با این حال، حق آن است که علم بیشتر مسلمانان نخستین درباره‌ی شرع نیز، در صورتی که ثابت باشد، هنگامی برای آیندگان قابل پیروی است که قطع به انتقال صحیح و کامل آن توسّط آنان وجود داشته باشد، در حالی که انصافاً قطع به آن وجود ندارد و تنها حسن ظنّ به آن موجود است که برای چنین کار خطیری کافی نیست؛ چنانکه خداوند فرموده است: ﴿إِنَّ الظَّنَّ لَا يُغْنِي مِنَ الْحَقِّ شَيْئًا﴾[۱]؛ «هرآینه ظن چیزی را از حق کفایت نمی‌کند»؛ چراکه با توجّه به وجود اختلافات فکری و سیاسی عمیق و گسترده در میان مسلمانان نخستین و استیلاء حاکمان جبّار بر آنان پس از پیامبر، دواعی فراوانی برای کتمان علم صحیح و کامل توسّط آنان وجود داشت، بلکه چه بسا اظهار آن در بسیاری از موارد، برای آنان مستلزم عسر و حرج و دست شستن از مال و جان و آبرو بود؛ جدا از آنکه به طور حتم، دست کم برخی از آنان، خصوصاً در نسل‌های دوم و سوم، از هوای نفس و مطامع دنیا پیروی می‌کردند و تبعاً علم خود را از روی عمد، کتمان می‌نمودند؛ چنانکه روایات ضدّ و نقیض فراوانی از آنان رسیده است که متّهم اصلی در رابطه با برخی از آن‌ها خود آنانند. با این وصف، حتی اگر عالم‌تر بودن نسل‌های نخستین اسلامی درباره‌ی شرع، مسلّم باشد، اظهار علم صحیح و کامل توسّط آنان برای آیندگان مسلّم نیست و همین برای خودداری آیندگان از پیروی آنان کفایت می‌کند.

آری، ممکن است کتمان علم و آمیختن آن به دروغ و چاپلوسی، در میان آیندگان بیشتر از پیشینیان باشد؛ چنانکه خداوند فرموده است: ﴿فَخَلَفَ مِنْ بَعْدِهِمْ خَلْفٌ أَضَاعُوا الصَّلَاةَ وَاتَّبَعُوا الشَّهَوَاتِ ۖ فَسَوْفَ يَلْقَوْنَ غَيًّا﴾[۲]؛ «پس در پی آنان آیندگانی آمدند که نماز را ضایع و از شهوات پیروی کردند، پس کژی را خواهند دید»، ولی روشن است که این نیز برای پیروی آیندگان از پیشینیان کافی نیست؛ چراکه درست‌تر بودن گفته و کرده‌ی کسی نسبت به دیگری، مادام که قطع نظر از گفته و کرده‌ی دیگری، در ذات خود درست نباشد، قابل پیروی نیست؛ با توجه به اینکه ممکن است گفته و کرده‌ی نادرستی، در قیاس با گفته و کرده‌ی نادرست دیگری، درست‌تر شمرده شود، در حالی که با لحاظ نادرستی‌اش در ذات خود، قابل پیروی نیست؛ مانند دروغگویی که در مقایسه با دروغگویی دیگر، دروغی کمتر یا کوچک‌تر می‌گوید، ولی پیروی دروغگوی دیگر از او به این اعتبار، واجب نیست؛ چراکه واجب، پیروی از راستگویان است؛ چنانکه خداوند فرموده است: ﴿يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَكُونُوا مَعَ الصَّادِقِينَ﴾[۳]؛ «ای کسانی که ایمان آوردید! از خداوند پروا کنید و با راستگویان همراه باشید»؛