توضیحی درباره‌ی تعیین روز اول و آخر ماه مبارک رمضان

هر سال با نزدیک شدن ماه مبارک رمضان، ماه عبادت و خودسازی، تلاش مسلمانان برای آگاهی از روز اول آن آغاز می‌شود؛ همچنانکه با نزدیک شدن ماه شوال، این سؤال در میان آنان شیوع می‌یابد که عید سعید فطر چه روزی است. بدون شک این حالت، هرگاه ناشی از اشتیاق آنان به شروع عبادتی تازه یا تکمیل آن با هدف تقرّب به خداوند باشد، بسیار نیکوست و از زنده بودن ایمان در دل‌های آنان با وجود همه‌ی عیب‌ها و کاستی‌هاشان حکایت دارد و این حقیقت را یادآوری می‌کند که آنان به رغم همه‌ی اختلافات فکری و مذهبی‌شان، یک امّت هستند و عقاید و احکام مشترک فراوانی دارند.

هر چند وقوع اختلاف میان آنان درباره‌ی روز اول و آخر ماه مبارک رمضان -که به روال هر ساله تبدیل شده است- مانند لکّه‌ای تیره بر ردای وحدت آنان جلب توجّه می‌کند، ولی گلایه کردن از آن به تنهایی مفید نیست و دردی را دوا نمی‌کند. کاری که لازم است، تشخیص علّت آن و سپس ارائه‌ی راه حلّ و اقدام عملی مناسب برای رفع آن است.

علّت اختلاف

بدون شک، علّت اختلاف مسلمانان درباره‌ی روز اول و آخر ماه مبارک رمضان، این است که از یک سو بیشتر آنان هنوز گرفتار تقلید از عالمان یا حاکمان خود هستند و از سوی دیگر عالمانشان آراء فقهی متضادّ دارند و حاکمانشان ملاحظات سیاسی رنگارنگ!

راه حلّ اختلاف

راه حلّ اختلاف آنان این است که عالمانشان از مذاهب مختلف اسلامی، هیئتی مشترک تشکیل دهند و با استقلال کامل از حاکمانشان، پس از مشورت و بررسی نظر کارشناسان و گزارش رصد کنندگان، رأی واحد و مستندی را صادر کنند تا همه‌ی مسلمانان جهان بر اساس آن عمل کنند.

آیا به راستی این کار دشواری است؟! یا از ده‌ها سازمان عریض و طویل که با پسوندی اسلامی و بودجه‌هایی هنگفت تشکیل شده‌اند و معلوم نیست که چه کار می‌کنند و چه فایده‌ای برای مسلمانان جهان دارند، پرهزینه‌تر است؟!

قطعاً چنین نیست، ولی متأسفانه اراده‌ای برای این کار ساده و کم‌هزینه وجود ندارد؛ چراکه بسیاری از عالمان بانفوذ در جهان اسلام، هنوز می‌پندارند که رؤیت هلال در کشور خودشان ضروری است و اگر مسلمانان در کشوری دیگر آن را رؤیت کنند، فایده‌ای ندارد، یا می‌پندارند که رؤیت هلال با چشم مسلّح کافی نیست!

بدون شک این یک خطای علمی است که علّت اصلی اختلاف درباره‌ی آغاز و پایان ماه مبارک رمضان است و راه رهایی از آن هم این است که یا این دسته از عالمان، با شجاعت و تواضع، خطای علمی خود را اصلاح کنند و یا مسلمانان به تقلید از آنان پایان دهند تا دست کم نفوذ آنان از بین برود و نتواند مانع اقداماتی ضروری مانند تشکیل هیئتی مشترک در جهان اسلام برای تعیین روز اول و آخر ماه مبارک رمضان شود؛ چنانکه علامه منصور هاشمی خراسانی حفظه الله تعالی درباره‌ی هر دو راه، به تفصیل سخن گفته و راهنمایی‌های لازم را ارائه فرموده است؛ چراکه از یک سو، دلسوزانه خطای علمی این دسته از عالمان را تبیین نموده و بر کفایت یک بار رؤیت هلال -ولو با چشم مسلّح- برای همه‌ی مسلمانان جهان تأکیده فرموده و از سوی دیگر، مشفقانه همه‌ی مسلمانان جهان را به خودداری از تقلید و روی آوردن به تحقیق فراخوانده است، تا زمینه از هر جهت برای رسیدن آنان به وحدتی مبارک فراهم شود.[۱]

هر چند در این میان، مانع بزرگ دیگری هم وجود دارد و آن همانا سیاست‌بازی‌ها و مصلحت‌اندیشی‌های حاکمان مسلمان است که با نگرشی کوته‌بینانه، رقابت با یکدیگر را به عرصه‌ی مسائل شرعی و عبادی کشانده‌اند و منافع خود را در استقلال سیاسی، اقتصادی و فرهنگی از سایر کشورهای اسلامی پنداشته‌اند و از این رو، هر گونه تلاش برای هماهنگی با مسلمانان در کشورهای دیگر را ارتباط با «بیگانگان»(!) و تهدیدی برای امنیّت و بقاء خود قلمداد می‌کنند!

بی‌گمان این یکی دیگر از پی‌آمدهای حکومت ظالمان بر کشورهای اسلامی است و راه رهایی از آن نیز یک چیز است: گرفتن حکومت از آنان و رساندنش به صاحب حقیقی‌اش یعنی امام مهدی علیه السلام که یا با رضایت و همکاری آنان انجام می‌شود و یا با کراهت و مقاومت آنان، ولی در هر حال انجام می‌شود و از آن گزیری نیست؛ چنانکه علامه منصور هاشمی خراسانی حفظه الله تعالی در این باره به تفصیل سخن گفته و راهنمایی‌های لازم را ارائه کرده است؛ چراکه از یک سو، حاکمان مسلمان را به دل کندن از قدرت و برداشتن گام‌های مؤثّر و مشهود در راستای زمینه‌سازی برای ظهور امام مهدی علیه السلام تشویق نموده و از سوی دیگر ملّت‌های مسلمان را به فشار آوردن بر حاکمان خود و در صورت لزوم، کنار گذاشتن آنان به سود امام مهدی علیه السلام دعوت فرموده است، تا راه از هر جهت برای رسیدن آنان به وحدت و تحقّق آرمان اسلام هموار شود.[۲]

امروز چه باید کرد؟

این‌ها راه‌های میان‌مدّت یا درازمدّتی هستند که باید با همّت زمینه‌سازان ظهور امام مهدی علیه السلام تحت رهبری علامه منصور هاشمی خراسانی حفظه الله تعالی طی شوند، ولی راه کوتاه‌مدّتی که تعیین کننده‌ی تکلیف امروز مسلمانان در خصوص ماه مبارک رمضان است، بی‌اعتنایی به اعلانات حاکمان و ترک تقلید از عالمانی است که رؤیت هلال در کشور خود را ضروری می‌پندارند یا معتقدند که رؤیت هلال با چشم مسلّح کافی نیست؛ چراکه تقلید از آنان، علّت اختلاف میان مسلمانان است، بلکه مسلمانان -حتّی اگر در مسائل شرعی مقلّد هستند- نباید در تعیین روز اول یا آخر ماه قمری تقلید کنند؛ چراکه تعیین روز اول یا آخر ماه قمری، استنباط یک حکم شرعی نیست تا نیازمند به مقدّماتی خاصّ و در صلاحیّت عالمان باشد، بل کسب اطّلاع از یک موضوع عینی و خارجی است که با رؤیت هلال به چشم خود یا اطّلاع از رؤیت آن توسّط دیگران حاصل می‌شود و حتّی برای عوامّ غیر مسلمان نیز مقدور است؛ چنانکه حتّی اعراب جاهلی آن را انجام می‌دادند، در حالی که نه به امکانات رصدی امروز دسترسی داشتند و نه از رؤیت هلال در سرزمین‌های دور مطّلع می‌شدند!

بنابراین، برادران و خواهران مسلمان، اگر به راستی دغدغه‌ی آگاهی از روز اول و آخر ماه مبارک رمضان را دارند، باید تنبلی را کنار بگذارند و به جای چشم دوختن به دهان عالمانی با آراء فقهی نادرست و حاکمانی با اغراض سیاسی نامعلوم، خود اقدام به تحقیق کنند؛ به این صورت که اگر در مکان‌های باز با آسمانی پاکیزه به سر می‌برند یا به امکانات رصدی متداول مانند دوربین و تلسکوپ دسترسی دارند، نزدیک غروب آفتاب به مکانی مرتفع و مناسب بروند و برای رؤیت هلال در افق کوشش کنند و اگر این کار برایشان دشوار است، به سایت‌های اینترنتی معتبری که بدون ملاحظات سیاسی یا مذهبی و تنها با تکیه بر بررسی‌های نجومی، اخبار و اسناد رؤیت هلال را منتشر می‌کنند، بنگرند و گزارش‌های آن‌ها را با یکدیگر مقایسه نمایند، تا هنگامی که به رؤیت هلال در جایی از جهان یقین پیدا کنند.

همه‌ی این برادران و خواهران مسلمان، خواه کسانی که شخصاً اقدام به رصد کرده‌اند و خواه کسانی که به تحقیق در میان اخبار و اسناد رؤیت هلال پرداخته‌اند، می‌توانند نتیجه‌ی به دست آمده را برای ما ارسال کنند، تا در صورت صحّت و قطعیّت آن، به اطّلاع سایر مردم نیز برسانیم. این کاری شایسته و سودمند است که انتظار می‌رود همه‌ی برادران و خواهران مسلمان انجام دهند، مگر کسانی از آنان که در این بازه‌ی زمانی، مشغول کاری ضروری هستند و نمی‌رسند که شخصاً رصد یا تحقیق کنند، یا در مکانی نامناسب به سر می‌برند و سواد یا دسترسی به اینترنت ندارند؛ زیرا آنان می‌توانند از نتیجه‌ی تحقیق برادران و خواهران مسلمانشان که بر روی این پایگاه قرار می‌گیرد، استفاده کنند.

امیدواریم که تنبلی، انفعال و تقلیدگرایی از میان مسلمانان رخت بر بندد و جای خود را به نشاط، تلاش و تحقیق‌گرایی بدهد؛ چراکه امّت اسلامی -بیش از هر زمان دیگری- به چنین تحوّل و اصلاحی نیازمند است، تا برای ظهور امام مهدی علیه السلام آماده شود.