجده را با او به جای می‌آورد و سپس بر می‌خیزد و رکعت باقی مانده را به فرادا می‌گزارد، هر چند بهتر است که بنشیند و پس از سلام امام برخیزد؛ چراکه این کار حضور بیشتر در جماعت است و تبعاً ثواب بیشتری دارد، بلکه برخاستن پیش از سلام امام مکروه است؛ چراکه صورت جماعت را بر هم می‌زند و ممکن است حواس نمازگزاران را پرت کند، بلکه گاه جایز نیست و آن هنگامی است که اتّصال نمازگزاران به امام را قطع می‌کند و اگر در نماز سه رکعتی، به رکعت دوم امام رسیده است، رکوع و دو سجده را با او به جای می‌آورد و سپس با او می‌نشیند تا از تشهّد خود فارغ شود و سپس با او بر می‌خیزد و حمد و در صورت امکان سوره‌ای دیگر را می‌خواند و سپس با او رکوع، دو سجده و تشهّد را به جای می‌آورد و سپس به ترتیبی که گفته شد بر می‌خیزد و رکعت باقی مانده را به فرادا می‌گزارد و اگر در نماز چهار رکعتی، به رکعت دوم امام رسیده است، رکوع و دو سجده را با او به جای می‌آورد و سپس با او می‌نشیند تا از تشهّد خود فارغ شود و سپس با او بر می‌خیزد و حمد و در صورت امکان سوره‌ای دیگر را می‌خواند و سپس با او رکوع و دو سجده را به جای می‌آورد و سپس با او بر نمی‌خیزد، بلکه می‌نشیند و تشهّد را با اختصار یا سرعت بیشتر به جای می‌آورد و پیش از آنکه امام به رکوع رود، خود را به او می‌رساند و قرائت یا تسبیح را به جای می‌آورد و سپس با او به رکوع می‌رود و به ترتیبی که گفته شد، نماز را ادامه می‌دهد و به پایان می‌رساند و اگر در نماز چهار رکعتی، به رکعت سوم امام رسیده است، دو رکعت را با او به جای می‌آورد و سپس به ترتیبی که گفته شد بر می‌خیزد و دو رکعت باقی مانده را به فرادا می‌گزارد.