1 . أَخْبَرَنَا وَلِيدُ بْنُ مَحْمُودٍ السِّجِسْتَانِيُّ، قَالَ: سَمِعْتُ الْمَنْصُورَ الْهَاشِمِيَّ الْخُرَاسَانِيَّ يَقُولُ: الرَّأْيُ ظَنٌّ وَالرِّوَايَةُ ظَنٌّ، وَالظَّنُّ لَا يُغْنِي مِنَ الْحَقِّ شَيْئًا، إِنَّمَا الْعِلْمُ السَّمَاعُ مِنَ الْمَجْعُولِ، قُلْتُ: وَمَا تُرِيدُ بِالْمَجْعُولِ؟! قَالَ: مَنْ جَعَلَهُ اللَّهُ خَلِيفَةً فِي الْأَرْضِ وَإِمَامًا لِلنَّاسِ، قُلْتُ: رُبَّمَا يَسْمَعُ الرَّجُلُ مِنَ الْمَجْعُولِ، فَيَخْرُجُ مِنْ عِنْدِهِ فَيَرْوِي لِإِخْوَانِهِ مَا سَمِعَهُ مِنْهُ، فَيَأْخُذُونَ بِرِوَايَتِهِ! قَالَ: لَيْسَ هَذَا مُرَادِي بِالرِّوَايَةِ، إِنَّمَا أَرَدْتُ الرِّوَايَةَ عَنِ الْأَمْوَاتِ، فَحَدِّثُوا عَنِ الْمَجْعُولِ مَا دَامَ حَيًّا، فَإِذَا مَاتَ فَارْجِعُوا إِلَى خَلِيفَتِهِ وَحَدِّثُوا عَنْهُ، وَلَا تَتَّخِذُوهُ مَهْجُورًا تُحَدِّثُوا عَنِ الْمَيِّتِ فَتَزِلَّ قَدَمٌ بَعْدَ ثُبُوتِهَا وَتَذُوقُوا السُّوءَ بِمَا صَدَدْتُمْ عَنْ سَبِيلِ اللَّهِ وَلَكُمْ عَذَابٌ عَظِيمٌ.
Тарҷумаи гуфтор:
Валид ибни Маҳмуди Саҷистонӣ моро хабар дод, гуфт: Шунидам Мансури Ҳошимии Хуросонӣ мефармояд: Раъй занн аст ва занн чизеро аз ҳақ кифоят намекунад; Илм танҳо шунидан аз гумошта аст! Арз кардам: Манзурратон аз гумошта чист? Фармуд: Касе ки Худованд ӯро ба унвони халифае дар замин ва имоме барои мардум гумоштааст! Арз кардам: Чи басо марде аз гумошта мешунавад, пас аз назди ӯ берун меравад ва чизе ки аз ӯ шунидаастро барои бародаронаш ривоят мекунад, пас онҳо ба ривояти ӯ ахз мекунанд! Фармуд: Манзур аз ривоят ин нест, манзурам танҳо ривоят аз мурдагон аст! Пас аз гумошта то ҳангоме ки зинда аст ривоят кунед, пас чун аз дунё рафт ба халифаи ӯ руҷӯъ кунед ва аз ӯ ривоят намойед ва ӯро во нагузоред ки аз даргузашта ривоят кунед, пас гоматон пас аз устуворӣ билағзад ва бадиро бичашед ба сабаби инки аз роҳи Худованд боз доштед ва барои шумо азобӣ азим аст.
2 . أَخْبَرَنا أَبُو بَكْرِ بْنُ عَبْدِ الْبارِئِ، قالَ: صادَفْتُ الْمَنْصُورَ فِي بَعْضِ هَذِهِ الْجِبالِ -وَأَوْمَأَ بِيَدِهِ إِلَى جِبالِ بامِيرَ- وَهُوَ عَلَى حِمارٍ وَلَيْسَ مَعَهُ أَحَدٌ مِنْ أَصْحابِهِ، فَقُلْتُ لَهُ: أَنْتَ الَّذِي تَقُولُ إِنَّ لِلَّهِ خَلِيفَةً فِي الْأَرْضِ مَنْ لَقِيَ اللَّهَ وَهُوَ لا يَعْرِفُهُ فَقَدْ لَقِيَهُ وَهُوَ عَلَيْهِ ساخِطٌ؟! قالَ: نَعَمْ، قُلْتُ: فَأَخْبِرْنِي عَنْ هَذَا الْخَلِيفَةِ، أَهُوَ مِنْكُمْ -يَعْنِي بَنِي هاشِمٍ- خاصَّةً أَوْ مِنْكُمْ وَمِنْ سائِرِ قُرَيْشٍ عَلَى حَدٍّ سَواءٍ؟ قالَ: لا واللَّهِ، بَلْ هُوَ مِنَّا خاصَّةً، وَلَيْسَ لِقُرَشِيٍّ غَيْرَنا فِيهِ نَصِيبٌ، قُلْتُ: فَأَخْبِرْنِي عَنِ النَّاسِ، هَلْ عَلَيْهِمْ إِذا بَلَغُوا الْحُلُمَ أَنْ يَرِدُوا عَلَيْكُمْ وَيَأْخُذُوا عَنْكُمْ مُشافَهَةً؟ قالَ: نَعَمْ وَاللَّهِ، كَما عَلَيْهِمْ حِجُّ الْبَيْتِ مَنِ اسْتَطاعَ إِلَيْهِ سَبِيلًا، قُلْتُ: فَأَخْبِرْنِي عَمَّنْ لا يَسْتَطِيعُ إِلَيْكُمْ سَبِيلًا، أَلَهُ أَنْ يَأْخُذَ بِما يَرْوِي الثِّقاتُ عَنْكُمْ؟ قالَ: يَأْخُذُ بِما يَرْوِي الثِّقاتُ عَنْ حَيِّنا، وَلا يَأْخُذُ بِما يَرْوُونَ عَنْ مَيِّتِنا، قُلْتُ: لِماذا؟! قالَ: لِأَنَّ كُلَّ حَيٍّ مِنَّا إِمامٌ لِأَهْلِ زَمانِهِ، وَلا يُتْرَكُ الْحَيُّ مِنَّا لِلْمَيِّتِ، قُلْتُ: فَإِنْ لَمْ يَرْوَوا عَنِ الْحَيِّ مِنْكُمْ، فَلَهُ أَنْ يَأْخُذَ بِما يَرْوُونَ عَنْ أَمْواتِكُمْ؟ قالَ: يَأْخُذُ غَيْرَ مَرْضِيٍّ وَلا مَأْجُورٍ، وَإِنَّما إِثْمُهُ عَلَى الَّذِينَ لَمْ يَروَوا عَنِ الْحَيِّ مِنَّا، وَذَلِكَ قَوْلُ اللَّهِ تَعالَى: ﴿لِيُنْذِرَ مَنْ كَانَ حَيًّا وَيَحِقَّ الْقَوْلُ عَلَى الْكَافِرِينَ﴾.
Тарҷумаи гуфтор:
Абу Бакр ибни Абдулборӣ моро хабар дод, гуфт: Бо Мансур дар бархӣ аз ин кӯҳҳо –ва бо даст ба кӯҳҳои Помир ишора кард– бархӯрд кардам ки савор бар харе буд ва касе аз асҳобаш бо ӯ набуд, пас ба ӯ гуфтам: Оё ту касе ҳасти ки мегӯйи: Худоро дар замин халифае ҳаст ки ҳар кас бидуни шинохти ӯ ба мулоқоти Худо биравад, дар ҳоле ки мулоқоти ӯ рафта ки бар ӯ хашмгин аст?! Фармуд: Оре! Гуфтам: Манро аз халифа хабар бидеҳ ки оё сирфан аз миёни шумо (Ҳошимиён) аст ё аз миёни шумо ва сойири Қурайш ба гунаи яксон? Фармуд: На ба Худо савганд, балки сирфан аз миёни мост ва ҳеҷ Қурайшие ҷуз моро дар ӯ насибе нест! Гуфтам: Пас манро хабар бидеҳ аз марум ки оё бар онҳо пас аз расидан ба ҳадди таклиф воҷиб аст ки ба назди шумо биёянд ва мустақимона аз шумо ахз кунанд? Фармуд: Оре ба Худо савганд, ҳамон тавр ки ҳаҷҷи хонаи Худо бар ҳар кас аз онҳо ки иститоъати раҳсипор шудан ба сӯӣ онро дорад воҷиб аст! Гуфтам: Пас манро хабар бидеҳ аз касе ки иститоъати раҳсипор шудан ба сӯӣ шуморо надорад, оё метавонад ба чизе ки афроди қобили эътимод барои ӯ аз шумо ривоят мекунанд ахз кунад? Фармуд: Ба чизе ахз мекунад ки афроди қобили эътимод аз зиндаи мо ривоят мекунанд ва ба чизе ки аз мурдаи мо ривоят мерасад ахз намекунад! Гуфтам: Ба чи хотир?! Фармуд: Ба хотири инки ҳар зиндае аз мо имоме барои аҳли замони худ аст ва зиндаи мо барои мурдаямон вогузошта намешавад! Гуфтам: Агар онҳо аз зиндаи шумо ривоят накарда бошанд, оё ӯ метавонад ба чизе ки аз мурдагони шумо ривоят кардаанд ахз кунад? Фармуд: Ахз мекунад беонки писандида ва шойисатаи подош бошад ва гуноҳи он бар гардани касоне аст ки аз зиндаи мо ривоят накардаанд ва ин сухани Худованди баландмартаба аст ки фармуд: «То касеро бим диҳад ки зинда аст ва сухан бар кофирон рост ояд»[1].
3 . أَخْبَرَنا هاشِمُ بْنُ عُبَيْدٍ الْخُجَنْدِيُّ، قالَ: سَمِعْتُ الْمَنْصُورَ يَقُولُ لِرَجُلٍ: عَلَيْكَ بِما سَمِعْتَهُ مِنْ خَلِيفَةِ اللَّهِ فِي الْأَرْضِ بِأُذُنَيْكَ هَاتَيْنِ أَوْ حَدَّثَكَ عَنْهُ أَحَدٌ مِنْ أَصْحابِهِ وَهُوَ حَيٌّ، فَإِنَّ الْحَيَّ يَكادُ لا يُكْذَبَ عَلَيْهِ، وَلَوْ كُذِبَ عَلَيْهِ لَرَدَّهُ، وَهُوَ يُبَيِّنُ لِأَهْلِ زَمانِهِ الشَّاهِدِينَ مِنْهُمْ وَالْغائِبِينَ، حَتَّى إِذَا هَلَكَ يَرْجِعُ الَّذِينَ مِنْ بَعْدِهِمْ إِلَى خَلِيفَتِهِ فِيهِمْ، فَيَسْمَعُونَ مِنْهُ وَيُحَدِّثُونَ عَنْهُ، وَلا يَقِفُونَ عَلَى الْهالِكِ وَلا يَنْقَلِبُونَ إِلَيْهِ، وَلا يَقُولُونَ كَما قالَ الَّذِينَ ضَلُّوا مِنْ قَبْلُ: ﴿إِنَّا وَجَدْنَا آبَاءَنَا عَلَى أُمَّةٍ وَإِنَّا عَلَى آثَارِهِمْ مُقْتَدُونَ﴾، فَإِنَّ اللَّهَ قَدْ جَعَلَ لَهُمْ مِثْلَ ما جَعَلَ لِآبائِهِمْ، كِتابًا عَزِيزًا وَخَلِيفَةً هادِيًا، وَأَمَرَهُمْ بِمِثْلِ ما كانُوا يُؤْمَرُونَ، فَمَنْ أَخَذَ عَنْ كِتابِ اللَّهِ وَخَلِيفَتِهِ فَقَدْ أَخَذَ عَنِ اللَّهِ وَرَسُولِهِ، وَمَنْ أَخَذَ عَنْ هَؤُلاءِ الْمُحَدِّثِينَ أُرْجِئَ، فَإِنْ صَدَقُوهُ نَجَى وَإِنْ كَذَبُوهُ هَلَكَ، وَإِنَّ أَكْثَرَهُمْ كاذِبُونَ!
Тарҷумаи гуфтор:
Ҳошим ибни Убайди Хуҷандӣ моро хабар дод, гуфт: Шунидам Мансур ба марде мефармояд: Бар ту бобд ба чизе ки бо ин ду гӯши худ аз халифаи Худованд дар замин шунидӣ ё яке аз асҳобаш дар ҳоле ки ӯ зинда аст бароят аз ӯ ҳадис кард: Чароки наздик аст бар зинда дурӯғ баста нашавад ва агар бар ӯ дурӯғ баста шавад ҳатман онро рад мекунад ва ӯ барои аҳли замони худ, чи шоҳидони онҳо ва чи ғойибонашон, табйин менамоянд, то он гоҳ ки аз дунё биравд, касоне ки пас аз онҳо ҳастанд ба халифаи ӯ дар миёнашон руҷӯъ мекунанд, пас аз ӯ мешунаванд ва аз ӯ ҳадис мекунанд ва бар касе ки аз дунӯ рафтааст таваққуф намекунанд ва ба сӯӣ ӯ боз намегарданд ва монанди касоне ки аз пеш гумроҳ шуданд намегӯянд ки: «Мо пайравонамонро бар ойине ёфтем ва мо дар пайи онҳо равонем»[2]; Зеро Худованд барои онҳо монанди чизеро қарор додааст ки барои падаронашон қарор дод, китобӣ устувор ва халифаи роҳнамо ва онҳоро ба монанди чизе амр кардааст ки онон ба он маъмур буданд! Пас ҳар кас аз китоби Худованд ва халифаи Ӯ ахз кунад, аз Худованд ва Паёмбараш ахз карда ва ҳар кас аз ин муҳаддисон ахз кунад, боз дошта мешавад; Пас агар ба ӯ рост гуфта бошанд наҷот меёбад ва агар ба ӯ дурӯғ гуфтанд бошанд ҳалок мегарданд ва аксари онҳо дурӯғгӯёнанд!
4 . أَخْبَرَنا أَحْمَدُ بْنُ عَبْدِ الرَّحْمَنِ الطَّالَقانِيُّ، قالَ: سَمِعْتُ الْمَنْصُورَ يَقُولُ: فَرَضَ اللَّهُ عَلَيْكُمْ مَعْرِفَةَ خَلِيفَتِهِ فِي الْأَرْضِ وَالنَّفْرَ إِلَيْهِ لِتَسْمَعُوا مِنْهُ وَلِتَتَفَقَّهُوا فِي الدِّينِ، ثُمَّ عَلِمَ أَنْ لَنْ تَنْفِرُوا كافَّةً، فَتابَ عَلَيْكُمْ وَخَفَّفَ عَنْكُمْ، وَرَضِيَ أَنْ تَنْفِرَ مِنْ كُلِّ فِرْقَةٍ مِنْكُمْ طائِفةٌ لِيَتَفَقَّهُوا فِي الدِّينِ وَلِيُنْذِرُوا قَومَهُمْ إِذَا رَجَعُوا إِلَيْهِمْ لَعَلَّهُمْ يَحْذَرُونَ! فَأَذِنَ لِلْمُسْتَضْعَفِينَ مِنْكُمْ وَالْمُتَخَلِّفِينَ مِنَ الْمَرْضَى وَالنِّساءِ وَالْوِلْدانِ وَالَّذِينَ يَضْرِبُونَ فِي الْأَرْضِ يَبْتَغُونَ مِنْ فَضْلِ اللَّهِ وَالْمُجاهِدِينَ أَنْ يَأْخُذُوا بِما يَرْوِي لَهُمْ ذَوُوا عَدْلٍ مِنْهُمْ مِنَ الَّذِينَ يَنْفِرُونَ، لِئَلَّا يَكُونَ عَلَيْهِمْ حَرَجٌ فِي دِينِهِمْ إِذَا عَرَفُوا خَلِيفَةَ اللَّهِ فِي الْأَرْضِ وَلَمْ يَسْتَطِيعُوا إِلَيْهِ سَبِيلًا، وَما فَرَضَ اللَّهُ لَكُمْ أَنْ تَجْهَلُوا خَلِيفَتَهُ فِي الْأَرْضِ أَوْ تَهْجُرُوهُ، وَتَتَّبِعُوا ما وَجَدْتُمْ عَلَيْهِ آباءَكُمْ وَآثارًا مِنْ آثارِ الَّذِينَ خَلَوا مِنْ قَبْلُ، لِتَقْطَعُوا ما أَمَرَ اللَّهُ بِهِ أَنْ يُوصَلَ، وَتُفْسِدُوا فِي الْأَرْضِ بَعْدَ إِصْلاحِها، وَتَخْتَلِفُوا مِنْ بَعْدِ ما جاءَكُمُ الْعِلْمُ بَغْيًا بَيْنَكُمْ، يُقَلِّدَ طائِفَةٌ مِنْكُمْ رِجالًا وَيُقَلِّدَ طائِفَةٌ أُخْرَى آخَرِينَ، وَمَنْ يَتَّبِعْ خَلِيفَةَ اللَّهِ فِي الْأَرْضِ الَّذِي جَعَلَهُ اللَّهُ لِلنَّاسِ إِمامًا فَقَدْ هُدِيَ إِلَى الطَّيِّبِ مِنَ الْقَوْلِ وَهُدِيَ إِلَى صِراطِ الْحَمِيدِ.
Тарҷумаи гуфтор:
Аҳмад ибни Абдурраҳими Толиқонӣ моро хабар дод, гуфт: шунидам Мансур мефармояд: Худованд шинохти халифаи худ дар замин ва кучидан ба сӯӣ ӯро бар шумо фарз карда то аз ӯ бишнавед ва дар бораи дин дониш омӯзед, сипас донист ки ҳамагӣ шумо кӯч нахоҳед кард, пас бар шумо бахшид ва бароятон тахфиф дод ва розӣ шуд ки аз ҳар гурӯҳатон шуморе кӯч кунанд то дар бораи дин дониш омӯзанд ва қавми худро пас аз инки ба надашон боз мегарданд бим диҳанд бошад ки онҳо ҳушёр шаванд! Пас ба мустазъафони аз шумо ва ҷо мондагон аз беморон ва занон ва кӯдакон ва касоне ки дар замин сафари (тиҷорӣ) мекунанд то аз фазли Худованд биҷӯянд ва муҷоҳидон изн дод то ба чизе ки бархурдорони адолат аз миёнашон ки кӯч мекунанд барояшон ривоят менамоянд ахз кунанд, то бар онҳо дар динашон тангноӣ набошад ҳангоме ки халифаи Худованд дар заминро мешиносанд ва иститоъати раҳсипор шудан ба сӯӣ ӯро надоранд, вале Худованд барои шумо фарз накард ки халифаи Ӯ дар заминро нашносед ё вогузоред ва аз чизе ки падаронатонро бар он ёфтед ва боқӣ монадаи аз осори касоне ки пештар гузаштанд пайравӣ кунед то чизе ки Худованд амр кардааст то пайваста нигоҳ дошта шавадро қатъ кунед ва дар замин пас аз ислоҳаш фасод барангезед ва бо якдигар пас аз онки илм бароятон омад аз сари душманӣ ихтилоф намойед ки гурӯҳе аз шумо аз мардоне ва гурӯҳе аз маронӣ дигар тақлид кунед ва ҳар кас аз халифаи Худованд дар замин ки ӯро имоме барои мардум қарор додааст пайравӣ кунад, ҳароина ба гуфторӣ покиза раҳнамуд шуда ва ба роҳи сутуда раҳнамун шудааст.
