أَخْبَرَنا جُبَیْرُ بْنُ عَطاءٍ الْخُجَنْدِيُّ، قالَ: سَأَلْتُ الْمَنْصُورَ عَنْ قَوْلِ اللّهِ تَعالیٰ: ﴿وَعَلَّمَ آدَمَ الْأَسْمَاءَ كُلَّهَا ثُمَّ عَرَضَهُمْ عَلَى الْمَلَائِكَةِ فَقَالَ أَنْبِئُونِي بِأَسْمَاءِ هَٰؤُلَاءِ إِنْ كُنْتُمْ صَادِقِينَ﴾ ما کانَتْ تِلْكَ الْأَسْماءُ؟ فَقالَ: کانَتْ أَسْماءَ خُلَفاءِ اللّهِ فِي الْأَرْضِ لِأَنَّهُ لَمّا قالَ لِلْمَلائِکَةِ: ﴿إِنِّي جَاعِلٌ فِي الْأَرْضِ خَلِيفَةً ۖ قَالُوا أَتَجْعَلُ فِيهَا مَنْ يُفْسِدُ فِيهَا وَيَسْفِكُ الدِّمَاءَ﴾، فَعَلَّمَ آدَمَ أَسْماءَ خُلَفائِهِ فِي الْأَرْضِ کُلَّها لِیُنْبِأَ الْمَلائِکَةَ فَیَعْلَمُوا أَنَّهُ لا یَجْعَلُ فِیها مَنْ یُفسِدُ فِیها وَ یَسْفِكُ الدِّماءَ خَلِیفَةً وَلٰکِنْ یَجْعَلُ النَّبِيينَ وَ الصِّدِّيقِينَ وَ الشُّهَدَاءَ وَ الصَّالِحِينَ وَ حَسُنَ أُولَئِكَ رَفِيقاً! ﴿فَلَمَّا أَنْبَأَهُمْ بِأَسْمَائِهِمْ قَالَ أَلَمْ أَقُلْ لَكُمْ إِنِّي أَعْلَمُ غَيْبَ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَأَعْلَمُ مَا تُبْدُونَ وَمَا كُنْتُمْ تَكْتُمُونَ﴾ وَ کانَ الْمَهْدِيُّ وَاللّهِ مِنْ تِلْكَ الْأَسْماءِ!

ترجمه‌ی گفتار:

جُبیر بن عطاء خجندی ما را خبر داد، گفت: از منصور درباره‌ی سخن خداوند بلندمرتبه پرسیدم که می‌فرماید: «و همه‌ی نام‌ها را به آدم آموخت، سپس آنان را بر فرشتگان عرضه کرد، پس گفت: من را از نام‌های اینان خبر دهید اگر راست می‌گویید»[۱]، آن نام‌ها چه بود؟ پس فرمود: نام‌های خلفاء خداوند در زمین بود؛ زیرا او هنگامی که به فرشتگان فرمود: «من در زمین خلیفه‌ای را قرار دهنده‌ام، گفتند: آیا در آن کسی را قرار می‌دهی که در آن تباهی می‌انگیزد و خون‌ها می‌ریزد؟!»[۲]، پس همه‌ی نام‌های خلفاء خود در زمین را به آدم آموخت تا به فرشتگان خبر دهد، پس بدانند که او در آن کسی که در آن تباهی می‌انگیزد و خون‌ها می‌ریزد را خلیفه قرار نمی‌دهد، بلکه پیامبران و صدّیقان و شهیدان و صالحان را قرار می‌دهد و آنان نیکو رفیقانی هستند! «پس چون آن‌ها را از نام‌های آنان آگاه کرد گفت: آیا به شما نگفتم که من نهان آسمان‌ها و زمین را می‌دانم و چیزی که آشکار می‌کنید و چیزی که پنهان می‌دارید را می‌دانم؟!»[۳] و به خدا سوگند که مهدی یکی از آن نام‌ها بود!

شرح گفتار:

بی‌گمان این گفتار آن جناب بهترین تفسیر بر این آیات مبارکه و رمزگشایی از آن‌هاست و مصداق سخن خداوند محسوب می‌شود که فرموده است: ﴿وَمَا يَعْلَمُ تَأْوِيلَهُ إِلَّا اللَّهُ وَالرَّاسِخُونَ فِي الْعِلْمِ﴾[۴]؛ «و تأویل آن را جز خداوند و راسخان در علم نمی‌دانند». برای خواندن شرحی بر این گفتار نورانی، به پرسش و پاسخ ۲۵۳ مراجعه کنید.