بی‌گمان چیزی که اکنون مانع بازگشت مسلمانان به اسلام است، همان چیزی است که در گذشته آنان را از اقامه‌ی آن باز داشت؛ زیرا اینان به اقتضای عادت خود، از بازگشت به چیزی که در گذشته از آن رویگردان شدند، ابا دارند؛ چنانکه خداوند فرموده است: ﴿فَمَا كَانُوا لِيُؤْمِنُوا بِمَا كَذَّبُوا بِهِ مِنْ قَبْلُ﴾[۱]؛ «پس نمی‌توانستند به چیزی ایمان آورند که در گذشته آن را تکذیب کردند» و فرموده است: ﴿وَنُقَلِّبُ أَفْئِدَتَهُمْ وَأَبْصَارَهُمْ كَمَا لَمْ يُؤْمِنُوا بِهِ أَوَّلَ مَرَّةٍ وَنَذَرُهُمْ فِي طُغْيَانِهِمْ يَعْمَهُونَ﴾[۲]؛ «و دل‌ها و دیدگانشان را می‌گردانیم، همان گونه که نخستین بار به آن ایمان نیاوردند و آنان را در طغیانشان باقی می‌گذاریم تا سرگشته باشند»؛ همچنانکه این رویگردانی از اقامه‌ی اسلام، میراث شومی از پدران نخستین‌شان است؛ چراکه آنان در زمان خود، اسلام را اقامه نکردند و راه اقامه‌ی آن را برای کسانی که پس از آنان می‌آیند، تنگ و تاریک ساختند و اکنون اینان که خلفی پس از آنان هستند، خود را در میان آتشی می‌یابند که آنان برایشان افروختند؛ چنانکه خداوند فرموده است: ﴿أَوْ تَقُولُوا إِنَّمَا أَشْرَكَ آبَاؤُنَا مِنْ قَبْلُ وَكُنَّا ذُرِّيَّةً مِنْ بَعْدِهِمْ ۖ أَفَتُهْلِكُنَا بِمَا فَعَلَ الْمُبْطِلُونَ﴾[۳]؛ «یا بگویید که پیشتر پدرانمان شرک ورزیدند و ما فرزندانی پس از آنان بودیم، پس آیا ما را به سبب کاری که اهل باطل کردند، هلاک می‌کنی؟!». در حالی که بی‌گمان اینان را اختیاری و تکلیفی هست، چونانکه پدرانشان را اختیاری و تکلیفی بود و در همان موقعیّتی قرار دارند که پدرانشان در آن قرار داشتند، تا معلوم شود که کدام یک از آنان در آن درستکارترند؛ چنانکه خداوند فرموده است: ﴿أَمْ حَسِبْتُمْ أَنْ تَدْخُلُوا الْجَنَّةَ وَلَمَّا يَأْتِكُمْ مَثَلُ الَّذِينَ خَلَوْا مِنْ قَبْلِكُمْ﴾[۴]؛ «یا پنداشتید که به بهشت در می‌آیید، بی آنکه مثل چیزی که بر گذشتگانتان آمد بر شما بیاید؟!» و فرموده است: ﴿فَهَلْ يَنْتَظِرُونَ إِلَّا مِثْلَ أَيَّامِ الَّذِينَ خَلَوْا مِنْ قَبْلِهِمْ﴾[۵]؛ «پس آیا انتظار می‌برند جز مانند روزهای کسانی را که پیش از آنان گذشتند؟!»