سه شنبه ۲۹ اسفند (حوت) ۱۴۰۲ هجری شمسی برابر با ۸ رمضان ۱۴۴۵ هجری قمری
منصور هاشمی خراسانی
 مقاله‌ی جدید: مقاله‌ی «ولایت فقیه؛ آخرین حربه‌ی شیطان» نوشته‌ی «فرهاد گلستان» منتشر شد. برای مطالعه و دریافت آن، اینجا را کلیک کنید. پرسش جدید: لطفاً درباره‌ی سفیانی توضیحات کامل و مستندی ارائه فرمایید. در روایات اسلامی، چه ویژگی‌ها و اطلاعاتی درباره‌ی او وارد شده است؟ برای مطالعه و دریافت پاسخ، اینجا را کلیک کنید. گفتار جدید: مناجاتی از آن جناب که در آن راه‌های موجود پیش روی مؤمنان را یاد می‌کند. برای مطالعه و دریافت آن، اینجا را کلیک کنید. درس جدید: درس‌هایی از آن جناب درباره‌ی اینکه زمین از مردی عالم به همه‌ی دین که خداوند او را در آن خلیفه، امام و راهنمایی به امر خود قرار داده باشد، خالی نمی‌ماند؛ احادیث صحیحی از پیامبر که بر این دلالت دارند؛ حدیث ۱۸. برای مطالعه‌ی آن، اینجا را کلیک کنید. برای مطالعه‌ی مهم‌ترین مطالب پایگاه، به صفحه‌ی اصلی مراجعه کنید. فیلم جدید: فیلم جدیدی با موضوع «تقلید و اجتهاد (۱)» منتشر شد. برای مشاهده و دریافت آن، اینجا را کلیک کنید. نقد جدید: در روایتی از امام محمّد باقر عليه‌ السلام آمده است که فرمود: «گویا من گروهی را می‌بینم که در مشرق خروج کرده‌اند و حق را می‌طلبند... کشتگانشان شهیدند. آگاه باشید که من اگر آن زمان را درک می‌کردم، جانم را برای صاحب این امر نگاه می‌داشتم». لطفاً بفرمایید که آیا این حدیث معتبر است؟ برخی از کسانی که یاری خراسانی موعود را واجب نمی‌دانند، به این فراز استناد می‌کنند. برای مطالعه و دریافت بررسی، اینجا را کلیک کنید. کتاب جدید: نسخه‌ی سوم کتاب ارزشمند «سبل السّلام؛ مجموعه‌ی نامه‌ها و گفتارهای فارسی حضرت علامه منصور هاشمی خراسانی حفظه الله تعالی» منتشر شد. برای مطالعه و دریافت آن، اینجا را کلیک کنید. نامه‌ی جدید: فرازی از نامه‌ی آن جناب که در آن درباره‌ی شدّت گرفتن بلا هشدار می‌دهد و علّت آن و راه جلوگیری از آن را تبیین می‌کند. برای مطالعه و دریافت آن، اینجا را کلیک کنید. برای مطالعه‌ی مهم‌ترین مطالب پایگاه، به صفحه‌ی اصلی مراجعه کنید.
loading
پرسش و پاسخ
 

لطفاً در مورد «شیعه» معلومات دهید. آیا حدیث زیر صحیح است؟

ابو بصیر گفت: حضرت امام محمّد باقر علیه السلام فرمود: «این اسم مبارکتان باد»! عرض کردم: فدایت شوم! کدام اسم؟ فرمود: «شیعه». عرض شد: مردم به خاطر این اسم ما را سرزنش می‌کنند. فرمود: آیا نشنیده‌ای که خداوند متعال فرمود: «وَإِنَّ مِنْ شِيعَتِهِ لَإِبْرَاهِيمَ» و نیز فرمود: «فَاسْتَغَاثَهُ الَّذِي مِنْ شِيعَتِهِ عَلَى الَّذِي مِنْ عَدُوِّهِ»؛ «آن کس که از پیروانش بود بر ضد کسی که دشمن وی بود از او یاری خواست»، پس این اسم مبارکتان باشد. (تفسیر قمی، ج۲، ص۱۹۶).

لطفاً به نکات زیر توجّه فرمایید:

۱ . «شیعه» در لغت به معنای «گروه» و «پیروان» است و در قرآن و سنّت نیز به همین معنا استعمال شده است و با این وصف، به ذات خود معنای منفی یا مثبتی ندارد؛ چنانکه خداوند فرموده است: ﴿وَلَقَدْ أَرْسَلْنَا مِنْ قَبْلِكَ فِي شِيَعِ الْأَوَّلِينَ[۱]؛ «و هرآینه پیش از تو در شیعه‌های گذشتگان فرستادیم» یعنی «در گروه‌های گذشتگان» و فرموده است: ﴿ثُمَّ لَنَنْزِعَنَّ مِنْ كُلِّ شِيعَةٍ أَيُّهُمْ أَشَدُّ عَلَى الرَّحْمَنِ عِتِيًّا[۲]؛ «سپس از هر شیعه‌ای هر کدام که بر خداوند عاصی‌تر بوده است را جدا می‌کنیم» یعنی «از هر گروهی». با این وصف، «شیعه» هرگاه به کسی اضافه شود که شایسته‌ی همراهی و پیروی است، معنای مثبتی پیدا می‌کند، مانند «شیعة نوح» و «شیعة موسی» در کتاب خداوند[۳] و «شیعة علیّ» در سنّت پیامبر خداوند صلّی الله علیه و آله و سلّم[۴] و هرگاه به کسی اضافه شود که شایسته‌ی همراهی و پیروی نیست یا به معنای مذهبی در دین به کار رود، معنای منفی پیدا می‌کند؛ چنانکه خداوند فرموده است: ﴿وَلَقَدْ أَهْلَكْنَا أَشْيَاعَكُمْ فَهَلْ مِنْ مُدَّكِرٍ[۵]؛ «و هرآینه شیعه‌های شما را هلاک کردیم، پس آیا پند گیرنده‌ای هست؟!» و فرموده است: ﴿إِنَّ الَّذِينَ فَرَّقُوا دِينَهُمْ وَكَانُوا شِيَعًا لَسْتَ مِنْهُمْ فِي شَيْءٍ ۚ إِنَّمَا أَمْرُهُمْ إِلَى اللَّهِ ثُمَّ يُنَبِّئُهُمْ بِمَا كَانُوا يَفْعَلُونَ[۶]؛ «هرآینه کسانی که دین خود را فرقه فرقه کردند و شیعه‌هایی شدند تو را با آنان کاری نیست، کار آنان با خداوند است، سپس آنان را به کاری که می‌کردند آگاه می‌کند».

۲ . «شیعه» در میان مسلمانان بیشتر به علیّ بن ابی طالب اضافه شده و در دو معنا به کار رفته است: یکی معنای لغوی و حقیقی که از پیامبر خداوند صلّی الله علیه و آله و سلّم روایت شده و از اواخر خلافت عثمان و سپس آستانه‌ی جنگ جمل رواج یافته و به معنای حامیان علیّ بن ابی طالب در برابر دشمنانش بوده و شامل برخی مخالفان عثمان در جریان شورش مصریان و سپس همه‌ی یاران علیّ بن ابی طالب در جنگ‌های جمل، صفّین و نهروان می‌شده است اگرچه بیشترشان به خلافت ابو بکر و عمر پیش از خلافت او باور داشتند و دیگری معنای اصطلاحی و اعتباری که به مرور زمان شکل گرفته و به یک مذهب با اصول و فروع مشخّص تبدیل شده و شامل مجموعه‌ای از عقاید صحیح و غلط درباره‌ی اهل بیت پیامبر صلّی الله علیه و آله و سلّم و بدگمانی و بدگویی درباره‌ی ابو بکر و عمر است. تردیدی نیست که «شیعه» به معنای نخست بر حق بوده است؛ زیرا هیچ گاه علیّ بن ابی طالب در برابر کسی قرار نگرفت مگر اینکه حق با او بود و با این وصف، کسانی که از او حمایت کردند بر حق بودند و کسانی که از او حمایت نکردند بر باطل، ولی «شیعه» به معنای دوم از این بساطت برخوردار نیست، بل مرکّب از عقاید و اعمال فراوانی است که برخی صحیح و برخی غلط هستند و با این وصف، نمی‌توان آن را به طور کامل حق یا به طور کامل باطل دانست. به عبارت دیگر، «شیعه» به مثابه‌ی یک مذهب، چیز نوپیدایی است و مانند سایر مذاهب قابل اثبات یا نفی کلّی نیست، بلکه باید هر یک از عقاید و اعمال آن را مانند هر یک از عقاید و اعمال مذاهب دیگر، به صورت جداگانه بررسی و اثبات یا نفی کرد، ولی «شیعه» به مثابه‌ی یک رویکرد سیاسی، چیز اصیل و استواری است که از روز سقیفه‌ی بنی ساعده یا حتّی پیش از آن در روز پنج‌شنبه‌ی آخر پیامبر صلّی الله علیه و آله و سلّم ظهور کرده و محدوده‌ی کلامی و فقهی خاصّی نداشته و همه‌ی حامیان اهل بیت در برابر دشمنانشان با هر عقیده و عملی را در بر می‌گرفته است و از این رو، بیشتر «شیعه» در ادوار نخستین اسلامی در چهارچوب «شیعه» در ادوار بعد نمی‌گنجند و «شیعه به معنای مصطلح» محسوب نمی‌شوند؛ چراکه هر چند با مال و جان خود حامیان اهل بیت در برابر دشمنانشان بودند، به برخی اصول و فروع «شیعه» در ادوار بعد باور نداشتند. از این رو، منصور هاشمی خراسانی حفظه الله تعالی تأکید فرموده است که او با وجود دعوت جهانی‌اش به سوی اهل بیت، «یک شیعه به معنای مصطلح» نیست[۷]؛ زیرا «شیعه به معنای مصطلح» با عقاید و اعمالی که امروز به آن‌ها شناخته می‌شود، همان «شیعه» در زمان پیامبر خداوند صلّی الله علیه و آله و سلّم و زمان علیّ بن ابی طالب نیست، بلکه گاهی اخصّ از آن و گاهی متباین با آن است.

۳ . خلیفه‌ی خداوند در هر زمان، محور حق و شاخص هدایت است و با این وصف، تنها چیزی که می‌تواند مسلمانان را به دو دسته تقسیم کند، موضع آنان نسبت به اوست؛ به این صورت که هر مسلمانی از خلیفه‌ی خداوند در زمان خود جانبداری کند، شیعه‌ی اوست و هر مسلمانی از او جانبداری نکند، شیعه‌ی او نیست، در حالی که شیعه‌ی او اهل حق و اهل هدایتند. به عبارت دیگر، «شیعه» آنجا که اهل حق و اهل هدایت دانسته می‌شوند، همه‌ی مسلمانان حامی اهل بیت در برابر دشمنانشان هستند. بنابراین، هرگاه میان اهل بیت و دیگران تقابلی درگرفته، هر کسی که از اهل بیت حمایت کرده، «شیعه» بوده و هر کسی که از دیگران حمایت کرده، «شیعه» نبوده است و با این وصف، همه‌ی کسانی که در زمان نزاع علیّ بن ابی طالب با ابو بکر یا طلحه، زبیر و عایشه یا معاویه یا خوارج، از علیّ بن ابی طالب حمایت کردند، «شیعه» بودند و همه‌ی کسانی که در زمان نزاع حسن با معاویه از حسن حمایت کردند، «شیعه» بودند و همه‌ی کسانی که در زمان نزاع حسین با یزید از حسین حمایت کردند، «شیعه» بودند و همه‌ی کسانی که در زمان نزاع سایر امامان اهل بیت با حاکمان زمانشان از امامان اهل بیت حمایت کردند، «شیعه» بودند و همه‌ی کسانی که در زمان نزاع مهدی و دیگران از مهدی حمایت می‌کنند، «شیعه» هستند، اگرچه درباره‌ی عصمت آنان یا دامنه‌ی علم و ولایت‌شان یا حتّی انتصاب‌شان از جانب خداوند، عقاید مختلفی داشته باشند؛ زیرا اختلاف عقاید آنان در این صورت، مانند اختلاف عقاید عالمان شیعه در میان خود است که اختلاف درجات آنان در علم محسوب می‌شود. این به معنای آن است که «شیعه» در حقیقت خود، مذهبی در عرض سایر مذاهب نیست، بل چتری بر فراز آن‌هاست که هر یک از آن‌ها می‌توانند با حمایت از اهل بیت در زیر آن جای بگیرند. بنابراین، ممکن است که برخی از اهل سنّت به معنای مصطلح، «شیعه» باشند و آن هنگامی است که از امام اهل بیت در زمان خود حمایت کنند، مانند بیشتر یاران علیّ بن ابی طالب در جمل، صفّین و نهروان و بیشتر یاران حسین بن علی در کربلا و ممکن است برخی از شیعه به معنای مصطلح، «شیعه» نباشند و آن هنگامی است که از امام اهل بیت در زمان خود حمایت نکنند، مانند بسیاری از اهل کوفه در زمان حسن و حسین و بیشتر مدّعیان تشیّع در زمان حاضر که از دعوت منصور به سوی مهدی حمایت نمی‌کنند.

از اینجا دانسته می‌شود که تشبّث برخی به روایات رسیده در ستایش «شیعه» برای تأیید و توجیه هر آنچه امروز «شیعه» نامیده می‌شود، یک مغالطه‌ی لفظی است؛ همچنانکه نفی «شیعه» توسّط برخی دیگر با تشبّث به روایات رسیده در نکوهش آنان نیز چیزی جز یک مغالطه‌ی لفظی نیست؛ چراکه «تشیّع» به معنای جانبداری از اهل بیت در برابر دشمنانشان رویکرد حقّی برآمده از کتاب خداوند و سنّت پیامبر است و هر کس با این معنا «شیعه» نباشد در ضلالی بعید است، بلکه چه بسا منافق محسوب می‌شود، ولی «تشیّع» به معنای یک مذهب با مجموعه‌ای از عقاید و اعمال خاص، چیز بسیط و ثابتی نیست تا حکم بسیط و ثابتی را بپذیرد، بلکه چیز مرکّب و متغیّری است و با این وصف، نمی‌توان آن را حق یا باطل دانست.

↑[۱] . الحجر/ ۱۰
↑[۲] . مریم/ ۶۹
↑[۳] . الصّافّات/ ۸۳؛ القصص/ ۱۵
↑[۴] . الأغاني لأبي الفرج الأصفهاني، ج۲۰، ص۳۰۹؛ تاريخ دمشق لابن عساكر، ج۴۲، ص۳۳۳؛ الدر المنثور في التفسير بالمأثور للسيوطي، ج۶، ص۳۷۹؛ فتح القدير للشوكاني، ج۵، ص۴۷۷
↑[۵] . القمر/ ۵۱
↑[۶] . الأنعام/ ۱۵۹
پایگاه اطّلاع‌رسانی دفتر منصور هاشمی خراسانی بخش پاسخگویی به پرسش‌ها
هم‌رسانی
این مطلب را با دوستان خود به اشتراک گذارید، تا به گسترش علم و معرفت دینی کمک کنید. شکرانه‌ی یاد گرفتن یک نکته‌ی جدید، یاد دادن آن به دیگران است‌.
رایانامه
تلگرام
فیسبوک
توییتر
می‌توانید این مطلب را به زبان‌های زیر نیز مطالعه کنید:
اگر با زبان دیگری آشنایی دارید، می‌توانید این مطلب را به آن ترجمه کنید. [فرم ترجمه]
نوشتن پرسش
کاربر گرامی! شما می‌توانید پرسش‌های خود درباره‌ی آثار و اندیشه‌های علامه منصور هاشمی خراسانی را در فرم زیر بنویسید و برای ما ارسال کنید تا در این بخش پاسخ داده شود.
توجّه: ممکن است که نام شما به عنوان نویسنده‌ی پرسش، در پایگاه نمایش داده شود.
توجّه: از آنجا که پاسخ ما به پست الکترونیک شما ارسال می‌شود و لزوماً بر روی پایگاه قرار نمی‌گیرد، لازم است که آدرس خود را به درستی وارد کنید.
لطفاً به نکات زیر توجّه فرمایید:
۱ . ممکن است که به پرسش شما در پایگاه پاسخ داده شده باشد. از این رو، بهتر است که پیش از نوشتن پرسش خود، پرسش‌ها و پاسخ‌های مرتبط را مرور یا از امکان جستجو در پایگاه استفاده کنید.
۲ . از ثبت و ارسال پرسش جدید پیش از دریافت پاسخ پرسش قبلی، خودداری کنید.
۳ . از ثبت و ارسال بیش از یک پرسش در هر نوبت، خودداری کنید.
۴ . اولویّت ما، پاسخگویی به پرسش‌های مرتبط با امام مهدی علیه السلام و زمینه‌سازی برای ظهور اوست؛ چراکه در حال حاضر، از هر چیزی مهم‌تر است.