برادر بصیر، فرهیخته و باریک‌بین!

لطفاً به نکات زیر توجّه فرمایید تا پاسخ آخرین سؤال خویش را نیز دریافت کنید:

اولاً کسی که دعوت منصور به زمینه‌سازی برای ظهور مهدی را پذیرفته، با کسی که آن را نپذیرفته است، یکسان نیست؛ زیرا کسی که آن را نپذیرفته، در عدم دسترسی به مهدی «مقصّر» است و کسی که آن را پذیرفته، از تقصیر در آن خارج شده است و «قاصر» شمرده می‌شود و این آثار بسیار متفاوتی برای هر یک از آن دو دارد. کسی که در عدم دسترسی به مهدی مقصّر است، در عمل بر پایه‌ی ظن معذور نیست؛ چراکه خودش مسبّب عدم دسترسی‌اش به یقین شده است، ولی کسی که در عدم دسترسی به مهدی قاصر است، در عمل بر پایه‌ی ظن معذور است؛ چراکه خودش مسبّب عدم دسترسی‌اش به یقین نشده است، بلکه دیگران مسبّب آن شده‌اند. بنابراین، کسی که دعوت منصور به زمینه‌سازی برای ظهور مهدی را نپذیرفته، «ظالم» است و کسی که آن را پذیرفته، «مظلوم» و گناه مظلوم در عمل به ظن در مواردی که گزیری از آن ندارد، بر گردن ظالم است که او را به آن ناگزیر ساخته و گناهی بر او که ناگزیر شده است، نیست؛ چنانکه خداوند فرموده است: ﴿وَقَدْ فَصَّلَ لَكُمْ مَا حَرَّمَ عَلَيْكُمْ إِلَّا مَا اضْطُرِرْتُمْ إِلَيْهِ ۗ وَإِنَّ كَثِيرًا لَيُضِلُّونَ بِأَهْوَائِهِمْ بِغَيْرِ عِلْمٍ ۗ إِنَّ رَبَّكَ هُوَ أَعْلَمُ بِالْمُعْتَدِينَ﴾[۱]؛ «و هرآینه چیزی که بر شما حرام کرده را برایتان بیان کرده است، مگر چیزی که به آن ناگزیر شوید و هرآینه بسیاری با اهواء خود و بدون علم گمراه می‌کنند، بی‌گمان پروردگارت به ستمکاران داناتر است».

ثانیاً کسی که به سبب تقصیر خود، از دسترسی به مهدی محروم است، پیش از آنکه مکلّف به نماز و روزه و حجّ و زکات باشد، مکلّف به زمینه‌سازی برای ظهور آن حضرت است. پس اگر به زمینه‌سازی برای ظهور آن حضرت اقدام کند، در عمل به نماز و روزه و حجّ و زکات خود بر پایه‌ی ظن، معذور است و اگر به زمینه‌سازی برای ظهور آن حضرت اقدام نکند، نماز و روزه و حجّ و زکات او بر پایه‌ی ظن، قابل قبول نیست. بنابراین، زمینه‌سازی برای ظهور مهدی، واجب فوری است و بر سایر واجبات تقدّم دارد.

ثالثاً کسی که به سبب قصور خود، از دسترسی به مهدی محروم است، در همه‌ی موضوعات ناگزیر از عمل بر پایه‌ی ظن نیست؛ زیرا درباره‌ی برخی موضوعات، آیاتی از قرآن وجود دارد که عمل بر پایه‌ی آن‌ها جایز است و درباره‌ی برخی موضوعات، اخبار متواتری وجود دارد که عمل بر پایه‌ی آن‌ها جایز است و به نظر می‌رسد که ارکان نماز و روزه و حجّ و زکات، از جمله‌ی همین موضوعات‌اند و با این وصف، عمل به آن‌ها در زمان عدم دسترسی به مهدی ممکن است و عمل بر پایه‌ی ظن شمرده نمی‌شود. این به آن معناست که قاصر در عدم دسترسی به مهدی، نباید در طلب علم به اخبار متواتر و عمل بر پایه‌ی آن‌ها تقصیر کند؛ چراکه اگر در آن تقصیر کند، در عمل بر پایه‌ی ظن معذور نیست، اگرچه در عدم دسترسی به مهدی قاصر باشد.

رابعاً کسی که به سبب قصور خود، از دسترسی به مهدی محروم است، در موضوعاتی که اخبار متواتری درباره‌ی آن‌ها وجود ندارد، مجاز به عمل بر پایه‌ی اخبار واحد نیست؛ چراکه ظنّ حاصل از اخبار واحد، با ظنّ حاصل از غیر آن، در ظن بودن یکسان است و ظن، صرف نظر از اینکه از چه طریقی حاصل شده باشد، مانند شک است. بنابراین، کسی که به سبب قصور خود، از دسترسی به مهدی محروم است، در موضوعاتی که اخبار متواتری درباره‌ی آن‌ها وجود ندارد، خواه اخبار واحدی درباره‌ی آن‌ها وجود داشته باشد و خواه وجود نداشته باشد، به «اصول عملی» رجوع می‌کند و آن‌ها عبارت از برائت، احتیاط، تخییر و استصحاب هستند که عقلا در موارد شک، برای برون‌رفت از بن‌بست در پیش می‌گیرند؛ به این ترتیب که هرگاه در اصل تکلیف شک دارند، به برائت و هرگاه در موضوع آن شک دارند، در صورت امکان، به احتیاط و در صورت عدم امکان، به تخییر روی می‌آورند و هرگاه در بقاء آن شک دارند، استصحاب را جاری می‌کنند، تا آن گاه که یقین برایشان حاصل شود.

خامساً کسی که به سبب قصور خود، از دسترسی به مهدی محروم است، هرگاه یقین پیدا کند که منصور همان منصور خراسانی موعود است که پیامبر و اهل بیتش در اخبار متواتر به پیروی از او امر کرده‌اند، می‌تواند برای شناخت احکام از روی دلیل به او رجوع کند؛ چراکه او داناترین مردم به احکام بعد از مهدی است و هرگاه رجوع به مهدی به سبب قصوری ممکن نباشد، باید به داناترین مردم بعد از او رجوع کرد و رجوع به وی، از رجوع به سایر مردم برای بررسی همه‌ی آراء و دلایل که کاری دشوار و پرخطر است، بی‌نیاز می‌کند؛ چنانکه علی علیه السلام در خطبه‌ای پیرامون فتنه‌های آخر الزمان، بر این نکته تأکید کرده و با اشاره به منصور خراسانی فرموده است: «اعْلَمُوا أَنَّكُمْ إِنِ اتَّبَعْتُمْ طَالِعَ الْمَشْرِقِ سَلَكَ بِكُمْ مَنَاهِجَ الرَّسُولِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَآلِهِ وَسَلَّمَ، فَتَدَاوَيْتُمْ مِنَ الْعَمَى وَالصَّمَمِ وَالْبَكَمِ، وَكُفِيتُمْ مَؤُونَةَ الطَّلَبِ وَالتَّعَسُّفِ، وَنَبَذْتُمُ الثِّقْلَ الْفَادِحَ عَنِ الْأَعْنَاقِ»[۲]؛ «بدانید که اگر شما از طلوع‌کننده‌ی مشرق پیروی کنید، شما را به راه‌های پیامبر صلّی الله علیه و آله و سلّم رهسپار می‌سازد، پس از کوری و کری و گنگی بهبودی پیدا می‌کنید و از زحمت جستجو و بیراهه رفتن آسوده می‌شوید و بار سنگین و خطرناک را از گردن خود بر می‌دارید».

این گونه خداوند برای کسی که تقوا پیشه می‌کند، راهی قرار می‌دهد؛ چنانکه فرموده است: ﴿وَمَنْ يَتَّقِ اللَّهَ يَجْعَلْ لَهُ مَخْرَجًا﴾[۳]؛ «و هر کس از خداوند تقوا پیش گیرد برای او راه برون‌رفتی قرار می‌دهد» و کسانی که درباره‌ی او تلاش می‌کنند را به راه‌های خود رهنمون می‌شود؛ چنانکه فرموده است: ﴿وَالَّذِينَ جَاهَدُوا فِينَا لَنَهْدِيَنَّهُمْ سُبُلَنَا﴾[۴]؛ «و کسانی که درباره‌ی ما تلاش می‌کنند را حتماً به راه‌های خود رهنمون می‌شویم»، ولی کسانی که ظالمند و از تلاش درباره‌ی او فرو می‌گذارند را بی‌چاره می‌کند و برایشان هیچ راهی قرار نمی‌دهد؛ چنانکه فرموده است: ﴿إِنَّ الَّذِينَ كَفَرُوا وَظَلَمُوا لَمْ يَكُنِ اللَّهُ لِيَغْفِرَ لَهُمْ وَلَا لِيَهْدِيَهُمْ طَرِيقًا ۝ إِلَّا طَرِيقَ جَهَنَّمَ﴾[۵]؛ «هرآینه کسانی که کفر ورزیدند و ستم کردند را خداوند هرگز نمی‌آمرزد و به هیچ راهی رهنمون نمی‌شود؛ مگر راه جهنّم»؛ چراکه او بسیار بخشاینده و مهربان و در عین حال، بسیار حساب‌گر و سخت‌گیر است و هرگز نیکوکاران را مانند بدکاران قرار نمی‌دهد؛ چنانکه فرموده است: ﴿أَمْ حَسِبَ الَّذِينَ اجْتَرَحُوا السَّيِّئَاتِ أَنْ نَجْعَلَهُمْ كَالَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ سَوَاءً مَحْيَاهُمْ وَمَمَاتُهُمْ ۚ سَاءَ مَا يَحْكُمُونَ﴾[۶]؛ «آیا کسانی که بدی‌ها را پیشه کردند پنداشتند که آنان را مانند کسانی قرار می‌دهیم که ایمان آوردند و کارهای شایسته انجام دادند، زندگی و مرگشان مانند هم است؟! بد قضاوت می‌کنند!» و فرموده است: ﴿أَمْ نَجْعَلُ الَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ كَالْمُفْسِدِينَ فِي الْأَرْضِ أَمْ نَجْعَلُ الْمُتَّقِينَ كَالْفُجَّارِ﴾[۷]؛ «یا کسانی که ایمان آوردند و کارهای شایسته کردند را مانند فساد کنندگان در زمین قرار می‌دهیم یا پرهیزکاران را مانند فاجران قرار می‌دهیم؟!».

خداوند همه‌ی مسلمانان را توفیق پیوستن به نهضت زمینه‌سازی برای ظهور مهدی ارزانی دارد تا از بی‌چارگی رهایی یابند؛ چراکه هیچ راهی جز آن برای رهایی آنان از بی‌چارگی نیست، اگرچه شرق تا غرب جهان را بکاوند و ستایش برای خداوندی است که چنین خواسته و چنین مقرّر داشته است.