«یا کسانی که ایمان آوردند و کارهای خوب انجام دادند را مانند فسادانگیزان قرار می‌دهیم؟! یا پرهیزکاران را مانند گناه‌کاران می‌سازیم؟!» و فرموده است: ﴿وَمَا يَسْتَوِي الْأَعْمَى وَالْبَصِيرُ وَالَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ وَلَا الْمُسِيءُ ۚ قَلِيلًا مَا تَتَذَكَّرُونَ﴾[۱]؛ «و کور با بینا یکسان نیست و نه کسانی که ایمان آوردند و کارهای خوب انجام دادند با بدکار! اندکی پند می‌گیرید!»؛ بلکه نابود شدن انسان پس از مرگ، قطع نظر از چگونگی زندگی‌اش پیش از آن، تکوین او را لغو می‌سازد، در حالی که لغو از خداوند صادر نمی‌شود؛ چنانکه فرموده است: ﴿أَفَحَسِبْتُمْ أَنَّمَا خَلَقْنَاكُمْ عَبَثًا وَأَنَّكُمْ إِلَيْنَا لَا تُرْجَعُونَ﴾[۲]؛ «آیا پس گمان کردید که ما شما را بیهوده آفریدیم و شما به سوی ما باز نمی‌گردید؟!». از این رو، کسانی که وجود آخرت را انکار می‌کنند، نمی‌توانند به وجود خداوند باور داشته باشند؛ چراکه وجود خداوند، مستلزم وجود آخرت است؛ همچنانکه منکران وجود خداوند، وجهی عقلانی برای زندگی خود نمی‌یابند و جز یأس و بطالت، مآلی ندارند؛ چنانکه خداوند فرموده است: ﴿وَالَّذِينَ كَفَرُوا بِآيَاتِ اللَّهِ وَلِقَائِهِ أُولَئِكَ يَئِسُوا مِنْ رَحْمَتِي وَأُولَئِكَ لَهُمْ عَذَابٌ أَلِيمٌ﴾[۳]؛ «و کسانی که به آیات خداوند و دیدار او کافر شدند، آنان از رحمت من نومید گردیدند و آنان را عذابی دردناک خواهد بود»؛ چراکه به زعم آنان، اگر خوب باشند مانند بدان و اگر بد باشند مانند خوبان خواهند مرد و لزوماً از خوبی خود سودی و از بدی خود زیانی نخواهند دید؛ با توجّه به اینکه بسیاری از خوبان، بدون هیچ پاداشی و بسیاری از بدان، بدون هیچ کیفری در دنیا، مردند و رنج آنان به آسایشی و آسایش اینان به رنجی نینجامید و با این مبنا، ترجیح رنج خوبی بر آسایش بدی، با اینکه همه‌ی عاقلان بر آن اجماع دارند، سفاهت است.

[تبعیّت خداوند در إنشاء او]

اما إنشاء او، به معنای امر و نهی اوست که از رضایت و کراهت او بر می‌خیزد؛ چراکه او به اقتضای کمالش، به کارهای خوب راضی است و از کارهای بد کراهت دارد و این در حالی است که به چیزی نیازمند نیست تا از حصول آن شادمان و از فوات آن اندوهگین شود، بلکه بندگان او به اقتضای حدوث خود، به بقا نیازمندند و برای بقاء خود، چاره‌ای جز کمال ندارند و برای کمال خود، به انجام کارهای خوب و ترک کارهای بد وابسته‌اند و او به اقتضای کمال خود، کمال آنان را می‌خواهد؛ چراکه کمال‌طلبی از کمال شمرده می‌شود. بنابراین، رضایت او به کارهای خوب و کراهت او از کارهای بد، از نیاز او برنخاسته، بلکه از کمال او برخاسته است؛