۱ . أَخْبَرَنَا هَاشِمُ بْنُ عُبَيْدٍ الْخُجَنْدِيُّ، قَالَ: سَأَلْتُ الْمَنْصُورَ عَنْ رَجُلَيْنِ يَشْتَرِكَانِ فِي تِجَارَةٍ، يُخْرِجُ أَحَدُهُمَا مِائَةً وَالْآخَرُ مِائَتَيْنِ، كَيْفَ الرِّبْحُ وَالْوَضِيعَةُ بَيْنَهُمَا؟ قَالَ: الرِّبْحُ عَلَى مَا اصْطَلَحَا عَلَيْهِ، وَالْوَضِيعَةُ عَلَى رَأْسِ الْمَالِ، هَكَذَا بَلَغَنَا عَنْ عَلِيٍّ عَلَيْهِ السَّلَامُ.
ترجمهی گفتار:
هاشم بن عُبید خجندی ما را خبر داد، گفت: از منصور دربارهی دو شخص پرسیدم که با هم در تجارتی شریک میشوند، یکی از آن دو صد تا میگذارد و دیگری دویست تا، سود و زیان میان آن دو چگونه است؟ فرمود: سود به گونهای است که بر آن توافق کردهاند و زیان به نسبت سرمایه است. از علی علیه السلام این گونه به ما رسیده است.
۲ . أَخْبَرَنَا عَلِيُّ بْنُ دَاوُودَ الْفَيْضآبَادِيُّ، قَالَ: سَأَلْتُ الْمَنْصُورَ عَنْ أَحَدِ الشَّرِيكَيْنِ يَشْتَرِطُ لِلْآخَرِ ثُلُثَيِ الرِّبْحِ وَمَا رَأْسُ مَالِهِمَا إِلَّا سَوَاءً، قَالَ: لَا أَرَى بِهِ بَأْسًا إِذَا طَابَ بِهِ نَفْسًا، إِلَّا أَنْ يَكُونَ الْآخَرُ غَرِيمًا أَوْ قَاضِيًا أَوْ ظَالِمًا.
ترجمهی گفتار:
علیّ بن داوود فیضآبادی ما را خبر داد، گفت: از منصور دربارهی یکی از دو شریک پرسیدم که برای دیگری دو سوم سود را شرط میکند، در حالی که سرمایهیشان یکسان است، فرمود: اشکالی در آن نمیبینم اگر دلش به آن راضی است، مگر اینکه دیگری طلبکار یا قاضی یا ظالم باشد.
۳ . أَخْبَرَنَا عَبْدُ اللَّهِ بْنُ حَبِيبٍ الطَّبَرِيُّ، قَالَ: سَأَلْتُ الْمَنْصُورَ عَنْ رَجُلَيْنِ يَشْتَرِكَانِ فِي تِجَارَةٍ، فَيَأْتِي هَذَا بِمِائَةٍ وَهَذَا بِمِائَةٍ، فَيَشْتَرِطَانِ أَنْ يَكُونَ لِأَحَدِهِمَا ثُلُثَانِ مِنَ الرِّبْحِ، قَالَ: لَا أُحِبُّ ذَلِكَ، إِلَّا أَنْ يَكُونَ صَاحِبُ الثُّلُثَيْنِ حَاذِقًا أَوْ وَالِدًا أَوْ مُعَلِّمًا أَوْ فَقِيرًا أَوْ عَائِلًا، قُلْتُ: فَهَلْ يَجُوزُ أَنْ يَشْتَرِطَا أَنَّ الْخَسَارَةَ عَلَى أَحَدِهِمَا دُونَ الْآخَرِ؟ قَالَ: لَا شَرِكَةَ إِلَّا بِاشْتِرَاكٍ فِي الرِّبْحِ وَالْخَسَارَةِ، قُلْتُ: فَهَلْ يَجُوزُ أَنْ يَشْتَرِطَا أَنَّ نَصِيبَ أَحَدِهِمَا مِنَ الْخَسَارَةِ أَقَلُّ مِنَ الْآخَرِ وَمَالُهُمَا وَعَمَلُهُمَا سَوَاءٌ؟ قَالَ: لَا، قُلْتُ: لِمَ لَا يَجُوزُ وَقَدْ جَازَ اشْتِرَاطُ الثُّلُثَيْنِ مِنَ الرِّبْحِ؟! قَالَ: لَا تَقِسْ، فَإِنَّمَا هَلَكَ النَّاسُ بِالْقِيَاسِ، ثُمَّ قَالَ: لَيْسَتِ الْخَسَارَةُ كَالرِّبْحِ، الرَّابِحُ يُؤْتِي وَلَا يَتَضَرَّرُ، وَالْخَاسِرُ يُؤْتِي وَيَتَضَرَّرُ، وَلَا ضَرَرَ فِي الْإِسْلَامِ.
ترجمهی گفتار:
عبد الله بن حبیب طبری ما را خبر داد، گفت: از منصور دربارهی دو مرد پرسیدم که با هم در تجارتی شریک میشوند، پس یکی صد و دیگری نیز صد میگذارد، ولی شرط میکنند که یکی دو سوم سود را ببرد، فرمود: این را نمیپسندم، مگر اینکه صاحب دو سوم (نسبت به دیگری) حاذق یا والد (یعنی پدر و مادر) یا معلّم یا فقیر یا عیالمند باشد، گفتم: پس آیا جایز است که شرط کنند زیان تنها بر عهدهی یکی از آن دو باشد؟ فرمود: شرکت جز با اشتراکی در سود و زیان تحقّق نمییابد، گفتم: پس آیا جایز است که شرط کنند سهم یکی از آن دو از زیان، کمتر از دیگری باشد، در حالی که سرمایه و عملشان یکسان است؟ فرمود: نه، گفتم: چرا جایز نیست، وقتی شرط کردن دو سوم سود جایز است؟! فرمود: قیاس نکن؛ چراکه مردم با قیاس هلاک شدند، سپس فرمود: زیان مانند سود نیست، کسی که سود کرده است با پرداختن ضرر نمیبیند و کسی که زیان کرده است با پرداختن ضرر میبیند و ضرر دیدن در اسلام نیست.
شرح گفتار:
برای خواندن شرح این گفتارهای نورانی، به پرسش و پاسخ ۴۷۹ مراجعه کنید.
