در این نوشتار، نویسنده سعی دارد ویژگی‌های دنیا در کلام امیر المؤمنین حضرت علی علیه السلام را با بیانات حضرت علامه منصور هاشمی خراسانی حفظه الله تعالی به صورت اجمالی تطبیق دهد تا خوانندگان از یک سو به این حقیقت پی برند که کلام حضرت علامه حفظه الله تعالی دقیقاً منطبق بر کلام اهل بیت علیهم السلام و از سنخ و جنس آن است، بلکه در حقیقت چیزی جز آن نیست و چونان آینه‌ای آن را منعکس می‌کند و از سوی دیگر، با مداقه در این بیانات روشنگر و عبرت‌آموز، آن را نصب العین خویش در زندگی روزمره قرار دهند تا غرق دنیا نشوند و آخرت را فراموش نکنند. به راستی دنیاگرایی تا چه اندازه می‌تواند به غفلت و فراموشی ما از آخرت و خسران و شقاوت ما دامن زند؟ دنیایی که بنا بر فرمایش حضرت علی علیه السلام، ابتدایش رنج و سختی و سرانجامش نابودی، شیرینی‌اش تلخ و غذایش زهر و لقمه‌اش گلوگیر، متاعش نکبت‌آلود و پناه آورده‌اش غارت‌زده است؛ و بنا بر فرمایش حضرت علامه حفظه الله تعالی، نه ما برای اوییم و نه او برای ما و به گونه‌ای از ما گریزان است که گویی جُذامیانیم!
در ادامه، هشت ویژگی بارز دنیا در کلام حضرت علی علیه السلام را بر می‌شماریم و در کنار آن به ذکر فرمایش حضرت علامه حفظه الله تعالی که مناسبت معنایی و انطباقی با ویژگی‌های یاد شده دارند، می‌پردازیم.
۱ . دنیا کوشش بی‌حاصل و کانون سختی و نابودی
حضرت علی علیه السلام درباره‌ی حقیقت دنیا می‌فرمایند:
چگونه خانه‌ی دنیا را توصیف کنم که ابتدای آن سختی و مشقّت و سرانجام و پایانش نابودی است. در حلال دنیا حساب و در حرام آن عقوبت و عذاب است؛ کسی که در دنیا احساس بی‌نیازی کند فریب می‌خورد و کسی که احساس فقر نماید محزون می‌گردد؛ تلاش‌کننده‌ی دنیا هرگز به آن نمی‌رسد و دنیا به رها کننده‌ی آن روی می‌آورد؛ کسی که با چشم بصیرت به آن بنگرد او را آگاهی بخشد و آن کس که چشم به دنیا دوزد دلش را کور می‌کند.[۱]
حضرت علامه حفظه الله تعالی نیز در تبیین این ویژگی می‌فرمایند:
به راستی می‌گویم که دنیا برای شما نیست و شما برای آن نیستید. آیا نمی‌بینید که چگونه از شما گریزان است چونانکه گویی جُذامیانید؟! پس بگذارید آن را برای کسانی که در سر سودای آخرت ندارند؛ چراکه آن نصیب آنان از عیش است؛ مانند جرعه‌ای آب شور در مشکی تفتیده که تشنگی را فرو نمی‌نشاند! چه فرقی دارد برای شما که استخوانی افتاده بر راه را سگی بردارد یا گربه‌ای ببرد در حالی که شما را به آن حاجتی نیست؟![۲]
همچنین، در باب بی‌حاصل بودن کوشش برای دنیا می‌فرمایند:
باری اکنون که از مرگ گزیری نیست، در حالی بمیرید که برای آخرت کوشانید، نه برای دنیا؛ زیرا کوشش برای آخرت با مرگ به ثمر می‌رسد و کوشش برای دنیا با مرگ بر باد می‌رود! هنگامی که ندا شنیده می‌شود کسی از شما که آزاد است بی‌درنگ به سویش می‌شتابد و کسی از شما که گرفتار است می‌گوید: خانه را چه کنم؟ پیشه را چه کنم؟ بدهی را چه کنم؟ آن را چه کنم؟ این را چه کنم؟ پس بدین سان باز می‌ماند، در حالی که از زیان‌کاران است.[۳]
۲ . ناپایداری حکومت دنیا و مشقت زندگی در آن
حضرت علی علیه السلام در بیان این ویژگی می‌فرمایند:
حکومت دنیا ناپایدار، عیش و زندگانی آن تیره و تار، گوارای آن شور، شیرینی‌اش تلخ، غذای آن زهر و اسباب و وسایل آن پوسیده است؛ زنده‌اش در معرض مردن و انسان سالمش در معرض بیمار شدن است؛ حکومت آن بر باد رفته و عزیزان آن شکست‌خورده، متاع آن نکبت‌آلود و پناه‌آورده‌ی آن غارت‌زده است.[۴]
حضرت علامه حفظه الله تعالی نیز در تبیین این ویژگی می‌فرمایند:
پس آیا دنیا مانند حبابی نیست که کودکی بازیگوش در آن دمیده و به پرواز آن خرسند است، در حالی که آن را بقایی نیست؟! یا دوستی برفین که به چوب و سنگریزه‌اش آراسته، چونانکه گویی دوستی زنده است، در حالی که با آفتاب ذوب خواهد شد؟! بی‌گمان دل بستن به ناپایدار خصلت کودکان است؛ پس شما که بزرگسالانید چرا دلبسته‌ی دنیایید؟! آیا عیب نیست بر شما که با این قامت‌های دراز در پی چرخی گردان دوانید؟! بگذارید این بازی را برای کودکان و برای کسانی که مانند کودکانند؛ چراکه شما بزرگانید؛ چونان رهگذرانی که ساعتی بر کنار بازی‌گاه کودکان فرود آیند، پس به بازی آنان بنگرند که چگونه بر هم می‌جهند و سپس برخیزند و بروند![۵]
۳ . دنیا گذرا و رو به نابودی
حضرت علی علیه السلام در بیان این ویژگی می‌فرمایند:
آگاه باشید که به راستی دنیا رو به فنا و نیستی نهاده و انقراض لحظات خود را اعلام داشته است؛ نیکی‌هایش که در پشت پرده است، ناشناخته مانده و به سرعت پشت کرده، می‌گذرد؛ ساکنان خود را به نیستی و نابودی می‌کشاند و همسایگانش را به سوی مرگ می‌راند؛ دنیا شیرینی خود را تلخ و صافی خود را تیره ساخته است؛ پس، از این دنیا باقی نمانده است مگر ته‌مانده‌ای، مانند ته‌مانده‌ی ظرف آب ریخته شده، یا جرعه‌ای آب که با آن عطش تشنگان دنیا فرونخواهد نشست.[۶]
حضرت علامه حفظه الله تعالی نیز در تبیین این ویژگی می‌فرمایند:
ای برادران! از خواب غفلت بیدار شوید و برای زندگی پس از مرگ اندوخته‌ای فراهم سازید، پیش از آنکه فرصت را از دست بدهید و مانند پاره‌سنگی بر زمین سرد و سخت شوید! نمی‌بینید خویشاوندان خود را که یکی پس از دیگری می‌میرند و به سوی گورها برداشته می‌شوند؟! آیا آنان از گوشت بودند و شما از آهنید یا مرگ را با آنان خصومتی بود و با شما رفاقتی است؟! چنین نیست، بلکه شما نیز مانند آنان می‌خورید و مانند آنان می‌خوابید و مانند آنان محکوم به مرگید؛ در ساعتی که نمی‌دانید از شب است یا از روز یا در نزدیک است یا در دور، ولی می‌دانید که فرا می‌رسد؛ پس همه‌ی بافته‌هاتان را پنبه می‌کند و همه‌ی نقشه‌هاتان را نقش بر آب؛ مانند سفالینه‌ای که ناگهان از دست بیفتد یا آیینه‌ای که سنگ در آن آید؛ با آرزوهایی که از یاد می‌روند و کارهایی که ناتمام می‌مانند و حسرتی که هجوم می‌آورد و وحشتی که مستولی می‌شود![۷]
۴ . دنیا سرای عبرت و تغییر
حضرت علی علیه السلام در بیان این ویژگی می‌فرمایند:
دنیا سرای نابود شدن، رنج، تغییر و عبرت‌هاست. از جمله اسباب فنا و نیستی دنیا این است که روزگار تیرش را به چلّه‌ی کمان نهاده است و تیرهایش به خطا نمی‌رود و زخم‌های آن بهبودی ندارد. زنده را با تیر مرگ هدف قرار می‌دهد و تندرست و انسان سالم را با بیماری از پا درمی‌آورد و نجات‌یافته را به هلاکت می‌کشاند. دنیا، خورنده‌ای است که سیر نمی‌شود و نوشنده‌ای است که سیراب نمی‌شود و عطشش تمام نمی‌گردد.[۸]
حضرت علامه حفظه الله تعالی نیز در تبیین این ویژگی می‌فرمایند:
شما میراث‌خوار گذشتگانید و آیندگان میراث‌خوار شما خواهند بود. در خانه‌های کسانی ساکن شده‌اید که اکنون ساکنان گورها هستند و به مناصب کسانی نائل شده‌اید که اکنون گوشت بر استخوانشان نیست. چه صورت‌های زیبایی که باد کرد و منفجر شد و چه بدن‌های ورزیده‌ای که پوسید و مضمحل شد! پس به چه چیز این دنیا دل بسته‌اید و به کجای آن چشم دوخته‌اید؟! در حالی که آنچه گرد آورده‌اید، پراکنده خواهد شد و آنچه ساخته‌اید، ویران. بدن‌های خود را برای کرم‌ها فربه کرده‌اید و اموال خود را برای موریانه‌ها هزینه نموده‌اید.[۹]
همچنین، در جایی دیگر می‌فرمایند:
دنیا را دوست ندار؛ زیرا دنیا آن را که بیش از همه دوستش داشته، وا گذاشته است. اگر باورت نمی‌آید به گذشتگانت بنگر؛ آن‌هایی که روزگاری در کنارت بودند و امروز اثری از آن‌ها نیست. پس سرگذشت آن‌ها را مرور کن و از عواقب آن‌ها عبرت بگیر؛ زیرا آن‌ها انسان‌هایی چون تو بودند که مرگ گلوشان را گرفت و قبر، اجسادشان را بلعید و زمان، آثارشان را محو کرد. آیا می‌پنداری که آنچه بر سر آن‌ها آمد بر سر تو نخواهد آمد؟! چگونه؟! در حالی که بسیاری از آن‌ها قدرتمندتر از تو و بسیاری دیگر ثروتمندتر از تو بودند و با این حال، قدرت و ثروت‌شان به آن‌ها سودی نرساند و سرانجام به درون درّه‌ی مرگ سرنگون گردیدند. زنهار! معاشرت با زندگان تو را از مردگان غافل نکند، تا با آن‌ها در تحصیل مال مسابقه دهی و در ساختن خانه‌ها و خریدن ابزارها و گرفتن زن‌ها و فرو رفتن در لذّت‌ها؛ چراکه زندگان، مردگان آینده هستند؛ همچنانکه مردگان، زندگان گذشته‌اند... چه بسیار خفتگانی که برنخاستند و روندگانی که باز نگشتند و بیمارانی که بهبود نیافتند. همانا هر که زنده است می‌میرد و هر که می‌خورد، خوراک خاک می‌شود.[۱۰]
همچنین، در جایی دیگر می‌فرمایند:
باری به سرگذشت پیشینیان نظر کنید و از فرجام آنان عبرت بگیرید؛ همانان که روزهای خدا را از یاد بردند و نعمت‌های او را کفران نمودند، پس تیغ بدبختی بر گردنشان فرود آمد و تیر تباهی بر جناغ سینه‌ی‌شان نشست، پس چنان نابود شدند که گویی هیچ گاه در جهان نبودند! اینک شما در زمین‌های آنان ساکن شده‌اید و بر ویرانه‌هاشان خانه ساخته‌اید، پس به راه آنان نروید و به رسمشان نکنید که آنچه بر آنان رسید، بر شما نیز خواهد رسید، تا عبرتی برای آیندگان شوید، چونانکه آنان عبرتی برای شما شدند![۱۱]
۵ . دنیا سرای فانی
حضرت علی علیه السلام در بیان این ویژگی می‌فرمایند:
آگاه باشید که همانا این دنیا که شما آرزویش کرده و بدان علاقه دارید، شما را گاهی به خشم می‌آورد و زمانی خشنود می‌سازد و منزلی نیست که برای آن آفریده و به آن دعوت شده‌اید؛ آگاه باشید نه دنیا برای شما جاودانه می‌ماند و نه شما در آن جاودانه خواهید ماند.[۱۲]
حضرت علامه حفظه الله تعالی نیز در تبیین این ویژگی می‌فرمایند:
ای بندگان خدا که به گرد آوردن اموال سرگرم شده‌اید و برای تحصیل قدرت مسابقه گذاشته‌اید! بدانید که زندگی شما ناپایدار و مرگ شما نزدیک است. گورها را برای شما کنده‌اند و کفن‌ها را برای شما بریده‌اند.[۱۳]
۶ . دنیا کمین‌گاه صیاد مرگ و جان‌گداز بودن لذت‌های آن
حضرت علی علیه السلام در بیان این ویژگی می‌فرمایند:
ای مردم، همانا شما در این دنیا هدف تیرهای مرگ هستید که در هر جرعه‌ای، اندوهی گلوگیر و در هر لقمه‌ای، استخوان شکسته‌ای قرار دارد. در دنیا به نعمتی جز با از دست دادن نعمت دیگر نمی‌رسید و از عمر سالخورده‌ای نمی‌گذرد مگر به ویرانی یک روز از مهلتی که دارد و بر خوردنی او چیزی افزوده نمی‌شود مگر به نابودی اثر دیگر... ریشه‌هایی رفتند که ما شاخه‌های آن هستیم، پس چگونه شاخه‌ها بدون ریشه‌ها برقرار می‌مانند؟[۱۴]
حضرت علامه حفظه الله تعالی نیز در تبیین این ویژگی می‌فرمایند:
جان‌های شما به جرعه‌ای آویخته و نفَس‌هاتان به لقمه‌ای وابسته است. اندام شما ناتوان و آفات دنیا در کمین است. هر جایی که بروید گریبان شما در دست مرگ است و شما را از آن گریزی نیست. نه در قلّه‌های کوه‌ها از آن در امان خواهید بود و نه در زوایای درّه‌ها از آن پنهان. اکنون که فرصتی دارید و می‌توانید، برای آخرت توشه‌ای برگیرید و خود را به کاری وادارید که برایتان سودمند است.[۱۵]
۷ . فریبندگی دنیا و سرانجام نافرجامش
امام علی علیه السلام در خطبه‌ای عجیب و شگفت‌آور که به خطبه‌ی غرّا معروف است، درباره‌ی حقیقت دنیا این‌گونه سخن می‌گوید:
پس به درستی که آبشخور این دنیا تیره و چشمه‌سارش گل‌آلود، منظره‌اش دل‌فریب و آزمایش این دنیا هلاک‌کننده است. فریبنده‌ی ناپایدار، نوری است غروب‌کننده، سایه‌ای است زوال‌پذیر و تکیه‌گاهی است که رو به خرابی می‌رود. آن هنگام که نفرت‌دارندگان به آن انس گرفتند و به آن دل بستند و بیگانگان به آن اطمینان کردند، چونان اسب چموش پاها را بلند می‌کند و سواره را بر زمین می‌کوبد و با دام‌های خود آن‌ها را گرفتار و تیرهای خود را به سوی آنان پرتاب می‌کند. طناب مرگ به گردن انسان می‌افکند و به سوی گور تنگ و بازگشتگاه وحشتناک و دیدن جایگاه همیشگی و جزای کردار می‌کشاند؛ و همین طور است رفتار دنیا با کسانی که در آینده می‌آیند و جانشینان پیشینیان هستند؛ نه مرگ از نابودی انسان دست می‌کشد و نه بازماندگان از ارتکاب گناه دست برمی‌دارند و پشیمان می‌شوند؛ از رفتار گذشتگان پیروی می‌نمایند و پی‌درپی می‌گذرند تا پایان به فنا و نیستی منتهی می‌شود.[۱۶]
حضرت علامه حفظه الله تعالی نیز در تبیین این ویژگی می‌فرمایند:
به زودی دنیایی که برای آن رنج‌ها کشیده‌اید و ستم‌ها کرده‌اید و دروغ‌ها گفته‌اید و آبروها برده‌اید، به شما پشت می‌کند و شما را وا می‌گذارد. نه از سکون شما بعد از حرکت متأسّف می‌شود و نه از سردی شما بعد از حرارت اندوهگین. بر یتیمی کودکانتان غصّه نمی‌خورد و بر بیوه‌گی همسرانتان دریغ نمی‌ورزد؛ چراکه در جبلّت آن رحمی نهاده نشده و در سرشت آن عطوفتی نیست. کودکان شیرخوار را پا بر گلو فشرده و نوعروسان ناکام را خاک بر سر کرده و از جوانان آرزومند و پیران نیازمند در نگذشته است. چه بسیار مظلومانی که دادشان را نستانده و افتادگانی که دستشان را نگرفته است! آه از فریادهایی که از آن به آسمان است و آه از اشک‌هایی که از آن بر زمین![۱۷]
۸ . دنیا سرای فتنه و ناامنی
حضرت علی علیه السلام در بیان این ویژگی می‌فرمایند:
آگاه باشید دنیا خانه‌ای است که کسی در آن ایمنی ندارد، جز آنکه به جمع‌آوری توشه‌ی آخرت پردازد؛ و از کارهای دنیا کسی نجات نمی‌یابد؛ مردم به حیله‌ی دنیا آزمایش می‌شوند و آنچه از این دنیا گرفته‌اند از دستشان گرفته خواهد شد و برای آن محاسبه خواهند شد و آنچه در دنیا برای آخرت تهیه کرده‌اند به آن خواهند رسید و با آن خواهند ماند. دنیا در نظر چونان سایه‌ای است که هنوز گسترش نیافته کوتاه می‌گردد و هنوز فزونی نیافته کاسته می‌گردد.[۱۸]
حضرت علامه حفظه الله تعالی نیز در تبیین این ویژگی می‌فرمایند:
دنیا چون زنی است که کابین او مرگ است یا روسپی بی‌آبرویی است که اجرت او ننگ است. زنهار! او را به همسری نگیر و با او همبستر نشو؛ چرا که این بی‌وفا، شوهرانش را کشته و میراث‌شان را به تاراج برده و عاشقانش را خواب کرده و دارایی‌شان را به سرقت برده است. زنهار! با آرایش خود دلت را نرباید و با عشوه‌هایش تو را نفریبد... دنیا نردبانی است فرسوده که بر آن اعتمادی نیست؛ یا سوراخ مار را ماند که هر کس در آن دست برده، گَزیده؛ یا مرداری که کفتار را می‌خواند و مگس را گرد می‌آورد، ولی شیر را می‌راند و آدمی را نفرت می‌افزاید... دنیا زنی است که نمی‌زاید و درختی است که میوه نمی‌دهد و ابری است که نمی‌بارد و سایه‌ای است که نمی‌پاید. زنهار! آن را تکیه‌گاه خود مگیر؛ چراکه تکیه بر دنیا، تکیه بر باد است و دوستی با آن دوستی با گرگ است و با گرگ چه کسی دوستی تواند کرد؟![۱۹]
