نویسنده‌ی پرسش: مصطفی حسینی تاریخ پرسش: ۱۳۹۶/۵/۳۱

لطفاً بفرمایید اگر بعد از مسح سر، انگشتان دست خشک شود، جهت مسح پا چه باید کرد؟

پاسخ به پرسش شماره: ۶ تاریخ پاسخ به پرسش: ۱۳۹۶/۶/۸

همان طور که در کتاب «بازگشت به اسلام»[۱] تبیین شده، خداوند در کتاب خود به مسح سرها و پاها پس از شستن روی‌ها و دست‌ها در وضو امر کرده و فرموده است: ﴿يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِذَا قُمْتُمْ إِلَى الصَّلَاةِ فَاغْسِلُوا وُجُوهَكُمْ وَأَيْدِيَكُمْ إِلَى الْمَرَافِقِ وَامْسَحُوا بِرُءُوسِكُمْ وَأَرْجُلَكُمْ إِلَى الْكَعْبَيْنِ[۲]؛ «ای کسانی که ایمان آوردید! هرگاه به نماز بر می‌خیزید، روی‌هاتان و دست‌هاتان تا آرنج‌ها را بشویید و بر سرهاتان و پاهاتان تا دو برآمدگی مسح کنید» و مسح در لغت به معنای کشیدن دست بر روی چیزی است و به معنای شستن آن نیست؛ با توجّه به اینکه شستن آن به معنای کشیدن دست بر روی آن همراه با ریختن آب است و با این وصف، ریختن آب بر روی سرها و پاها در وضو جایز نیست؛ چراکه شستن آن‌ها محسوب می‌شود، در حالی که خداوند به مسح آن‌ها امر کرده است، نه شستن آن‌ها و این قول اهل بیت و قول ابن عبّاس، انس بن مالک، عروة بن زبیر، حسن بصری، عکرمه، شعبی و بسیاری از فقیهان است[۳] و از آن لازم می‌آید که برای مسح بر روی سرها و پاها آب جدیدی گرفته نشود، بلکه به آب باقی مانده بر روی دست‌ها بسنده شود.

آری، اگر کسی دست خود را در آب قرار دهد و سپس بر روی سرها و پاها مسح کند، ظاهر این است که اشکالی ندارد؛ چراکه آن با توجّه به نریختن آب بر روی سرها و پاها، شستن آن‌ها محسوب نمی‌شود و تبعاً بر خلاف امر خداوند نیست و این یکی از دو روایت رسیده از اهل بیت است[۴]؛ چنانکه یکی از یارانمان ما را خبر داد، گفت:

«قُلْتُ لِلْمَنْصُورِ: إِنِّي رَجُلٌ كَثِيرُ الشَّعْرِ وَإِنِّي إِذَا أَغْسِلُ وَجْهِي وَيَدِي لَا أُبْقِي لِلْمَسْحِ شَيْئًا، فَقَالَ: أَدْخِلْ يَدَكَ فِي الْمَاءِ ثُمَّ امْسَحْ وَلَا تَقُلْ هَكَذَا -وَقَبَضَ يَدَهُ»[۵]؛ «به منصور گفتم: من مردی پرمو هستم و هرگاه روی خود و دست خود را می‌شویم چیزی را برای مسح باقی نمی‌گذارم، پس فرمود: دست خود را در آب داخل کن و سپس مسح کن، ولی این طور نکن -و دست خود را مشت کرد».

همچنانکه یکی دیگر از یارانمان ما را خبر داد، گفت:

«قُلْتُ لِلْمَنْصُورِ: أَمْسَحُ بِنَدَاوَةِ يَدِي؟ قَالَ: نَعَمْ، قُلْتُ: فِإِنْ لَمْ يَكُنْ فِي يَدِي نَدَاوَةٌ؟ قَالَ: تَضَعُ يَدَكَ فِي الْمَاءِ ثُمَّ تَمْسَحُ وَلَا تَغْتَرِفُ بِيَدِكَ، قُلْتُ: إِنَّهُمْ يَقُولُونَ يَأْخُذُ مِنْ لِحْيَتِهِ أَوْ مِنْ حَاجِبَيْهِ أَوْ مِنْ أَشْفَارِ عَيْنَيْهِ، قَالَ: ذَلِكَ لِمَنْ نَسِيَ الْمَسْحَ حَتَّى دَخَلَ فِي الصَّلَاةِ»[۶]؛ «به منصور گفتم: با تری دستم مسح کنم؟ فرمود: آری، گفتم: پس اگر در دستم تری نباشد؟ فرمود: دستت را در آب می‌گذاری سپس مسح می‌کنی و با دستت (آب را) بر نمی‌داری، گفتم: آن‌ها می‌گویند که از ریشش یا از ابروهایش یا از مژه‌هایش بر می‌گیرد، فرمود: آن برای کسی است که مسح را فراموش کند تا آن گاه که به نماز وارد شود».

بنابراین، بهتر است که مسح سرها و پاها با آب باقی مانده بر دست‌ها انجام شود، ولی اگر آب باقی مانده بر دست‌ها کافی نبود، باید دست‌ها را بدون مشت کردن در آب داخل کرد تا به اندازه‌ی کافی تر شوند و سپس مسح را انجام داد؛ مگر اینکه کسی مسح را فراموش کرده و پس از تکبیرة الإحرام به یاد آورده باشد که تا پیش از رکوع می‌تواند از آب باقی مانده بر ریشش یا ابروهایش یا مژه‌هایش بر گیرد و مسح را انجام دهد ان شاء الله.

↑[۲] . المائدة/ ۶
↑[۳] . بنگرید به: مصنف عبد الرزاق، ج۱، ص۱۸؛ مصنف ابن أبي شيبة، ج۱، ص۳۰؛ السنن الكبرى للنسائي، ج۱، ص۹۰؛ تفسير الطبري، ج۶، ص۱۷۵؛ ناسخ الحديث ومنسوخه لابن شاهين، ص۲۲۱؛ تفسير الثعلبي، ج۴، ص۲۸.
↑[۴] . بنگرید به: الإستبصار للطوسي، ج۱، ص۵۹.
↑[۵] . گفتار ۱۳۷، فقره‌ی ۱
↑[۶] . گفتار ۱۳۷، فقره‌ی ۲
تعلیق شماره: ۱ نویسنده‌ی تعلیق: رحمان تاریخ تعلیق: ۱۳۹۷/۵/۱۷

در مورد وضو، شستن یا مسح عضوی که خیس یا مرطوب باشد اشکال دارد؟

پاسخ به تعلیق: ۱ تاریخ پاسخ به تعلیق: ۱۳۹۷/۵/۲۶

شستن عضو خیس در وضو با ریختن آب جدید بر روی آن، اشکالی ندارد؛ زیرا این کار شستن آن در وضو محسوب می‌شود که امتثال امر خداوند است. همچنین، مسح کردن عضو خیس هرگاه شستن آن در وضو محسوب نشود، اشکالی ندارد و این هنگامی است که آب در وضو بر روی آن ریخته نشود؛ چراکه هرگاه پیش از وضو بر روی آن ریخته شده باشد، مسح کردن آن در وضو شستن آن در وضو محسوب نمی‌شود و تبعاً مخالفت با امر خداوند نیست؛ خصوصاً با توجّه به مبنای علامه حفظه الله تعالی که مسح کردن با آب جدید را جایز دانسته و با توجّه به اینکه شستن سر و پاها پیش از وضو مباح است و وجوب خشک کردن آن‌ها برای وضو تکلیف مضاعفی است که به امر مستقلّی نیاز دارد، در حالی که امر مستقلّی برای آن موجود نیست و اصل برائت ذمّه از آن است. بنابراین، اگر محلّ مسح در حین وضو خشک باشد، خیس کردن آن برای مسح جایز نیست، ولی اگر خیس باشد، مسح کردن آن اشکالی ندارد؛ چراکه برای مسح خیس نشده است و این مستفاد از برخی روایات اهل بیت است که شستن پا پیش از مسح را جایز دانسته‌اند، بدون اینکه از ضرورت خشک کردن آن برای مسح سخنی به میان آورند؛ مانند صحیحه‌ی زراره که در آن آمده است: «قَالَ لِي: لَوْ أَنَّكَ تَوَضَّأْتَ فَجَعَلْتَ مَسْحَ الرِّجْلِ غَسْلًا ثُمَّ أَضْمَرْتَ أَنَّ ذَلِكَ مِنَ الْمَفْرُوضِ لَمْ يَكُنْ ذَلِكَ بِوُضُوءٍ، ثُمَّ قَالَ: ابْدَأْ بِالْمَسْحِ عَلَى الرِّجْلَيْنِ فَإِنْ بَدَا لَكَ غَسْلٌ فَغَسَلْتَهُ فَامْسَحْ بَعْدَهُ لِيَكُونَ آخِرُ ذَلِكَ الْمَفْرُوضَ»[۱]؛ «به من فرمود: اگر وضو بگیری و پا را به جای مسح بشویی و سپس نیّت کنی که این کار واجب است آن وضو نمی‌شود، سپس فرمود: ابتدا بر روی پاها مسح کن، پس اگر خواستی که بشویی و آن را شستی، بعد از آن مسح کن تا آخرش واجب باشد».

↑[۱] . الكافي للكليني، ج۳، ص۳۱؛ الإستبصار للطوسي، ج۱، ص۶۵؛ تهذيب الأحكام للطوسي، ج۱، ص۹۳