омадааст; Чароки вуҷуди дугонагӣ дар олам ва зиддияти таквин бо ташриъ, танҳо бар пояи илҳод пазируфтанӣ аст! Ҳеҷ шакке нест ки шаръ бо ақл мувофиқ аст ва ба рӯшанӣ онро тасдиқ мекунад, балки ба сӯӣ он фаро мехонад ва ториконашро бим медиҳад; Чунонки ба унвони мисол мефармояд: ﴿إِنَّا أَنْزَلْنَاهُ قُرْآنًا عَرَبِيًّا لَعَلَّكُمْ تَعْقِلُونَ﴾[1]; «Мо онро Қуръонӣ Арабӣ фуру фиристодем бошад ки шумо ақлро ба кор бандед» Ва мефармояд: ﴿كَذَٰلِكَ يُبَيِّنُ اللَّهُ لَكُمْ آيَاتِهِ لَعَلَّكُمْ تَعْقِلُونَ﴾[2]; «Ин гуна Худованд оёташро бароятон табйин мекунад то бошад ки шумо ақлро ба кор бандед» Ва мефармояд: ﴿إِنَّ فِي ذَٰلِكَ لَآيَاتٍ لِقَوْمٍ يَعْقِلُونَ﴾[3]; «Ҳамоно дар он нишонаҳое барои гурӯҳе аст ки ақлро ба кор мебанданд» Ва мефармояд: ﴿إِنَّ شَرَّ الدَّوَابِّ عِنْدَ اللَّهِ الصُّمُّ الْبُكْمُ الَّذِينَ لَا يَعْقِلُونَ﴾[4]; «Ҳамоно бадтарини ҷумбандагон назди Худованд карҳо ва гунгҳойе ҳастанд ки ақлро ба кор намебанданд» Ва мефармояд: ﴿صُمٌّ بُكْمٌ عُمْيٌ فَهُمْ لَا يَعْقِلُونَ﴾[5]; «Карон ва гунгон ва кӯронанд, пас ақлро ба кор намебанданд» Ва мефармояд: ﴿وَيَجْعَلُ الرِّجْسَ عَلَى الَّذِينَ لَا يَعْقِلُونَ﴾[6]; «Ва нопокиро бар касоне қарор медиҳад ки ақлро ба кор намебаранд»! Ин оёт ба рӯшанӣ далолат доранд касоне ки ҳуҷҷати ақлро инкор ва аз корбурди он дурӣ мекунанд, бадтарин ҷумбандагон назди Худованд ва қарини нопокӣ ва нодонӣ ҳастанд; Бал сароҳати ин оёт дар ҳуҷҷияти ақл ва зарурати корбурди он то андозае аст ки шояд мункири он мункири зарурии Ислом ва хориҷ аз он бошад! Ман борҳо аз ин гурӯҳ шунидаам ки ақлиётро мардуд мешуморанд ва ҳар гуна ақлоният дар фаҳми шариъатро бидъат мепиндоранд ва рӯшан аст ки агар баййина бар фарде аз инон бо ин ақида қоъим шавад, аҳкоми муртад ё мунофиқ бар ӯ ҷараён меёбад; Чароки эътибори ақл ва вуҷуби корбурди он дар шариъат, аз заруриёти Ислом аст ки ҷоҳил ба он маъзур нест.

[Шубаҳоти мункирони ҳуҷҷияти ақл]

Ба назар мерасад ончи ин гурӯҳро ба инкори ҳуҷҷияти ақл водошта, беш аз ҳар чиз номаъқул будани боварҳои онон будааст; Чароки эътиқод ба ҳуҷҷияти ақл, мусталзами даст