جمعه ۱۰ فروردین (حمل) ۱۴۰۳ هجری شمسی برابر با ۱۸ رمضان ۱۴۴۵ هجری قمری
منصور هاشمی خراسانی
 پرسش جدید: مسلمانان درباره‌ی اینکه شب قدر کدام شب است اختلاف دارند. نظر علامه منصور هاشمی خراسانی حفظه الله در این باره چیست؟ برای مطالعه و دریافت پاسخ، اینجا را کلیک کنید. نکته‌ی جدید: شعر «آوار خویشتن» سروده‌ی «زینب شریعتی» منتشر شد. برای مطالعه و دریافت آن، اینجا را کلیک کنید. گفتار جدید: مناجاتی از آن جناب که در آن راه‌های موجود پیش روی مؤمنان را یاد می‌کند. برای مطالعه و دریافت آن، اینجا را کلیک کنید. درس جدید: درس‌هایی از آن جناب درباره‌ی اینکه زمین از مردی عالم به همه‌ی دین که خداوند او را در آن خلیفه، امام و راهنمایی به امر خود قرار داده باشد، خالی نمی‌ماند؛ احادیث صحیحی از پیامبر که بر این دلالت دارند؛ حدیث ۱۸. برای مطالعه‌ی آن، اینجا را کلیک کنید. برای مطالعه‌ی مهم‌ترین مطالب پایگاه، به صفحه‌ی اصلی مراجعه کنید. فیلم جدید: فیلم جدیدی با موضوع «تقلید و اجتهاد (۱)» منتشر شد. برای مشاهده و دریافت آن، اینجا را کلیک کنید. نقد جدید: در روایتی از امام محمّد باقر عليه‌ السلام آمده است که فرمود: «گویا من گروهی را می‌بینم که در مشرق خروج کرده‌اند و حق را می‌طلبند... کشتگانشان شهیدند. آگاه باشید که من اگر آن زمان را درک می‌کردم، جانم را برای صاحب این امر نگاه می‌داشتم». لطفاً بفرمایید که آیا این حدیث معتبر است؟ برخی از کسانی که یاری خراسانی موعود را واجب نمی‌دانند، به این فراز استناد می‌کنند. برای مطالعه و دریافت بررسی، اینجا را کلیک کنید. کتاب جدید: نسخه‌ی سوم کتاب ارزشمند «سبل السّلام؛ مجموعه‌ی نامه‌ها و گفتارهای فارسی حضرت علامه منصور هاشمی خراسانی حفظه الله تعالی» منتشر شد. برای مطالعه و دریافت آن، اینجا را کلیک کنید. نامه‌ی جدید: فرازی از نامه‌ی آن جناب که در آن درباره‌ی شدّت گرفتن بلا هشدار می‌دهد و علّت آن و راه جلوگیری از آن را تبیین می‌کند. برای مطالعه و دریافت آن، اینجا را کلیک کنید. برای مطالعه‌ی مهم‌ترین مطالب پایگاه، به صفحه‌ی اصلی مراجعه کنید.
loading
پرسش و پاسخ
 

آیا در نگاه حضرت علامه منصور هاشمی خراسانی، عرفان و تصوف یکسان هستند؟ در تاریخ اسلام فقهای کثیری پا در مسیر عرفان گذاشته‌اند و به توفیقات ارزنده‌ای هم دست یافته‌اند، تا جایی که کرامات مبهوت کننده‌ای از آن‌ها مشاهده شده است. چه چیز موجب توفیق این عرفا شده است؟

همگونی یا ناهمگونی عرفان و تصوّف، بستگی به تعریفی دارد که از آن دو ارائه می‌شود. به عنوان مثال، می‌گویند: «عرفان در تعریفی جامع و جهان‌شمول، به مفهوم <شناختی رازگونه و نهانی>، خمیرمایه‌ی افکار و آداب تأثیرگذاری است برای یافتن و پیوستن به حقیقت از طریق <شهود>، <تجربه‌ی درونی> و <حال> که نشانه‌های آن، در مکاتب مختلف جهان، اعم از عقاید برهمن‌ها، بودایی‌ها، رواقیان، نسطوریان، مهریان (میترائیسم)، عقاید مسلمانان زاهد، عقاید افلاطونیان جدید، فرامین زرتشت، در فرقه‌ی کابالا از آیین یهود و اعتقادات سرخپوستان آمریکا به چشم می‌خورد. عرفان، شناختی حقیقت‌گرایانه و تلاشی عمل‌گرایانه فراتر از واقع‌گرایی حسی-عقلی و آرمان‌گرایی تصوّری است. از این رو، این مرام با رازگونگی و غیب‌باوریِ آمیخته از <عشق> و <ذوق> و <اشراق> همراه است. عرفان، نوعی روش برای حصول به حقیقت است که بر این فرض بنا شده است که عقل و حواسّ پنج‌گانه، به دلیل خطاهای ادراکی، قابل اتکا نیستند و از این رو، به نوعی تلاش برای ادراک بی‌واسطه‌ی حقایق نیاز است که بدان، عرفان می‌گویند. همچنین، گفته می‌شود که عرفان، شناخت قلبی است که از طریق کشف و شهود، نه بحث و استدلال حاصل می‌شود و آن را علم وجدانی هم می‌خوانند» و اما درباره‌ی نسبت آن با تصوّف می‌گویند: «عرفان به مفهوم خاص، یافتن حقایق اشیاء به طریق کشف و شهود است و به این جهت، تصوّف یکی از جلوه‌های عرفان است. توضیح اینکه در اصل، تصوّف یکی از شعب و جلوه‌های عرفان است. تصوّف، یک نحله و طریقه‌ی سیر و سلوک عملی است که از منبع عرفان سرچشمه گرفته است، اما عرفان یک مفهوم عامّ کلی‌تری است که شامل تصوّف و سایر نحله‌ها نیز می‌شود. به عبارت دیگر، نسبت مابین تصوّف و عرفان به قول منطقیان، عموم و خصوص من وجه است؛ به این معنی که ممکن است شخص عارف باشد، اما صوفی نباشد؛ چنانکه ممکن است به ظاهر داخل طریقه‌ی تصوّف باشد، اما از عرفان بهره‌ای نبرده باشد و گاهی دیده‌ایم کلمه‌ی عارف را در معنی فاضل‌تر و عالی‌تر از لفظ درویش و صوفی استعمال کرده‌اند. بعضی عرفان را جنبه‌ی علمی و ذهنی تصوّف دانند و تصوّف را جنبه‌ی عملی عرفان».

به هر حال، اگر مراد از عرفان، شکل و نوع خاصّی از دین‌داری است که کمتر به ظواهر دین و احکام عقل مقیّد است و بیشتر بر تفاسیر باطنی و مکاشفات شخصی اتکا دارد و با زبانی مخصوص به خود سخن می‌گوید، چنین چیزی در اسلام به رسمیّت شناخته نشده است. به طور کلّی، دین‌داری در اسلام مفهوم بسیطی دارد و آن همانا اعتقاد و التزام به قرآن و سنّت با قرائتی عقلایی است و روشن است که چنین چیزی نمی‌تواند أشکال مختلفی داشته باشد. از این رو، در نگاه اسلام نوع دین‌داری متفاوت نیست، بلکه مقدار آن متفاوت است؛ به این صورت که برخی اعتقاد و التزام بیشتر و برخی اعتقاد و التزام کمتری به قرآن و سنّت دارند؛ چنانکه می‌فرماید: ﴿الَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ[۱]؛ «کسانی که ایمان آوردند و کارهای شایسته انجام دادند» و می‌فرماید: ﴿فَزَادَهُمْ إِيمَانًا[۲]؛ «پس بر ایمانشان افزود» و می‌فرماید: ﴿إِنَّ أَكْرَمَكُمْ عِنْدَ اللَّهِ أَتْقَاكُمْ[۳]؛ «هرآینه گرامی‌ترین شما نزد خداوند باتقواترین شماست». بنابراین، عرفان به معنای شکل و نوع خاصّی از دین‌داری که حالتی شخصی و غیر متعارف دارد، اصیل نیست و یک بدعت محسوب می‌شود؛ همچنانکه با این معنا، برای پیامبر و اهل بیت و اصحاب او و بیشتر مؤمنان شناخته نبوده است.

آری، تزکیه‌ی نفس از طریق انجام واجبات و ترک محرّمات، دستور اسلام است و اگر کسی می‌خواهد نام آن را عرفان بگذارد، اشکالی ندارد، جز اینکه خداوند و پیامبرش نام آن را عرفان نگذاشته‌اند، بلکه تقوا گذاشته‌اند و تردیدی نیست که نام‌گذاری خداوند و پیامبرش درست‌تر و زیبنده‌تر است.

اما بیشتر کراماتی که به عرفا نسبت داده شده، از طرق معتبری نرسیده و شبیه به افسانه است و با این وصف، نباید آن‌ها را باور کرد؛ خصوصاً آن‌ها را که به عرفای گمراه نسبت داده شده است؛ زیرا خرق عادت هنگامی کرامت محسوب می‌شود که از اهل هدایت صادر شود، ولی اگر از کسانی صادر شود که عقیده یا عملی مخالف با یقینیّات اسلام دارند، کرامت محسوب نمی‌شود، بلکه سحر یا شعبده یا فتنه یا کاری از سنخ کار مرتاضان هندو و بودایی است که با ریاضت طولانی حاصل می‌شود.

*برای توضیحات بیشتر، به متن عربی مراجعه کنید.
↑[۱] . البقرة/ ۲۵
↑[۲] . آل عمران/ ۱۷۳
↑[۳] . الحجرات/ ۱۳
پایگاه اطّلاع‌رسانی دفتر منصور هاشمی خراسانی بخش پاسخگویی به پرسش‌ها
هم‌رسانی
این مطلب را با دوستان خود به اشتراک گذارید، تا به گسترش علم و معرفت دینی کمک کنید. شکرانه‌ی یاد گرفتن یک نکته‌ی جدید، یاد دادن آن به دیگران است‌.
رایانامه
تلگرام
فیسبوک
توییتر
می‌توانید این مطلب را به زبان‌های زیر نیز مطالعه کنید:
اگر با زبان دیگری آشنایی دارید، می‌توانید این مطلب را به آن ترجمه کنید. [فرم ترجمه]
نوشتن پرسش
کاربر گرامی! شما می‌توانید پرسش‌های خود درباره‌ی آثار و اندیشه‌های علامه منصور هاشمی خراسانی را در فرم زیر بنویسید و برای ما ارسال کنید تا در این بخش پاسخ داده شود.
توجّه: ممکن است که نام شما به عنوان نویسنده‌ی پرسش، در پایگاه نمایش داده شود.
توجّه: از آنجا که پاسخ ما به پست الکترونیک شما ارسال می‌شود و لزوماً بر روی پایگاه قرار نمی‌گیرد، لازم است که آدرس خود را به درستی وارد کنید.
لطفاً به نکات زیر توجّه فرمایید:
۱ . ممکن است که به پرسش شما در پایگاه پاسخ داده شده باشد. از این رو، بهتر است که پیش از نوشتن پرسش خود، پرسش‌ها و پاسخ‌های مرتبط را مرور یا از امکان جستجو در پایگاه استفاده کنید.
۲ . از ثبت و ارسال پرسش جدید پیش از دریافت پاسخ پرسش قبلی، خودداری کنید.
۳ . از ثبت و ارسال بیش از یک پرسش در هر نوبت، خودداری کنید.
۴ . اولویّت ما، پاسخگویی به پرسش‌های مرتبط با امام مهدی علیه السلام و زمینه‌سازی برای ظهور اوست؛ چراکه در حال حاضر، از هر چیزی مهم‌تر است.