«Бима» муъомилаи маъюб аст ки зоҳиран дар авоили қарни ҳабдаҳуми милодӣ дар Ингилистон падид омада ва сипас ба мурури замон дар ҷаҳон шуюъ ёфта ва сарзаминҳои Исломиро низ олуда кардааст. Дар ин муъомила, бима кунанда мутаъаҳҳид мешавад ки дар изои гирифтани молӣ муъаян аз бима шаванда, зиёни эҳтимолии ӯ дар сурати вуқуъи ҳодисаи муҳтамал дар муддатӣ муъаянро ҷуброн кунад ва бо ин васф, иваз дар он мавҷуд ва маълум, вале муъавваз дар он мафқуд ва маҷҳул аст; Чароки ҳодисаи казойи ва зиёни ношӣ аз он мавҷуд ва маълум нест, балки ғолибан дар муддати муъаян воқеъ намешавад ва ҳамин бимаро ба муъомилаи пурсуд барои бима кунанда табдил мекунад, дар ҳоле ки суд бурдан дар Ислом бидуни пардохти чизе дар изои он машрӯъ нест ва хӯрдани амволи мардум ба ботил маҳсуб мешавад; Чунонки фармудааст: ﴿يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لَا تَأْكُلُوا أَمْوَالَكُمْ بَيْنَكُمْ بِالْبَاطِلِ إِلَّا أَنْ تَكُونَ تِجَارَةً عَنْ تَرَاضٍ مِنْكُمْ﴾; «Эй касоне ки имон овардед! Амволатонро миёнатон ба ботил нахуред магар инки доду ситаде бо ризояти ду тарафи шумо бошад» Ва аз ин рӯ, мавҷуд будан ва маълум будани муъавваз дар муъомила барои сиҳҳати он зарурӣ аст. Вонгаҳе мафқуд будан ва маҷҳул будани муъавваз дар бима, онро ба муъомилаи ғарарӣ табдил мекунад, дар ҳоле ки муъомилоти ғарарӣ дар Ислом ботил маҳсуб мешавад, агарчи аз муъомилоти навпайдо бошанд.
Оре, эҳсоси оромиши ҳосил аз бима барои бима шаванда мавҷуд ва маълум аст, вале пӯшида нест ки ин эҳсос, муъавваз дар муъомила маҳсуб намешавад, бал монанди хурсандӣ аз муъомила самараи ғайри мақсудии он аст ки аз муъавваз дар он бениёз намекунад. Фориғ аз онки ин эҳсос, дар бисёрӣ аз маворид ба зиёни фард ва ҷомеъа тамом мешавад; Чароки одатан ба коҳиши эҳтиёт ва муболот дар фард ва табъан афзойиши ҳаводис дар ҷомеъа меанҷомад; Бо таваҷҷуҳ ба инки бима шаванда мутмаъин аст агар сабаби ҳодисае шавад, бима кунанда товони онро мепардозад ва зиёне ба худи ӯ намерасад, дар ҳоле ки ин бар хилофи мақосиди шариъат аз вазъи аҳкоми ҷазойи ва боздоранда аст; Чунонки ба унвони намуна фармудааст: ﴿وَلَكُمْ فِي الْقِصَاصِ حَيَاةٌ يَا أُولِي الْأَلْبَابِ لَعَلَّكُمْ تَتَّقُونَ﴾; «Ва барои шумо дар қасос зиндагӣ аст эй хирадмандон! Бошад ки шумо парҳезкор шавед»! Бо ин васф, чи басо нигаронӣ аз зиёни эҳтимолӣ дар сурати вуқуъи ҳодисаи муҳтамал, фойидаи бештаре барои фард ва ҷомеъа дорад, то адами нигаронӣ аз он ва ин нуктаи зарифе аст ки бар хирадмандон пӯшида нест.
Ҳосил онки бар хилофи таваҳҳуми шойеъ, бима муъомилаи ғарарӣ ва ғайри уқалойи аст ки шаройити лозим барои сиҳҳати муъомиларо надорад, балки бино бар назари аллома Мансури Ҳошимии Хуросонӣ ҳафизаҳуллоҳ таъоло гунаи «Қимор» маҳсуб мешавад; Чароки мабнои суд дар он маҳзи «Судфа» аст; Ба ин маъно ки агар тасодуфан ҳодисае барои бима шаванда дар муддати таъйин шуда рӯй диҳад, ӯ аз ин муъомила суд мебарад ва бима кунанда зиён мекунад ва агар тасодуфан ҳодисае барои бима шаванда дар муддати таъйин шуда рӯй надиҳад, ӯ аз ин муъомила зиён мекунад ва бима кунанда суд мебарад ва аз ин рӯ, ҳар ду бо такя бар «Бахту иқболи» худ ба ин муъомила иқдом мекунанд ва ин ҳамон аст ки дар Ислом «Қимор» номида мешавад; Чунонки яке аз ёронамон моро хабар дод, гуфт:
«قُلْتُ لِلْمَنْصُورِ الْهاشِمِيِّ الْخُراسانِيِّ: إِنَّ لَهُمْ مُعامَلَةً یُسَمُّونَهَا التَّأمینَ وَ فِیها یَلْتَزِمُ الْمُؤَمِّنُ جَبْرَ خَسارَةٍ مُعَیَّنَةٍ إِذا حَصَلَتْ لِلْمُسْتَأمِنِ إِلَى أَجَلٍ مُسَمًّی فِي مُقابِلِ أَن یَدْفَعَ الْمُسْتَأمِنُ مالاً مُعَیَّناً، قالَ: هِيَ الْمَیْسِرُ بِعَیْنِهِ! قُلْتُ: لِماذا؟! قالَ: لِأَنَّها مُعامَلَةٌ عَلَی الصُّدْفَةِ!»; «Ба ҳазрати Мансури Ҳошимии Хуросонӣ гуфтам: Барои онон муъомилае аст ки онро бима меноманд ва дар он бима кунанда мултазим ба ҷуброни хасоратӣ муъайян дар сурати вуқуъи он барои бима шаванда дар муддатӣ муъайян мешавад дар баробари инки бима шаванда моли муъайянеро бипардозад, Фармуд: Ин айни қимор аст! Гуфтам: Барои чи?! Фармуд: Барои инки муъомилае бар бунёди иттифоқ аст»!
Ҳамчунонки яке дигар аз ёронамон моро хабар дод, гуфт:
«قُلْتُ لِلْمَنْصُورِ: إِنَّ مِمّا أَنْعَمَ اللّهُ بِهِ عَلَیْنا مَعْرِفَتَكَ وَ الدُّخُولَ عَلَیْكَ لِتُعَلِّمَنا مَعالِمَ دِینِنا وَ تُوقِفَنا عَلَى حَلالِنا وَ حَرامِنا، فَأَخْبِرْني عَنِ التَّأمِینِ، فَإِنَّ الْفُقَهاءَ عِنْدَنا یَسْتَصْوِبُونَهُ وَ یَقُولُونَ إِنَّهُ مِنَ الْعُقُودِ، قالَ: کَلّا، إِنَّهُ مِنَ الْمَیْسِرِ! أَلا تَرَى أَنَّهُ مُعاوَضَةٌ عَلَی الْإِحْتِمالاتِ؟!»; «Ба ҳазрати Мансур гуфтам: Яке аз неъматҳойе ки Худованд ба мо арзонӣ дошта, ошнойи бо шумо ва иртибот бо шумост то маъолими диниямонро ба мо биёмӯзӣ ва моро аз ҳалол ва ҳаромамон огоҳ фармойи, пас моро аз бима хабар бидеҳ; Чароки фуқаҳои назди мо онро саҳиҳ мешуморанд ва мегӯянд ки он аз уқуд аст, фармуд: Чунин нест, он аз қимор аст! Оё намебинӣ ки он муъовизае бар асоси эҳтимол аст?!».
Ҳамчунонки яке дигар аз ёронамон моро хабар дод, гуфт:
«کُنْتُ عِنْدَ الْمَنْصُورِ فَسَأَلَهُ رَجُلٌ عَنِ التَّأمِینِ، فَقالَ: مَیْسِرٌ مَجْهُولٌ! فَحَزِنَ الرَّجُلُ حُزْناً شَدِیداً فَقالَ لَهُ الْمَنْصُورُ: أَلا لَوْ لا أَنِّي أُرِیدُ أَنْ أُزَکِّیَكَ لَما أَخْبَرْتُكَ بِهِ!»; «Назди ҳазрати Мансур будам, пас марде аз он ҳазрат дар бораи бима пурсид, пас фармуд: Қиморӣ ношинохта аст! Пас мард бисёр андӯҳгин шуд, пас ҳазрати Мансур ба ӯ фармуд: Агар на ин буд ки ман мехоҳам туро покиза кунам туро аз он хабар намедодам»!
Бо ин ҳол, қоъидатан дар мавориди икроҳ ё изтирор, гуноҳе бар мӯъмин навишта намешавад; Монанди марде ки ҷиддан ба истифодаи василаи нақлияи шахсӣ ногузир аст ва ҳокими золим ӯро ба бима кардани он икроҳ мекунад ва роҳи фироре барои ӯ вуҷуд надорад, ё ба дармони бемории худ ё хонаводааш ногузир аст ва ҷуз аз тариқи бима –ҳатто бо қарз гирифтан ё фурӯши доройиҳои ғайри зарурӣ– қодир ба таъмини ҳазинаҳои он нест; Ҳамчунонки то пеш аз илми ба ин ҳукм гуноҳе бар ӯ навишта намешавад, машрут ба инки аз аҳли тақсир набошад; Чароки аҳли тақсир худ аз илм дурӣ ҷустаанд; Чунонки Худованд ба онон фармудааст: ﴿ذَلِكَ بِمَا قَدَّمَتْ أَيْدِيكُمْ وَأَنَّ اللَّهَ لَيْسَ بِظَلَّامٍ لِلْعَبِيدِ﴾; «Он ба сабаби чизе аст ки дастҳои худатон пеш фиристодааст ва Худованд зулм кунандае ба бандагон нест»!
Худованд бар ин мардум ки дар ҳаром ғарқ шудаанд ва намедонанд, раҳм кунад; Чароки беҳтарини раҳм кунандагон аст.
*Барои огоҳии бештар, ба
таълиқот бингаред.
Пойгоҳи иттилоърасонии дафтари Мансури Ҳошимии Хуросонӣ
Бахши посухгӯйи ба пурсишҳо