Ҳукми эшон дар мавриди мусиқӣ чист? Мисдоқ ё мисдоқҳойе барои мусиқии ҳалол муъаррифӣ намойед. Назари эшон дар мавриди баргузории кансерт ки мунҷар ба ихтилоф байни уламо шуда чист? Бархӣ эътиқод доранд Ислом дини хушунат аст ва бо шодӣ мухолиф аст ва ба ҳамин далил бархӣ уламо бо мусиқӣ ва кансерт мухолифат мекунанд.
Мусиқӣ ба маънои асвоти мутаволӣ, ҳамоҳанг ва хушоянд ҳурмати зотӣ надорад; Чароки таволӣ, ҳамоҳангӣ ва хушояндии асвот ақлан қабеҳ нест ва аз ин рӯ, дар хилқати Худованд фаровон аст ва табъан дар шариъати Ӯ ҳаром маҳсуб намешавад; Магар инки унвонӣ сонавӣ пайдо кунад ва он ҳамоно ﴿اللَّغْوَ﴾, ﴿قَوْلَ الزُّورِ﴾ ва ﴿لَهْوَ الْحَدِيثِ﴾ аст; Чароки Худованд ба эъроз аз инҳо амр карда ва фармудааст: ﴿وَإِذَا سَمِعُوا اللَّغْوَ أَعْرَضُوا عَنْهُ﴾[1]; «Ва чун лағвро бишнаванд аз он рӯй бигиранд» Ва фармудааст: ﴿وَالَّذِينَ هُمْ عَنِ اللَّغْوِ مُعْرِضُونَ﴾[2]; «Ва касоне ки аз лағв рӯй гардонанд» Ва фармудааст: ﴿وَالَّذِينَ لَا يَشْهَدُونَ الزُّورَ وَإِذَا مَرُّوا بِاللَّغْوِ مَرُّوا كِرَامًا﴾[3]; «Ва касоне ки ботилро шоҳид намешаванд ва чун бар лағв мегузаранд, бузургворона убур мекунанд» Ва фармудааст: ﴿فَاجْتَنِبُوا الرِّجْسَ مِنَ الْأَوْثَانِ وَاجْتَنِبُوا قَوْلَ الزُّورِ﴾[4]; «Пас аз палидии бутҳо иҷтиноб кунед ва аз сухани ботил иҷтиноб кунед» Ва фармудааст: ﴿وَمِنَ النَّاسِ مَنْ يَشْتَرِي لَهْوَ الْحَدِيثِ لِيُضِلَّ عَنْ سَبِيلِ اللَّهِ بِغَيْرِ عِلْمٍ وَيَتَّخِذَهَا هُزُوًا ۚ أُولَئِكَ لَهُمْ عَذَابٌ مُهِينٌ﴾[5]; «Ва аз мардум касоне ҳастанд ки суханони беҳударо мехаранд то бидуни илм аз роҳи Худованд гумроҳ кунанд ва онро ба сухра бигиранд, онон барояшон азобӣ хор кунанда аст»!
Аз инҷо дониста мешавад ки мусиқӣ дар ду сурат ҳаром аст:
1 . Сурати он мутриб, муҳаррик ва муносиби рақс бошад, агарчи сухани ботил ё беҳудае дар он вуҷуд надошта бошад; Чароки дар ин сурат мисдоқи ﴿اللَّغْوَ﴾ шумурда мешавад.
2 . Сухани ботил ё беҳудае монанди куф, кизб, ҳаҷв, ҳазл, дашном, истеҳзоъ, ғайбат ё ташбиб (тавсифи ошиқона аз зан ва мард) дар он вуҷуд дошта бошад, агарчи савти он матруб, муҳаррик ва муносиби рақс набошад; Чароки дар ин сурат мисдоқи ﴿قَوْلَ الزُّورِ﴾ ва ﴿لَهْوَ الْحَدِيثِ﴾ шумурда мешавад.
Ин мабнои аллома Мансури Ҳошимии Хуросонӣ ҳафизаҳуллоҳ таъоло дар бораи шуниданиҳост ки мубтанӣ бар сухани Худованд дар Қуръон аст; Чароки Худованд дар Қуръон, шуниданиҳои ҳаромро ба ду даста тақсим карда ва дар бораи аҳли биҳишт фармудааст: ﴿لَا يَسْمَعُونَ فِيهَا لَغْوًا وَلَا تَأْثِيمًا﴾[6]; «Дар он на лағве мешунаванд ва на гуноҳангезе» Ва фармудааст: ﴿لَا يَسْمَعُونَ فِيهَا لَغْوًا وَلَا كِذَّابًا﴾[7]; «Дар он на лағв мешунаванд ва на дурӯғе» Ва бо ин васф, шунидани ҳар як аз ин ду ҳаром аст; Чунонки яке аз ёронамон моро хабар дод, гуфт:
«سَمِعْتُ الْمَنْصُورَ الْهاشِميَّ الْخُراسانِيَّ یَقُولُ: إِنَّ اللّهَ یُبْغِضُ کَلِمَةً خَبِیثَةً وَ صَوْتاً مُطَرِّباً فَلا تَسْمَعُوهُما وَ مَنْ یَسْمَعُهُما فَإِنَّما یُصَبُّ فِي أُذُنِهِ الْحَمِیمُ وَ لا تَرْقُصُوا فَإِنَّ الشَّیْطانَ راقِصٌ وَ یُحِبُّ الرّاقِصینَ»; «Шунидам ҳазрати Мансури Ҳошимии Хуросонӣ мефармояд: Ҳароина Худованд суханӣ олуда ва овойи матрубро мабғуз медорад, пас ба он ду гӯш наспоред ва ҳар кас ба он ду гӯш месупорад ҷуз ин нест ки дар гӯшаш оби сӯзон рехта мешавад ва рақс накунед; Чароки шайтон рақс кунанда аст ва рақс кунандагонро дӯст медорад»!
Оре, шунидани мусиқӣ ҳаргоҳ аз як сӯ матруб, муҳаррик ва муносиби рақс ва аз сӯӣ дигар ҳовии суханӣ нораво набошад, ишколе надорад ва монанди шунидани ҳар садои дигаре мубоҳ аст; Чунонки яке аз ёронамон моро хабар дод, гуфт:
«قالَ لِيَ الْمَنْصُورُ: إِنِّي سَمِعْتُ نَغْمَةً حَسَنَةً لا لَغْوٌ فِیها وَ لا تَأثِیمٌ فَحَسِبْتُها مِنْ نَغَماتِ الْجَنَّةِ! قُلْتُ: أَ فَیُعْجِبُكَ شَيْءٌ مِنَ النَّغْمَةِ؟! قالَ: إِنَّها إِذَا اعْتَدَلَتْ وَ لَمْ یَکُنْ فِیها کِذْبٌ وَ لا هَجْوٌ وَ لا فُحْشٌ وَ لا تَشْبِیبٌ فَلا یَکْرَهُها إِلّا الْحِمارُ»; «Ҳазрати Мансур ба ман фармуд: Ман овозӣ неку шунидам ки на лағве дар он буд ва на гуноҳангезе, пас пиндоштам ки аз овозҳои биҳишт аст! Гуфтам: Оё пас чизе аз овоз туро хуш меояд?! Фармуд: Он ҳаргоҳ мӯътадил бошад ва дар он кизбе ё ҳаҷве ё фуҳше ё ташбибе набошад, аз он бадаш намеояд ҷуз улоғ»!
Ба ин тартиб, шинохти мисдоқ барои мукаллаф осон ва ҳукми кансертҳои мусиқӣ дониста мешавад; Ҳамчунонки дониста мешавад Ислом дини хушунат ва сувгворӣ нест, балки дини ақлоният, эътидол ва вақор аст ва касоне ки шодиро дар сабуксарӣ, куфр, кизб, ҳаҷв, ҳазл, дашном, истеҳзоъ ё ташбиб меҷӯянд, дар гумроҳии дуре ҳастанд; Чунонки Худованд фармудааст: ﴿قُلْ بِفَضْلِ اللَّهِ وَبِرَحْمَتِهِ فَبِذَلِكَ فَلْيَفْرَحُوا هُوَ خَيْرٌ مِمَّا يَجْمَعُونَ﴾[8]; «Бигӯ ба фазли Худованд ва ба раҳматаш, ба он бояд шодӣ кунанд, он беҳтар аз чизе аст ки гирд меоваранд»!
Бо таваҷҷуҳ ба аҳодиси мутавотир дар наҳйи шадид аз харид ва фурӯши ҳар гуна абзори лаҳве ҳамчунон танбур ва даф ва най ва ... ва навохтани он ва гӯш додан ба он ва инки ҳеҷ як аз ин аҳодис ҳеҷ қайд ва тахсисе нахӯрдаанд ва ҳеҷ мавриди истисное дар аҳодиси шариф дар мавриди мусиқӣ вуҷуд надорад ва тақсими ройиҷи фуқаҳоъ дар замони муъосир ки мусиқиро ба ду қисм лаҳвӣ ва ғайри лаҳвӣ тақсим мекунанд низ дар аҳодис вуҷуд надорад, бо таваҷҷуҳ ба мавроиди боло оё навохтан ва гӯш додани мутлақи мусиқӣ ҳаром нест?
Бо ташаккури фаровон
Лутфан ба нукоти зер таваҷҷуҳ фармойед:
1 . Бар хилофи пиндори шумо, бештари аҳодиси расида дар найҳ аз мусиқӣ ва олот ва адавоти он, саҳиҳ нестанд ва аҳодиси саҳиҳи расида низ ҳукми ҷадиде ҷудо аз китоби Худовандро таъсис намекунанд, балки ошкоро ё пинҳон маътуф ба китоби Худованд ҳастанд; Бо таваҷҷуҳ ба инки суннат, салоҳияти тахсис ё таъмими китоби Худовандро надорад ва то вуруд ба ҳавзи Кавсар аз он ҷудойи намепазирад[1] ва бо ин васф, чизе ки дар аҳодиси мазкур бар ҳурмати он таъкид шуда, ҳамон ﴿اللَّغْوَ﴾, ﴿قَوْلَ الزُّورِ﴾ ва ﴿لَهْوَ الْحَدِيثِ﴾ дар китоби Худованд аст ва ин се ановине ҳастанд ки қатъан бар ҳар овойи мутаволӣ, ҳамоҳанг ва хушоянд сидқ намекунанд, балки ногузир аъамми аз он ҳастанд, вагарна гӯш супурдан ба овойи булбул низ ҷойиз набуд!
Оре, мумикн аст ﴿اللَّغْوَ﴾ бар ҳар кори бефойидае сидқ кунад, вале возеҳ аст ки ҳар кори бефойидае дар Ислом ҳаром нест, магар инки зарари маълуме бар он мутараттиб бошад; Бо таваҷҷуҳ ба инки бисёрӣ аз корҳои оддӣ, фойида ё зарари маълуме надоранд ва бо ин васф, «Мубоҳ» дониста мешаванд, бал бисёрӣ аз корҳойе ки зарари маълуми ғайри муҳимме доранд низ ҳаром дониста намешаванд ва танҳо «Макрӯҳ» ҳастанд ва бо ин васф, метавон гуфт: Мисдоқи ﴿اللَّغْوَ﴾ ҳаргоҳ кори бефойидае бошад ки зарари муҳимме бар он мутараттиб мешавад, ҳаром ва ҳаргоҳ кори бефойидае бошад ки зарари ғайри муҳҳиме бар он мутараттиб мешавад, макрӯҳ ва ҳаргоҳ кори бефойидае бошад ки зараре бар он мутараттиб намешавад, мубоҳ аст ва навохтан ё шунидани мусиқӣ низ аз ин корҳост.
Ҳар чанд ба назар мерасад ки бархӣ аз масодиқи мусиқӣ кори бефойидае нест, балки фавойиди ақлонӣ ва машруъе бар он мутараттиб мешавад; Монанди овозҳойе ки дар муноҷот бо Худованд ва ситойиши Паёмбараш хонда мешавад ва овозҳойе ки барои даъват ба сӯӣ хайр ва амри ба маъруф ва найҳ аз мункар хонда мешавад ва овозҳойе ки барои таҳрези мӯъминон ба ҷиҳод дар роҳи Худованд хонда мешавад ва овозҳойе ки дар маҷолиси никоҳ ва аъёди Исломӣ барои шодмонӣ аз итоъати Худованд хонда мешавад ва овозҳойи мавсум ба «حُدی» ки барои шутурон хонда мешавад то тезтар ҳаракат кунанд; Зеро возеҳ аст ки чунин корҳойе бо таваҷҷуҳ ба фавойиди ақлонӣ ва шаръишон мисдоқи ﴿اللَّغْوَ﴾ маҳсуб намешаванд ва эъроз аз онҳо ваҷҳе надорад, магар инки сурати онҳо мавҳун ва муҷиби сабуксарӣ бошад ё муҳтавои онҳо ﴿قَوْلَ الزُّورِ﴾ ва ﴿لَهْوَ الْحَدِيثِ﴾ маҳсуб шавад ва ин ду дар китоби Худованд «کِذّاب» ва «تأثیم» номида шудаанд ва мурод аз он ду «Қавл» ва «Ҳадиси» ботиле монанди куфр, дурӯғ, ҳаҷв, ҳазл, дашном, истеҳзоъ, ғайбат ва ташбиб (тавсифи ошиқона аз зан ва мард) аст ва қатъан шомили «Қавл» ва «Ҳадиси» ҳақ ё овойи бидуни «Қавл» ва «Ҳадис» намешавад.
2 . Бар хилофи пиндори шумо, аҳодисе дар бораи ҷавози мусиқ ҳаргоҳ ﴿اللَّغْوَ﴾, ﴿قَوْلَ الزُّورِ﴾ ва ﴿لَهْوَ الْحَدِيثِ﴾ набошад расидааст; Чунонки ба унвони намуна, ба санади саҳиҳ аз Алӣ ибни Ҷаъфар расидааст ки гуфт: «وَ سَأَلْتُهُ [یَعْنِي أَخاهُ مُوسَى بْنَ جَعْفَرٍ عَلَيْهِ السَّلامُ] عَنِ الْغِناءِ، هَلْ يَصْلُحُ فِي الْفِطْرِ وَ الْأَضْحَى وَ الْفَرَحِ؟ قالَ: لا بَأْسَ بِهِ مَا لَمْ يُعْصَ بِهِ»[2]; «Ва аз он ҳазрат [яъне бародараш Мӯсо ибни Ҷаъфар алайҳи салом] дар бораи ғиноъ пурсидам, оё дар рӯзи фитр ва қурбон ва шодмонӣ шойиста аст? Фармуд: Ишколе надорад модоме ки бо он гуноҳ нашавад». Ин ҳадиси бисёр муҳимме аст ки бо китоби Худованд созгорӣ дорад ва қоиъда дар боби мусиқиро ошкор мекунад. Ҳамчунин, аз имом Ҷаъфари Содиқ расидааст ки фармуд: «قَالَ النَّبِيُّ صَلَّی اللّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ: إِنَّ مِنْ أَجْمَلِ الْجَمَالِ الشِّعْرَ الْحَسَنَ و نَغْمَةَ الصَّوْتِ الْحَسَنِ»[3]; «Паёмбар саллаллоҳу алайҳи ва олиҳи ва саллам фармуд: Бегумон аз зеботарини зебойиҳо шеъри хуб ва овози садои хуб аст» Ва дар зимн ривояте аз Абу Ҷаъфари Боқир расидааст ки фармуд: «رَجِّعْ بِالْقُرْآنِ صَوْتَكَ فَإِنَّ اللَّه عَزَّ وجَلَّ يُحِبُّ الصَّوْتَ الْحَسَنَ يُرَجَّعُ فِيه تَرْجِيعاً»[4]; «Садоятро ба Қуръон оҳанг бидеҳ; Зеро Худованди аззаваҷал садои зебойе ки ба он оҳанг дода мешавадро дӯст медорад». Рӯшан аст ки ин ду ҳадис мутлақанд ва ҳар «نَغْمَةَ الصَّوْتِ الْحَسَنِ»; «Овози садои хуб» Ва «الصَّوْتَ الْحَسَنَ يُرَجَّعُ فِيه تَرْجِيعاً»; «Садои зебойе ки ба он оҳанг дода мешавад» ро дар бар мегиранд, ҳар чанд бо ҳадиси пешин ба «مَا لَمْ يُعْصَ بِهِ»; «Модоме ки бо он гуноҳ нашавад» яъне ғайри мавориди ﴿اللَّغْوَ﴾, ﴿قَوْلَ الزُّورِ﴾ ва ﴿لَهْوَ الْحَدِيثِ﴾ тахсис мехуранд. Ба илова, аҳодиси мутаъаддиде расидааст ки аз навохтани соз ва хондани овоз дар ҳузури Расули Худо саллаллоҳу алайҳи ва олиҳи ва саллам ба дур аз гуноҳ ҳикоят дорад; Чунонки ба унвони намуна, ба санади саҳиҳ расидааст: «إِنَّ النَّبِيَّ صَلَّى اللّهُ عَلَيْهِ وَ سَلَّمَ مَرَّ بِبَعْضِ الْمَدِينَةِ، فَإِذا هُوَ بِجَوارٍ يَضْرِبْنَ بِدَفِهِنَّ وَ يَتَغَنَّيْنَ وَ يَقُلْنَ: نَحْنُ جَوارٍ مِنْ بَنِي النَّجّارِ/ يا حَبَّذا مُحَمَّدٌ مِنْ جارٍ، فَقالَ النَّبِيُّ صَلَّى اللّهُ عَلَيْهِ وَ سَلَّمَ: اللّهُ يَعْلَمُ أَنِّي لَأُحِبُّكُنَّ»[5]; «Паёмбар саллаллоҳу алайҳи ва олиҳи ва саллам бар ҷойе аз Мадина мегузашт, пас ногоҳ бо духтараконе рӯбарӯ шуд ки даф мезаданд ва овоз мехонданд ва мегуфтанд: Мо духтараконе аз банӣ Наҷҷор ҳастем/ Муҳаммад чи хуб ҳамсояе барои мост! Пас Паёмбар саллаллоҳу алайҳи ва олиҳи ва саллам фармуд: Худованд медонад ки ман шуморо дӯст медорам» Ва ба санади саҳиҳ аз Рабиъа бинти Муъаваз ибни Афроъ расидааст ки гуфт: «دَخَلَ عَلَيَّ رَسُولُ اللّهِ صَلَّى اللّهُ عَلَيْهِ وَ سَلَّمَ يَوْمَ عُرْسِي فَقَعَدَ عَلَى مَوضِعِ فِراشِي هَذَا وَ عِنْدِي جارِيَتانِ تَنْدُبانِ آبائِي الَّذِينَ قُتِلُوا يَوْمَ بَدْرٍ تَضْرِبانِ بِالدُّفُوفِ، فَقَالَتْ جارِيَةٌ: وَ فِينا نَبِيٌّ يَعْلَمُ ما فِي غَدٍ، فَقالَ النَّبِيُّ صَلَّى اللّهُ عَلَيْهِ وَ سَلَّمَ: أَمّا هَذَا فَلا تَقُولِي وَ قُولِي ما كُنْتِ تَقُولينَ»[6]; «Расули Худо саллаллоҳу алайҳи ва олиҳи ва саллам дар рӯзи арӯсиам бар ман ворид шуд, пас бар ҳамин ҷойи бистари ман нишаст, дар ҳоле ки ду канизак наздам буданд ва бар падаронам ки рӯзи Бадр шаҳид шуданд нудба мехонданд ва даф мезаданд, то инки канизаке гуфт: Ва миёни мо Паёмбаре аст ки ончи дар фардостро медонад, пас он ҳазрат фармуд: Аммо инро нагӯ ва ҳамонро бигӯ ки мегуфтӣ» Ва аз бархӣ саҳоба расидааст ки гуфтанд: «رَجَعَ رَسُولُ اللّهِ صَلَّى اللّهُ عَلَيْهِ وَ سَلَّمَ مِنْ بَعْضِ مَغازِيهِ فَجاءَتْ جارِيَةٌ سَوْداءُ فَقَالَتْ: يا رَسُولَ اللّهِ! إنِّي كُنْتُ نَذَرْتُ إنْ رَدَّكَ اللّهُ تَعَالَى سالِماً أَنْ أَضْرِبَ عَلَى رَأْسِكَ بِالدَّفِّ، فَقالَ: أَوْفي بِنَذْرِكِ»[7]; «Расули Худо саллаллоҳу алайҳи ва олиҳи ва саллам аз бархӣ ҷангҳои худ бозгашт, пас канизакӣ сиёҳ ба назди он Ҳазрат омад ва гуфт: Эй Расули Худо! Ман назр кардам ки агар Худованд туро солим боз гардонад боли сари ту даф бизанам, пас он Ҳазрат фармуд: Ба назрат вафо кун» Ва ин далили бар он аст ки задани даф барои изҳори сурур аз чизӣ машруъ маъсият нест; Чароки назри маъсият ботил аст ва расидааст: «إنَّهُ مَرَّ بِقَوْمٍ مِنَ الزِّنْجِ وَ هُمْ يَضْرِبُونَ بِطُبُولٍ لَهُمْ وَ يُغَنُّونَ، فَلَمّا رَأَوْهُ سَكَتُوا، فَقالَ: خُذُوا يا بَنِي أَرْفَدَةٍ فِيما كُنْتُمْ فِيهِ، لِيَعْلَمَ الْيَهُودُ أَنَّ فِي دِينِنا فُسْحَةً»[8]; «Он Ҳазрат бар гурӯҳе аз зангиҳо гузашт ки бар таблҳои худ мезаданд ва овоз мехонданд, пас чун он Ҳазратро диданд хомӯш шуданд, пас он Ҳазрат фрамуд: Эй писарони оруфда (ҳабашиҳо)! Ба коре ки мекардед идома бидиҳед то яҳудиён бидонанд ки дар дини мо вусъат вуҷуд дорад» Ва расидааст: «لَمّا كانَتِ اللَّيْلَةُ الَّتِي بَنَى فِيها عَلِيٌّ عَلَیْهِ السَّلامُ بِفاطِمَةَ، سَمِعَ رَسُولُ اللّهِ صَلَّی اللّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ ضَرْبَ الدَّفِّ فَقالَ: ما هَذَا؟ قالَتْ أُمُّ سَلَمَةَ: يا رَسُولَ اللّهِ! هَذِهِ أَسْماءُ بِنْتُ عُمَيْسٍ تَضْرِبُ بِالدَّفِّ أَرادَتْ فِيهِ فَرَحَ فاطِمَةَ، تَرَى أَنَّهُ لَمّا ماتَتْ أُمُّها لَمْ تَجِدْ مَنْ يَقُومُ لَها، فَرَفَعَ رَسُولُ اللّهِ يَدَهُ إِلَى السَّماءِ ثُمَّ قالَ: اللّهُمَّ أَدْخِلْ عَلَى أَسْماءٍ ابْنَةِ عُمَيْسٍ السُّرُورَ كَما أَفْرَحَتِ ابْنَتِي، ثُمَّ دَعا بِها، فَقالَ: يا أَسْماءُ! ما تَقُولُونَ إِذَا نَقَرْتُمْ بِالدَّفِّ؟ فَقَالَتْ: ما نَدْرِي ما نَقُولُ يا رَسُولَ اللّهِ فِي ذَلِكَ وَ إِنَّما أَرَدْتُ فَرَحَها، قالَ: فَلا تَقُولُوا هَجْراً»[9]; «Дар шабе ки зафофи Алӣ алайҳи салом ва Фотима буд, Расули Худо саллаллоҳу алайҳи ва олиҳи ва саллам навойи дафро шунид, пас фармуд: Ин чист? Умми Салама гуфт: Эй Расули Худо! Ин Асмоъ бинти Умайс аст ки даф мезанад, хостааст ки Фотимаро шодмон кунад, мепиндорад чун модараш аз дунё рафт касеро наёфтааст ки ба ӯ бирасад, пас Расули Худо саллаллоҳу алайҳи ва олиҳи ва саллам дасти худро ба сӯӣ осмон боло бурд ва фармуд: Худоё! Шодмониро бар Асмоъ бинти Умайс ворид кун ҳамон тавр ки духтарамро шодмон кард, сипас ӯро талабид ва фармуд: Эй Асмоъ! Чи мегӯйед ҳангоме ки даф менавозед? Гуфт: Намедонам дар он чи бигӯям эй Расули Худо! Танҳо мехостам ӯро шодмон кунам, он Ҳазрат фармуд: Чизи баде нагӯйед» Ва расидааст: «أَنْكَحَتْ عائِشَةُ ذاتَ قَرابَةٍ لَها مِنَ الْأَنْصارِ، فَجاءَ رَسُولُ اللّهِ صَلَّى اللّهُ عَلَيْهِ وَ سَلَّمَ فَقالَ: أَهْدَيْتُمُ الْفَتاةَ؟ قالُوا: نَعَمْ، قالَ: أَرْسَلْتُمْ مَعَها مَنْ يُغَنِّي؟ قالَتْ: لا، فَقالَ رَسُولُ اللّهِ صَلَّى اللّهُ عَلَيْهِ وَ سَلَّمَ: إِنَّ الْأَنْصارَ قَوْمٌ فِيهِمْ غَزْلٌ، فَلَوْ بَعَثْتُمْ مَعَها مَن يَقُولُ: أَتَيْناكُمْ، أَتَيْناكُمْ، فَحَيّانا وَ حَيّاكُمْ»[10]; «Оиша духтаре аз наздикони худро ба никоҳи яке аз ансор даровард, пас Расули Худо саллаллоҳу алайҳи ва олиҳи ва саллам омад ва фармуд: Духтарро фиристодед? Гуфтанд: Бале, фармуд: Ба ҳамроҳаш касеро фиристодед ки овоз бихонад? Гуфт: На, пас Расули Худо саллаллоҳу алайҳи ва олиҳи ва саллам фармуд: Ансор қавме ҳастанд ки овозро дӯст медоранд, пас кош ба ҳамроҳаш касеро мефиристодед ки бигӯяд: Ба наздатон омадем, ба наздатон омадем, поянда бошем ва поянда бошед» Ва расидааст: «الْفَرْقُ ما بَيْنَ النِّكاحِ وَ السِّفاحِ ضَرْبُ الدَّفِّ»[11]; «Фарқ миёни издивоҷ ва зино навохтани даф аст» Ва аз ин рӯ, аҳодиси мутаъаддиде аз аҳли байт дар бораи ҷавози касби зани овозхондан дар маҷолиси арӯсӣ ҳаргоҳ муртакиби ҳароме нашавад расидааст[12].
Маҷмӯъи ин аҳодис ки мувофиқ бо китоби Худованд ва мувофиқ бо асл ва қоъидаанд тардиде боқӣ намегузоранд ки соз ва овоз ҳароми зотӣ ва мутлақ надоранд ва ҳаргоҳ муштамал бар сурате мувҳан ё муҳтавойи ботил ва табъан мисдоқи ﴿اللَّغْوَ﴾, ﴿قَوْلَ الزُّورِ﴾ ва ﴿لَهْوَ الْحَدِيثِ﴾ набошанд, ҷойизанд. Ҳар чанд бештари созҳо ва овозҳо –хусусан дар ҳоли ҳозир– аз ин вежагӣ бархурдор нестанд, балки суратӣ мувҳан ё муҳтавойи ботил доранд ва табъан иҷтиноб аз онҳо воҷиб аст; Ҳамчунонки сохтан ва фурӯши олот ва адавоти мусиқӣ аз он ҳайс ки муштарак миёни ҳалол ва ҳароманд кароҳат дорад ва харид, нигаҳдорӣ ва ёдгирии онҳо барои ҳаром ҷойиз нест ва ин намунаи ошкор аз эътидол дар Ислом аст.
Гӯш додан ба овози хонумҳо бо шеъри ғайри мушрикона ва мусиқӣ, ба наҳве ки махсуси маҷолиси лаҳву лаъаб набошад ва ғино ҳам набошад, чи ҳукме дорад? Ман далиле бар ҳурмати қатъӣ наёфтам агар мумкин аст посухи истидлолӣ бидиҳед.
Адиллаи ёд шуда дар боло бар ҷавози гӯш додан ба овозе ки мисдоқи лағв ва таъсим нест, мутлақ аст ва табъан шомили гӯш додан ба овози зан низ мешавад; Ҳамчунонки бархӣ аз ривоёти ёд шуда дар боло, бар ҷавози гӯш додан ба овози онон –ҳаргоҳ ба дур аз лағ ва таъсим бошад– далолат дорад; Монанди ривоёте ки аз гӯш додани Паёмбар саллаллоҳу алайҳи ва олиҳи ва саллам ба овози духтарони Мадина ва канизони Рабиъа бинти Муъаваз дар мадҳи он Ҳазрат ва мадҳи шуҳадои Бадр хабар медиҳад. Бо ин ҳол, мусаллам ва маҳсус аст ки садои занон латифтар аз садои мардон аст ва ҳаргоҳ ба ноз ва караша омехта бошад, метавонад ононро ба фитна ё хиёли ботил андозад; Чунонки Худованд дар ин бора ба занони Паёмбар саллаллоҳу алайҳи ва олиҳи ва саллам ҳушдор дода ва фармудааст: ﴿فَلَا تَخْضَعْنَ بِالْقَوْلِ فَيَطْمَعَ الَّذِي فِي قَلْبِهِ مَرَضٌ وَقُلْنَ قَوْلًا مَعْرُوفًا﴾[1]; «Пас дар сухан нармӣ накунед то марде ки дар дилаш маразе аст ба тамаъ афтад ва суханӣ писандида бигӯйед», ҳар чанд зоҳири аз он ихтисоси ин ҳукм ба занони Паёмбар саллаллоҳу алайҳи ва олиҳи ва саллам аст; Бо таваҷҷуҳ ба инки пеш аз он фармудааст: ﴿يَا نِسَاءَ النَّبِيِّ لَسْتُنَّ كَأَحَدٍ مِنَ النِّسَاءِ إِنِ اتَّقَيْتُنَّ﴾; «Эй занони Паёмбар! Шумо монанди ҳеҷ як аз занони дигар нестед агар тақво пеша кунед» Ва мафҳуми он ин аст ки нармӣ дар сухан –фиҳадди нафса– бар занони дигар ҳаром нест; Ҳачунонки сухан гуфтан бо занони Паёмбар саллаллоҳу алайҳи ва олиҳи ва саллам бояд аз паси парда бошад ва издивоҷ бо онон баъд аз Паёмбар саллаллоҳу алайҳи ва олиҳи ва саллам ҷойиз нест; Чунонки фармудааст: ﴿وَإِذَا سَأَلْتُمُوهُنَّ مَتَاعًا فَاسْأَلُوهُنَّ مِنْ وَرَاءِ حِجَابٍ ۚ ذَلِكُمْ أَطْهَرُ لِقُلُوبِكُمْ وَقُلُوبِهِنَّ ۚ وَمَا كَانَ لَكُمْ أَنْ تُؤْذُوا رَسُولَ اللَّهِ وَلَا أَنْ تَنْكِحُوا أَزْوَاجَهُ مِنْ بَعْدِهِ أَبَدًا ۚ إِنَّ ذَلِكُمْ كَانَ عِنْدَ اللَّهِ عَظِيمًا﴾[2]; «Ва ҳаргоҳ аз онон матоъе талаб мекунед, аз паси парда талб кунед, он барои дилҳои шумо ва дилҳои онон покизатар аст ва шуморо намерасад ки Расули Худоро биёзоред ва ё ҳаргиз пас аз Ӯ бо занонаш издивоҷ кунед, ҳароина ин назди Худованд азим аст».
Оре, ҳақ он аст ки наҳйи занони Паёмбар саллаллоҳу алайҳи ва олиҳи ва саллам аз нармӣ кардан дар сухан, метавонад аз боби таъйид бар ҳурмати он барои онон бошад, на аз боби таҷвизи он барои занони дигар ва ин изҳор аст; Чароки иллати зикр шуда барои ҳурмати он яъне ба тамаъ афтодани мардони бемордил, барои ҳамаи занон муштарак аст ва ихтисосе ба занони Паёмбар саллаллоҳу алайҳи ва олиҳи ва саллам надорад ва бо ин васф, агар мурод аз нармӣ кардан дар сухан, сухан гуфтан бо мардони номаҳрам ба ноз ва карашма бошад, шакке дар ҳурмати он барои ҳамаи занон нест, бал ҳар гуна сухан гуфтан бо мардони номаҳрам ки урфан нармӣ кардан дар сухан маҳсуб шавад, барои ҳамаи онон ҳаром аст. Бо ин васф, овоз хондани онон барои мардони номаҳрам низ ҳаргоҳ урфан нармӣ кардан дар сухан маҳсуб шавад, ҷойиз нест, агарчи муносиби рақс ё ҳовии каломи ботил набошад ва ин иллати некуҳиши занони овозахон беш аз мардони овозахон дар ривоёт аст; Чунонки ба унвони намуна, дар ривояте омадааст: «نَهَى رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَآلِهِ وَسَلَّمَ عَنْ بَيْعِ الْمُغَنِّيَاتِ وَعَنْ شِرَائِهِنَّ وَعَنْ كَسْبِهِنَّ وَعَنْ أَكْلِ أَثْمَانِهِنَّ»[3]; «Расули Худо саллаллоҳу алайҳи ва олиҳи ва саллам аз фурӯхтани канизони овозахон ва аз харидани онон ва аз даромадашон ва аз хӯрдани пулашон найҳ фармуд» Ва дар ривояти дигар омадааст: «الْمُغَنِّيَةُ مَلْعُونَةٌ، مَلْعُونٌ مَنْ أَكَلَ كَسْبَهَا»[4]; «Зани овозахон малъун аст ва ҳар кас аз даромади ӯ бихурад малъун аст» Ва дар ривояти дигар омадааст: «شِرَاؤُهُنَّ وَبَيْعُهُنَّ حَرَامٌ وَتَعْلِيمُهُنَّ كُفْرٌ وَاسْتِمَاعُهُنَّ نِفَاقٌ»[5]; «Хариду фурӯши онон ҳаром аст ва таълим додани (овоз) ба онон куфр аст ва гӯш додан ба онон нифоқ аст», ҳар чанд мутабодир аз онон дар ин қабил ривоёт, заноне буданд ки дар маҷолиси лаҳ ва маҳофили фосиқон ҳозир мешаванд ва бо нозу карашма, овозҳои тарабангез ва мазомини ошиқона мехонданд ва аз фироқи ёр ва шавқи дилдор ва васли нигор месуруданд ва мардони бемордилро ба ёди май ва маъшуқа ва айёми шабоб меандохтанд ва ба шӯхӣ ва сабуксарӣ вомедоштанд ва аз ёди Худованд ва иқомаи намоз боз медоштанд; Чароки ғолиб бар занони овозахон дар он замон ҳамин буд; Ҳамчунонки дар ин замон низ ҳамин аст ва ба нудрат метавон зани овозахонеро ёфт ки ҷуз бар ин минвол бихонад; То ҳадде ки ҳаргоҳ аз зани овозахон оё мешавад, зане ки Қуръон ё зикри Худованд ё мадҳӣ Паёмбар ё мазомини ахлоқӣ ва омӯзанда мехонад, ба зеҳн мутабодир намешавад, бал зане ба зеҳн мутабодир мешавад ки бо ноз ва карашма, дар боби «ишқу шароб ва рандӣ» мехонад ва оташ бар ҷони пиру ҷавон мезанад. Рӯшан аст ки чунин овоз хондане барои занон ҳаром аст ва гӯш додан ба он мафосиди бисёре дорад ва пайравӣ аз гомҳои шайтон маҳсуб мешавад ки Худованд аз он барҳазар дошта ва фармудааст: ﴿يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لَا تَتَّبِعُوا خُطُوَاتِ الشَّيْطَانِ ۚ وَمَنْ يَتَّبِعْ خُطُوَاتِ الشَّيْطَانِ فَإِنَّهُ يَأْمُرُ بِالْفَحْشَاءِ وَالْمُنْكَرِ﴾[6]; «Эй касоне ки имон овардед! Аз гомҳои шайтон пайравӣ накунед ва ҳар кас аз гомҳои шайтон пайравӣ кунад, ҳамоно ӯ ба кори зишт ва нописанд амр мекунад», аммо ҳурамати гӯш додан ба овозе аз занон ки муносиби рақс ё муштамал бар мазомини ботил ё омехта ба ноз ва карашами занон нест, балки муштамал бар қароъини Қуръон ё зикри Худованд ё мадҳи Паёмбар ё мазомини ахлоқӣ ва омӯзанда ба дур аз ҷилвагарӣ ва атвори занона аст, баъид ба назар мерасад; Хусусан бо таваҷҷуҳ ба асли ибоҳа ва ҷавози гӯш додан ба садои онон дар ҳейни сухан гуфтан ва ривоёте аз Паёмбар саллаллоҳу алайҳи ва олиҳи ва саллам ва аҳли байти Ӯ ки бар ҷавози гӯш додан ба овози онон бо шаройити мазкур, далолат дорад; Монанди ривоёти пешгуфта дар бораи гӯш додани Паёмбар саллаллоҳу алайҳи ва олиҳи ва саллам ба овози духтарони Мадина ва канизони Рабиъа бинти Муъаваз дар мадҳи он ҳазрат ва мадҳи шуҳадои Бадр ва монанди ривоёти расида дар бораи ҷавози овоз хондани занон дар арӯсӣ ва мотам ҳаргоҳ бо ихтилот ба мардон ва муштамал бар мазомини ботил набошад ва монанди ривояте ки дар он омадааст: «سَأَلَ رَجُلٌ عَلِيَّ بْنَ الْحُسَيْنِ عَلَيْهِ السَّلَامُ عَنْ شِرَاءِ جَارِيَةٍ لَهَا صَوْتٌ، فَقَالَ: مَا عَلَيْكَ لَوِ اشْتَرَيْتَهَا فَذَكَّرَتْكَ الْجَنَّةَ، [يَعْنِي بِقِرَاءَةِ الْقُرْآنِ وَالزُّهْدِ وَالْفَضَائِلِ الَّتِي لَيْسَتْ بِغِنَاءٍ، فَأَمَّا الْغِنَاءُ فَمَحْظُورٌ]»[7]; «Марде аз Алӣ ибни Ҳусейн алайҳи салом дар бораи харидани канизе пурсид ки садойи (зебо) дорад, пас фармуд: Боке бар ту нест ки ӯро бихарӣ то туро ба ёди биҳишт андозад, [яъне бо қироъати Қуръон ва (хондан дар боби) зуҳд ва фазоъил ки ғино набошад; Чароки ғино ҳаром аст.]» Ва ривоятӣ дигар ки дар он омадааст: «قُلْتُ (لِأَبِي الْحَسَنِ عَلَيْهِ السَّلَامُ): جُعِلْتُ فِدَاكَ، فَأَشْتَرِي الْمُغَنِّيَةَ أَوِ الْجَارِيَةَ تُحْسِنُ أَنْ تُغَنِّيَ أُرِيدُ بِهَا الرِّزْقَ لَا سِوَى ذَلِكَ؟ قَالَ: اشْتَرْ وَبِعْ»[8]; «(Ба Абул Ҳасани Ризо алайҳи салом) гуфтам: Фидоят шавам, оё канизи овозахон ё канизаке ки хуб овоз мехонадро бихарам, дар ҳоле ки аз тариқи ӯ қасд даромад дорам ва ҷуз ин намехоҳам? Фармуд: Бихар ва бифурӯш», бо таваҷҷуҳ ба инки заруратан ҳамли бар овоз хондан бо шаройити мазкур мешавад.