علم به آغاز هر ماه با علم به هلال آن حاصل می‌شود و علم به هلال آن به معنای علم به خروج ماه از محاق است که طبیعتاً با رؤیت نخستین ظهور آن پس از غیبتش حاصل می‌شود، خواه با چشم مسلّح باشد و خواه با چشم غیر مسلّح؛ چراکه رؤیت آن در اسلام طریقیّت دارد، نه موضوعیّت و با این وصف، به هر وسیله‌ای که انجام شود علم‌آور است؛ همچنانکه برای همه‌ی مسلمانان ضروری و ممکن نیست، بلکه علم به رؤیت آن توسّط برخی از آنان به واسطه‌ی خبر متواتر یا محفوف به قرائن علم‌آور، کافی است.

اما آیا علم به رؤیت آن توسّط برخی از آنان در یک شهر یا افق، برای کسانی از آنان که در شهرها و آفاق دیگر ساکن هستند کافی است؟ در این باره دو نظر است، ولی نظر صحیح‌تر که نظر علامه منصور هاشمی خراسانی حفظه الله تعالی است، کافی بودن آن است؛ چراکه از یک سو روایاتِ متواتر درباره‌ی مثبِت بودن رؤیت هلال و شهادت بر آن مطلق‌اند و به رؤیت هلال و شهادت بر آن در شهر یا افق واحد اختصاصی ندارند و از سوی دیگر خروج ماه از محاق بر خلاف طلوع و غروب خورشید، یک بار و در یک زمان واقع می‌شود و رؤیت آن توسّط همگان ضروری نیست و با این وصف، هرگاه برخی مسلمانان به صورت علم‌آور از رؤیت آن در شهر یا افق خود خبر بدهند، بر سایر مسلمانان در شهرها و آفاق دیگر واجب است که بر مبنای خبر آنان عمل کنند، اگرچه خودشان آن را در شهر و افق خود رؤیت نکرده باشند؛ چنانکه یکی از یارانمان ما را خبر داد، گفت:

«سَمِعْتُ الْمَنْصُورَ الْهَاشِمِيَّ الْخُرَاسَانِيَّ يَقُولُ: إِذَا رَأَيْتُمُ الْهِلَالَ فَصُومُوا وَإِذَا رَأَيْتُمُوهُ فَأَفْطِرُوا! قُلْتُ: رُبَمَا نَرَاهُ بِمِنْظَارٍ! قَالَ: أَلَسْتُمْ تَرَوْنَهُ؟! قُلْتُ: رُبَمَا يُرَى فِي بَلَدٍ وَلَا يُرَى فِي بَلَدٍ آخَرَ! قَالَ: إِذَا رَءَاهُ الْمُسْلِمُونَ فِي بَلَدٍ فَقَدْ رَأَيْتُمْ وَقَالَ: الرُّؤْيَةُ وَاحِدَةٌ»[۱]؛ «شنیدم منصور هاشمی خراسانی می‌فرماید: هرگاه هلال را دیدید روزه بگیرید و هرگاه آن را دیدید افطار کنید! گفتم: چه بسا آن را با دوربین می‌بینیم! فرمود: آیا نه این است که آن را می‌بینید؟! گفتم: چه بسا آن در سرزمینی دیده می‌شود و در سرزمینی دیگر دیده نمی‌شود! فرمود: هرگاه مسلمانان آن را در سرزمینی دیدند، پس آن را دیده‌اید و فرمود: رؤیت یکی است».

با این حال، اگر مسلمانان در سرزمینی بدون یقین به رؤیت هلال و تنها با تکیه بر طرق ظنّی مانند تخمین یا خبر واحدِ غیر علمی، به آغاز یا پایان ماه مبارک رمضان حکم کنند، پیروی از آنان بر سایر مسلمانان واجب نیست؛ چنانکه یکی از یارانمان ما را خبر داد، گفت:

«دَخَلْتُ عَلَى الْمَنْصُورِ فِي يَوْمٍ أَظُنُّهُ يَوْمَ فِطْرٍ فَوَجَدْتُهُ صَائِمًا، فَقُلْتُ: جُعِلْتُ فِدَاكَ، أَمَا جَاءَكَ الْخَبَرُ مِنَ السُّعُودِيَّةِ؟! قَالَ: بَلَى وَلَكِنَّهُمْ قَوْمٌ يَعْمَلُونَ بِالظَّنِّ وَإِنَّا قَوْمٌ نَعْمَلُ بِالْيَقِينِ! ثُمَّ قَالَ: الرُّؤْيَةُ مَرَّةٌ وَاحِدَةٌ»[۲]؛ «در روزی که گمان می‌کردم روز عید فطر است به محضر منصور رسیدم، پس آن جناب را روزه‌دار یافتم، پس گفتم: فدایت شوم، آیا خبر از سعودیّه به شما نرسیده است؟! فرمود: آری، ولی آنان قومی هستند که به ظن عمل می‌کنند و ما قومی هستیم که به یقین عمل می‌کنیم! سپس فرمود: رؤیت یک بار است».