أَخْبَرَنَا عَبْدُ اللَّهِ بْنُ حَبِيبٍ الطَّبَرِيُّ، قَالَ: سَمِعْتُ الْمَنْصُورَ الْهَاشِمِيَّ الْخُرَاسَانِيَّ يَقُولُ: الْعِلْمُ نُورٌ يَقْذِفُهُ اللَّهُ فِي قَلْبِ مَنْ يَشَاءُ لِيُرِيَهُ فِيهِ مَا يَكُونُ، وَلَوْ أَنَّ النَّاسَ أَجْهَدُوا أَنْفُسَهُمْ وَرَكِبَ بَعْضُهُمْ بَعْضًا لِكَيْ يَعْلَمُوا مِمَّا يَكُونُ شَيْئًا لَا يَعْلَمُونَهُ حَتَّى يُعَلِّمَهُمُ اللَّهُ، ثُمَّ قَرَأَ: ﴿سُبْحَانَكَ لَا عِلْمَ لَنَا إِلَّا مَا عَلَّمْتَنَا ۖ إِنَّكَ أَنْتَ الْعَلِيمُ الْحَكِيمُ﴾[1]. قُلْتُ: جُعِلْتُ فِدَاكَ، وَمَا خَيْرُ الْعُلُومِ؟ قَالَ: مَا ثَمَّ عُلُومٌ يَابْنَ حَبِيبٍ، وَلَكِنَّهُ عِلْمٌ وَاحِدٌ، وَالْعِلْمُ لَا يَتَفَاوَتُ! قُلْتُ: فَمَا هَذِهِ الَّتِي فِي أَيْدِي النَّاسِ؟! قَالَ: تِلْكَ الظُّنُونُ، تِلْكَ الْعِبَارَاتُ، وَهِيَ شَبِيهَةٌ بِالْعِلْمِ، وَلَيْسَتِ الْعِلْمَ.
Тарҷумаи гуфтор:
Абдуллоҳ ибни Ҳабиби Табарӣ моро хабар дод, гуфт: Шунидам Мансури Ҳошимии Хуросонӣ мефармояд: Илм нуре аст ки Худованд дар дили ҳар касе ки мехоҳад меандозадаш то дар он чизе ки ҳастро нишонаш диҳад ва агар мардум худашонро ба сахтӣ бияндозанд ва бархишон аз бархӣ дигар боло раванд то ба чизе аз ончи ҳаст илм пайдо кунанд, ба он илм пайдо намекунанд то онки Худованд ба онон таълим диҳад! Сипас (ин оятро) қироъат фармуд: «(Худовандо!) Ту мунназаҳӣ! Моро ҳеҷ илме нест магар чизе ки Ту таълимамон фармудӣ, ҳароина Ту бисёр олим ва ҳаким ҳастӣ». Арз карам: Фидоят шавад, беҳтарини илмҳо кадом аст? Фармуд: Илмҳойе вуҷуд надорад эй писари Ҳабиб, балки он илмӣ воҳид аст ва илм тафовут пайдо намекунад! Арз кардам: Пас инҳо чистанд ки дар дастҳои мардуманд?! Фармуд: Инҳо зунунанд, инҳо иборотанд ва онҳо шабеҳи илманд ва илм нестанд.
Шарҳи гуфтор:
Аз ин ҳикмати гаронбаҳо дониста мешавад ки илм нурӣ малакутӣ аст ки аз холиқи ҳастӣ содир мешавад ва ба ақлҳои солим мерасад то дар рӯшаноии он, чизҳое ки дар ҷаҳон вуҷуд дорандро ҳамон гуна ки ҳастанд бубинанд ва бо ин васф, илм ба манзалаи нур ва ақли салим ба манзалаи чашми биност ки метавонад дар нур мушоҳида кунад ва бидуни он қодир ба мушоҳидаи чизе нест агар чи бисёр кӯшиш варзад. Бо ин васф, илм монанди нур, вуҷудӣ воҳид аст, агар чи сабаби мушоҳидаи чизҳойи мутафовит мешавад; Чароки тафовути маълумот мусталзими тафовути илми нест; Ҳамчунонки тафовути маръиёт нурро мутафовит намекунад; Бал бар ин мабно рӯшан мешавад ки илм мунҳасиран барои Худованд аст ва барои ғайри Ӯ нест ва ин муроди аз сухани Худованд аст ки фармудааст: ﴿إِنَّ اللَّهَ يَعْلَمُ وَأَنْتُمْ لَا تَعْلَمُونَ﴾[2]; «Ҳароина Худованд илм дорад ва шумо илм надоред»; Чароки дигарон бо илми Ӯ олим мешавад; Чунонки бо нур бино. Аммо чизҳойе ки бо унвони «Улум» дар ихтиёри мардуманд ва бо якдигар тафовут ва таъоруз доранд, дар воқеъ илм нестанд, бал маҷмӯъае аз гумонҳо ва эътибороти ононанд ки танҳо шабеҳи илманд ва муҷиби фиреби ҷоҳилон мешаванд; Монанди сароб ки танҳо шабеҳи об аст ва муҷиби фиреби ташнагон мешавад; Чароки илм нури Худованд дар осмонҳо ва замин аст ки дар он ихтилофе нест ва соҳати он аз гумонҳо ва эътибороти мардум муназзаҳ аст.
