همان طور که در کتاب «بازگشت به اسلام»[۱] تبیین شده، خداوند در کتاب خود به مسح سرها و پاها پس از شستن روی‌ها و دست‌ها در وضو امر کرده و فرموده است: ﴿يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِذَا قُمْتُمْ إِلَى الصَّلَاةِ فَاغْسِلُوا وُجُوهَكُمْ وَأَيْدِيَكُمْ إِلَى الْمَرَافِقِ وَامْسَحُوا بِرُءُوسِكُمْ وَأَرْجُلَكُمْ إِلَى الْكَعْبَيْنِ﴾[۲]؛ «ای کسانی که ایمان آوردید! هرگاه به نماز بر می‌خیزید، روی‌هاتان و دست‌هاتان تا آرنج‌ها را بشویید و بر سرهاتان و پاهاتان تا دو برآمدگی مسح کنید» و مسح در لغت به معنای کشیدن دست بر روی چیزی است و به معنای شستن آن نیست؛ با توجّه به اینکه شستن آن به معنای کشیدن دست بر روی آن همراه با ریختن آب است و با این وصف، ریختن آب بر روی سرها و پاها در وضو جایز نیست؛ چراکه شستن آن‌ها محسوب می‌شود، در حالی که خداوند به مسح آن‌ها امر کرده است، نه شستن آن‌ها و این قول اهل بیت و قول ابن عبّاس، انس بن مالک، عروة بن زبیر، حسن بصری، عکرمه، شعبی و بسیاری از فقیهان است[۳] و از آن لازم می‌آید که برای مسح بر روی سرها و پاها آب جدیدی گرفته نشود، بلکه به آب باقی مانده بر روی دست‌ها بسنده شود.

آری، اگر کسی دست خود را در آب قرار دهد و سپس بر روی سرها و پاها مسح کند، ظاهر این است که اشکالی ندارد؛ چراکه آن با توجّه به نریختن آب بر روی سرها و پاها، شستن آن‌ها محسوب نمی‌شود و تبعاً بر خلاف امر خداوند نیست و این یکی از دو روایت رسیده از اهل بیت است[۴]؛ چنانکه یکی از یارانمان ما را خبر داد، گفت:

«قُلْتُ لِلْمَنْصُورِ: إِنِّي رَجُلٌ كَثِيرُ الشَّعْرِ وَإِنِّي إِذَا أَغْسِلُ وَجْهِي وَيَدِي لَا أُبْقِي لِلْمَسْحِ شَيْئًا، فَقَالَ: أَدْخِلْ يَدَكَ فِي الْمَاءِ ثُمَّ امْسَحْ وَلَا تَقُلْ هَكَذَا -وَقَبَضَ يَدَهُ»[۵]؛ «به منصور گفتم: من مردی پرمو هستم و هرگاه روی خود و دست خود را می‌شویم چیزی را برای مسح باقی نمی‌گذارم، پس فرمود: دست خود را در آب داخل کن و سپس مسح کن، ولی این طور نکن -و دست خود را مشت کرد».

همچنانکه یکی دیگر از یارانمان ما را خبر داد، گفت:

«قُلْتُ لِلْمَنْصُورِ: أَمْسَحُ بِنَدَاوَةِ يَدِي؟ قَالَ: نَعَمْ، قُلْتُ: فِإِنْ لَمْ يَكُنْ فِي يَدِي نَدَاوَةٌ؟ قَالَ: تَضَعُ يَدَكَ فِي الْمَاءِ ثُمَّ تَمْسَحُ وَلَا تَغْتَرِفُ بِيَدِكَ، قُلْتُ: إِنَّهُمْ يَقُولُونَ يَأْخُذُ مِنْ لِحْيَتِهِ أَوْ مِنْ حَاجِبَيْهِ أَوْ مِنْ أَشْفَارِ عَيْنَيْهِ، قَالَ: ذَلِكَ لِمَنْ نَسِيَ الْمَسْحَ حَتَّى دَخَلَ فِي الصَّلَاةِ»[۶]؛ «به منصور گفتم: با تری دستم مسح کنم؟ فرمود: آری، گفتم: پس اگر در دستم تری نباشد؟ فرمود: دستت را در آب می‌گذاری سپس مسح می‌کنی و با دستت (آب را) بر نمی‌داری، گفتم: آن‌ها می‌گویند که از ریشش یا از ابروهایش یا از مژه‌هایش بر می‌گیرد، فرمود: آن برای کسی است که مسح را فراموش کند تا آن گاه که به نماز وارد شود».

بنابراین، بهتر است که مسح سرها و پاها با آب باقی مانده بر دست‌ها انجام شود، ولی اگر آب باقی مانده بر دست‌ها کافی نبود، باید دست‌ها را بدون مشت کردن در آب داخل کرد تا به اندازه‌ی کافی تر شوند و سپس مسح را انجام داد؛ مگر اینکه کسی مسح را فراموش کرده و پس از تکبیرة الإحرام به یاد آورده باشد که تا پیش از رکوع می‌تواند از آب باقی مانده بر ریشش یا ابروهایش یا مژه‌هایش بر گیرد و مسح را انجام دهد ان شاء الله.