1 . أَخْبَرَنَا الْحَسَنُ بْنُ الْقَاسِمِ الطِّهْرَانِيُّ، قَالَ: سَأَلَنِي طَبِيبٌ بِإِيرَانَ أَنْ أَسْأَلَ الْمَنْصُورَ الْهَاشِمِيَّ الْخُرَاسَانِيَّ أَيَّدَهُ اللَّهُ تَعَالَى عَنْ تَوَقُّفِ نَشَاطِ الدِّمَاغِ طُرًّا، فَسَأَلْتُهُ عَنْهُ، فَقَالَ: سَكْرَةٌ مِنْ سَكَرَاتِ الْمَوْتِ، قُلْتُ: تُرِيدُ حَيَاةً غَيْرَ مُسْتَقِرَّةٍ؟ قَالَ: هَكَذَا يَقُولُونَ.
Тарҷумаи гуфтор:
Ҳасан ибни Қосими Теҳронӣ моро хабар дод, гуфт: Пизишке дар Эрон аз ман хост ки аз ҳазрати Мансури Ҳошимии Хуросонӣ айядуллоҳ таъоло дар бораи таваққуфи ҳамаи фаъолиятҳои мағзи бипурсам ва ман пурсидам, пас фармуд: Як мадҳушӣ аз мадҳушиҳои марг аст. Гуфтам: Манзуратон ҳаёти ғайри мустақарри аст? Фармуд: (Фуқаҳо ба он) ин гуна мегӯянд.
2 . أَخْبَرَنَا صَالِحُ بْنُ مُحَمَّدٍ السَّبْزَوَارِيُّ، قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنِ الطَّبِيبِ يُدْخِلُ جِهَازًا فِي جَوْفِ مَنْ مَاتَ دِمَاغُهُ، فَيُحَرِّكُ قَلْبَهُ، قَالَ: ذَلِكَ لَحْمٌ يَعْبَثُ بِهِ.
Тарҷумаи гуфтор:
Солеҳ ибни Муҳаммади Сабзаворӣ моро хабар дод, гуфт: Аз он ҳазрат дар бораи пизишке пурсидам ки дастгоҳеро дар шиками касе ки дучори марги мағзӣ зудааст дохил мекунад, пас қалбашро ба ҳаракат во медорад, фармуд: Он гӯште аст ки бо он бозӣ мекунад.
3 . أَخْبَرَنَا هَاشِمُ بْنُ عُبَيْدٍ الْخُجَنْدِيُّ، قَالَ: كُنْتُ أَسْأَلُ الْمَنْصُورَ فَأَكْتُبُ مَا يُجِيبُنِي، فَسَأَلْتُهُ عَنِ الْمَرْأَةِ يُدْرِكُهَا الْمَوْتُ وَفِي بَطْنِهَا وَلَدٌ يَرْكُلُ، قَالَ: يُشَقُّ بَطْنُهَا وَيُخْرَجُ الْوَلَدُ، وَسَأَلْتُهُ عَنِ الرَّجُلَيْنِ يَخِرُّ السَّقْفُ عَلَيْهِمَا فِي زَلْزَلَةٍ أَوْ طُوفَانٍ أَوْ سَيْلٍ، فَيَهْلِكُ أَحَدُهُمَا وَيَبْقَى الْآخَرُ أَيَّامًا لَا يَعْثِرُ عَلَيْهِ النَّاسُ، فَيَخَافُ أَنْ يُهْلِكَهُ الْجُوعُ، أَيَأْكُلُ مِنْ أَخِيهِ؟ قَالَ: يَأْكُلُ مِنْهُ مَا يَسُدُّ بِهِ رَمَقَهُ إِنْ عَلِمَ أَنَّهُ قَدْ هَلَكَ، ثُمَّ يَتَصَدَّقُ بِدِيَةِ مَا أَكَلَ مِنْهُ إِنْ نَجَّاهُ اللَّهُ، وَسَأَلْتُهُ عَنِ الرَّجُلِ يُحِيطُ بِهِ الْمَوْتُ لِمَرَضٍ لَا عِلَاجَ لَهُ أَوْ نَقْصٍ فِي عُضْوِهِ، فَلَا يَجِدُ إِلَّا عُضْوَ مَيِّتٍ، أَيَقْطَعُهُ وَيُرَقِّعُهُ؟ قَالَ: لَا بَأْسَ بِهِ إِذَا كَانَ عَلَى هَذِهِ الْحَالِ، وَيُنْفِقُ دِيَةَ مَا قَطَعَ فِي سَبِيلِ اللَّهِ إِنْ أَرَادَ شُكْرًا أَوْ أَرَادَ إِحْسَانًا.
Тарҷумаи гуфтор:
Ҳошим ибни Убайди Хуҷандӣ моро хабар дод, гуфт: Аз ҳазрати Мансур мепурсидам ва посухе ки мефармудро менавиштам, пас аз он ҳазрат дар бораи зане пурсидам ки марг ӯро фаро мегирад, дар ҳоле ки дар шикамаш фарзанде ҳаст ки лагад мезанад, фармуд: Шикамаш шикофта мешавад ва фарзанд берун оварда мешавад ва аз он ҳазрат дар бораи ду мард пурсидам ки сақф дар зилзила ё тӯфон ё селе бар сари онҳо фуру мерезад, пас яке аз он ду ҳалок мешавад ва дигарӣ чанд рӯз боқӣ мемонад дар ҳоле ки мардум ӯро намеёбанд, пас метарсад ки гуруснагӣ ӯро ҳалок кунад, оё аз (ҷасади) бародараш бихурад? Фармуд: Аз он миқдоре ки рамқашро нигоҳ дорад мехурад агар медонад ки ӯ ҳалок шудааст ва сипас дияи чизе ки хӯрдаастро (истиҳбобан чунонки дар идома меояд) садақа мекунад агар Худованд ӯро наҷот дод ва аз он ҳазрат дар бораи марде пурсидам ки марг ба хотири дардӣ бедармон ё нақсе дар узв ба ӯ иҳота ёфтааст, пас ҷуз узви маййитеро намеёбад, оё онро қатъ кунад ва ба худ пайванд бизанад? Фармуд: Ишколе надорад агар дар ин ҳол аст ва дияи чизе ки қатъ кардаастро дар роҳи Худованд инфоқ мекунад агар иродаи сипосгузорӣ ё иродаи эҳсоне дорад.
4 . أَخْبَرَنَا عَبْدُ اللَّهِ بْنُ حَبِيبٍ الطَّبَرِيُّ، قَالَ: سَأَلْتُ الْمَنْصُورَ أَيَّدَهُ اللَّهُ تَعَالَى عَنِ الرَّجُلِ مَاتَ دِمَاغُهُ وَقَلْبُهُ نَابِضٌ، أَهُوَ مَيِّتٌ؟ قَالَ: لَوْ كَانَ مَيِّتًا مَا سَأَلْتَنِي عَنْهُ! قُلْتُ: إِنَّهُ لَا شُعُورَ لَهُ، وَلَا تَكَلُّمَ، وَلَا تَحَرُّكَ، وَلَا تَنَفُّسَ، إِلَّا إِذَا أُجْبِرَ عَلَيْهِ بِجِهَازٍ وَلَا يُرْجَى بَقَاؤُهُ، وَإِنَّمَا يَنْبَضُ قَلْبُهُ لِمَا يُجْبَرُ عَلَيْهِ مِنَ التَّنَفُّسِ، وَلَوْ لَمْ يُجْبَرْ عَلَيْهِ لَسَكَنَ! قَالَ: لَيْسَ عَلَيْكَ أَنْ تُجْبِرَهُ عَلَيْهِ إِذَا كَانَ عَبَثًا لَا طَائِلَ تَحْتَهُ، دَعْهُ يَذْهَبُ إِلَى رَبِّهِ إِذَا دَعَاهُ، قُلْتُ: فَإِنْ كَانَ مَرِيضٌ يُضْطَرُّ إِلَى عُضْوٍ مِنْ أَعْضَائِهِ كَقَلْبٍ أَوْ كَبِدٍ، أَيَجُوزُ أَنْ يُؤْخَذَ ذَلِكَ الْعُضْوُ فَيُلْصَقَ بِهِ؟ قَالَ: لَا بَأْسَ بِهِ إِذَا كَانَ الْمَرِيضُ مُؤْمِنًا يُخَافُ عَلَيْهِ الْمَوْتُ، وَلَا دِيَةَ عَلَيْهِ وَلَا عَلَى الْآخِذِ، قُلْتُ: إِنَّهُمْ يَقُولُونَ عَلَيْهِ دِيَةُ الْمَيِّتِ تُصْرَفُ عَنْهُ فِي وُجُوهِ الْخَيْرِ! قَالَ: وَأَيُّ خَيْرٍ أَخْيَرُ مِنْ إِحْيَاءِ نَفْسٍ مُؤْمِنَةٍ مَنْ أَحْيَاهَا فَكَأَنَّمَا أَحْيَى النَّاسَ جَمِيعًا؟! ثُمَّ قَالَ: مَنْ أَخْرَجَ قَلْبَ مَيِّتٍ أَوْ كَبِدَهُ ظُلْمًا فَعَلَيْهِ الدِّيَةُ.
Тарҷумаи гуфтор:
Абдуллоҳ ибни Ҳабиби Табарӣ моро хабар дод, гуфт: Аз ҳазрати Мансур аядуллоҳ таъоло дар бораи марде пурсидам ки мағзи ӯ мурдааст, дар ҳоле ки қалби ӯ метапад, оё ӯ мурда аст? Фармуд: Агар мурда буд дар борааш аз ман намепурсидӣ! Гуфтам: Ӯ на ҳиссе дорад ва на такаллуме ва на таҳрике ва на танаффусе магар ҳангоме ки бо дастгоҳе ба он водошта шавад ва умеде ба бақои ӯ намеравад ва қалби ӯ танҳо ба сабаби танаффусе метапад ки ба он иҷбор мешавад ва агар ба он иҷбор нашавад боз меистад! Фармуд: Бар ӯҳдаи ту нест ки ӯро ба он иҷбор кунӣ ҳаргоҳ абас ва бефоида аст! Раҳояш кун то ба сӯӣ Парвардигораш биравад агар ӯро фарохонда аст! Гуфтам: Пас агар беморе бошад ки ба узве аз узвҳои ӯ монанди қалб ё кабед музтар аст, оё ҷойиз аст ки он узви ӯ гирифта шавад ва ба ӯ пайван зада шавад? Фармуд: Ишколе надорад агар бемор мӯмин аст ва бар ӯ бими марг меравад ва дияе бар ӯ ё бар касе ки (узвро) барои ӯ гирифтааст нест! Гуфтам: Онҳо мегӯянд ки дияи маййит бар ӯҳдаи ӯст то аз ҷониби ӯ дар корҳои хайр масраф шавад! Фармуд: Кадом кори хайр хайртар аз эҳёъи ҷони мӯъмине аст ки ҳар кас онро эҳёъ кунад гӯйи ҳамаи мардумро эҳёъ кардааст?! Сипас фармуд: Ҳар кас қалб ё кабеди маййитеро аз рӯӣ ситам хориҷ кунад, бар ӯҳдаи ӯ дия аст.
5 . أَخْبَرَنَا وَلِيدُ بْنُ مَحْمُودٍ السِّجِسْتَانِيُّ، قَالَ: سَأَلْتُ الْعَالِمَ عَنِ الْمَيِّتِ يُخْرَجُ قَلْبُهُ لِيُلْحَقَ بِحَيٍّ مُضْطَرٍّ إِلَيْهِ، قَالَ: لَا أَرَى بِذَلِكَ بَأْسًا، ذَلِكَ مِنْ آيَاتِ اللَّهِ، ذَلِكَ مِمَّا قَالَ اللَّهُ تَعَالَى: ﴿يُخْرِجُ الْحَيَّ مِنَ الْمَيِّتِ﴾[1]، قُلْتُ: لَا تَزَالُ تَفْتَحُ عَلَيْنَا أَبْوَابًا مِنَ الْعِلْمِ! فَهَلْ لَهُ مِنْ دِيَةٍ عَلَى مَنْ فَعَلَ ذَلِكَ بِهِ؟ قَالَ: إِنْ فَعَلَ ذَلِكَ بِهِ وَقَدْ سَكَنَتْ أَنْفَاسُهُ فَلَيْسَ عَلَيْهِ دِيَةٌ، وَإِنْ فَعَلَ وَهُوَ يَتَنَفَّسُ أَرَى أَنْ يَتَصَدَّقَ عَنْهُ عُشْرَ الدِّيَةِ لِئَلَّا يَخْتَلِجَ فِي صَدْرِهِ أَنَّهُ آثِمٌ! فَأَخَذَنِي الْبُكَاءُ، فَقَالَ: وَمَا يُبْكِيكَ؟! قُلْتُ: رَأَيْتُ عَظَمَتَكَ فِي غُرْبَتِكَ فَبَكَيْتُ! قَالَ: الْعَظَمَةُ لِلَّهِ، وَإِنَّمَا أَنَا عَبْدٌ آتَانِي مِنْ عِنْدِهِ رَحْمَةً، وَجَعَلَنِي هَادِيًا مَهْدِيًّا.
Тарҷумаи гуфтор:
Валид ибни Маҳмуди Саҷистонӣ моро хабар дод, гуфт: Аз олим дар бораи мурдае пурсидам ки қалби ӯ берун оварда мешавад то ба зиндае ки ба он музтар аст пайванд дода шавад, фармуд: Ишколе дар он намебинам. Он аз оёти Худовад аст. Он мисдоқи чизе аст ки Худованди баландмартаба фармудааст: «Зиндаро аз мурда берун Меоварад». Гуфтам: Ҳамвора абвобе аз илмро ба рӯӣ мо мегушойи! Бо ин васф, оё барои ӯ дияе бар касе ҳаст ки ин корро бо ӯ кардааст? Фармуд: Агар ин корро дар ҳоле бо ӯ карда ки нафасҳои ӯ қатъ шудааст, дияе бар ӯ нест ва агар дар ҳоле карда ки ӯ танаффуси (мансуъӣ) доштааст, (салоҳ) мебинам ки аз ҷониби ӯ як даҳуми дия (баробари даҳ шутур ё сад динор) садақа бидиҳад то дар дилаш нагардад ки гуноҳкор аст! (Ибни Маҳмуд мегӯяд:) дар ин ҳангом гиряам гирифт. Он ҳазрат фармуд: Чи чиз туро ба гиря овард?! Гуфтам: Азиммати туро дар ғурбатат дидам, пас гиряам гирифт! Фармуд: Азиммат барои Худованд аст ва ман танҳо бандае ҳастам ки ба ман аз назди худ раҳмате бахшида ва манро роҳнамойи раҳёфта қарор додааст.
6 . أَخْبَرَنَا أَحْمَدُ بْنُ عَبْدِ الرَّحْمَنِ الطَّالَقَانِيُّ، قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنِ الْمُضْطَرِّ الَّذِي قَدْ أَحَاطَ بِهِ الْمَوْتُ لِنَقْصٍ فِي عُضْوِهِ أَوْ عَيْبٍ، فَلَا يَجِدُ إِلَّا مَيِّتًا، أَلَهُ أَنْ يَقْطَعَ ذَلِكَ الْعُضْوَ مِنْهُ، فَيُلْحِقَهُ بِنَفْسِهِ، إِذَا خَافَ أَنْ يُدْرِكَهُ الْمَوْتُ؟ قَالَ: مَاذَا يُرِيدُ؟! أَيُرِيدُ أَنْ يَفِرَّ مِنَ الْمَوْتِ؟! ﴿قُلْ لَنْ يَنْفَعَكُمُ الْفِرَارُ إِنْ فَرَرْتُمْ مِنَ الْمَوْتِ أَوِ الْقَتْلِ وَإِذًا لَا تُمَتَّعُونَ إِلَّا قَلِيلًا﴾[2]، ثُمَّ سَكَتَ حَتَّى ظَنَنْتُ أَنَّهُ لَا يُجَوِّزُهُ، ثُمَّ قَالَ: لَيْسَ عَلَيْهِ جُنَاحٌ إِذَا كَانَ بَالِغًا ذَلِكَ الْمَبْلَغَ، قُلْتُ: فَهَلْ عَلَيْهِ أَنْ يَسْتَأْذِنَ لِذَلِكَ أَوْلِيَاءَ الْمَيِّتِ؟ قَالَ: لَيْسَ عَلَيْهِ أَنْ يَسْتَأْذِنَهُمْ إِذَا كَانَ بَالِغًا ذَلِكَ الْمَبْلَغَ، وَإِنِ اسْتَأْذَنَهُمْ فَلَيْسَ لَهُمْ أَنْ يَمْنَعُوهُ إِنْ وَجَدُوهُ مُؤْمِنًا، فَإِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ بِمَنْزِلَةِ الْجَسَدِ الْوَاحِدِ، إِذَا اشْتَكَى عُضْوًا مِنْهُ وَجَدَ أَلَمَ ذَلِكَ فِي سَائِرِ أَعْضَائِهِ، لِأَنَّ أَرْوَاحَهُمْ مِنْ رُوحٍ وَاحِدَةٍ، وَإِنَّ رُوحَ الْمُؤْمِنِ لَأَشَدُّ اتِّصَالًا بِرُوحِ اللَّهِ مِنِ اتِّصَالِ الشُّعَاعِ بِالشَّمْسِ.
Тарҷумаи гуфтор:
Аҳмад ибни Абдурраҳмони Толиқонӣ моро хабар дод, гуфт: Аз он ҳазрат дар бораи музтарре пурсидам ки ба сабаби нуқсон ё айбе дар узваш марг ӯро иҳота кардааст, пас ҷуз ба маййите дастрасӣ надорад, оё метавонад он узвро аз он маййит қатъ кунад ва ба худ пайванд бизанад ҳаргоҳ битарсад ки марг ба ӯ даст ёбад? Фармуд: Чи мехоҳад?! Оё мехоҳад ки аз марг бигурезад?! «Бигӯ ҳаргиз гурехтан ба шумо суд намерасонад агар аз марг ё кушта шудан бигурезед ва он гоҳ ҷуз андаке баҳраманд намешавед». Сипас он ҳазрат сукут кард то инки пиндоштам онро ҷойиз намедонад, сипас фармуд: Бар ӯ гуноҳе нест агар ба ин андоза (аз изтирор) расида бошад, гуфтам: Дар ин сурат оё бар ӯ воҷиб аст ки аз авлиёъи маййит барои он изн бигирад? Фармуд: Бар ӯ воҷиб нест ки аз онон изн бигирад ҳаргоҳ ба ин андоза (аз изтирор) расида бошад ва агар аз онон изн бихоҳад ононро намерасад ки монеъи ӯ шаванд агар ӯро мӯъмин меёбанд; Зеро мӯъминон ба манзалаи як бадан ҳастанд ки ҳаргоҳ узве аз он дардманд мешавад дарди онро дар соири аъзоъи худ низ эҳсос мекунад, барои инки арвоҳашон аз як руҳ аст ва руҳи мӯъмин ба руҳи Худованд аз партуви офтоб ба офтоб иттисоли бештаре дорад.
7 . أَخْبَرَنَا مُحَمَّدُ بْنُ إِبْرَاهِيمَ الشِّيرَازِيُّ، قَالَ: اسْتَشَارَهُ رَجُلٌ فِي تَرْقِيعِ قَلْبِ أَبِيهِ بَعْدَ أَنْ مَاتَ دِمَاغُهُ، وَقَالَ: يَأْتِينِي رَجُلٌ مَرِيضٌ يُخَافُ عَلَيْهِ الْمَوْتُ، فَيَسْأَلُنِي أَنْ آذَنَ لَهُ فِي ذَلِكَ، فَلَا أَدْرِي مَا أَقُولُ لَهُ، قَالَ: انْظُرْ، فَإِنْ كَانَ مُسْلِمًا يُوَالِي آلَ مُحَمَّدٍ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَآلِهِ وَسَلَّمَ وَيُوَالِينِي فَأْذَنْ لَهُ، فَإِنَّكَ لَوْ دَفَنْتَ قَلْبَ أَبِيكَ فِي صَدْرِ مُؤْمِنٍ يَذْكُرُ اللَّهَ وَيَعْمَلُ الصَّالِحَاتِ خَيْرٌ مِنْ أَنْ تَدْفَنَهُ فِي التُّرَابِ يَأْكُلَهُ الدُّودُ! ثُمَّ قَالَ: ائْذَنْ لَهُ يُحْيِي اللَّهُ بِهِ جُزْءَ أَبِيكَ يَعْبُدَهُ وَيَكُونَ لَهُ ثَوَابُ عِبَادَتِهِ.
Тарҷумаи гуфтор:
Муҳаммад ибни Иброҳими Шерозӣ моро хабар дод, гуфт: Марде бо он ҳазрат дар бораи пайванди қалби падари худ пас аз марги мағзии ӯ машварат кард ва гуфт: Мардӣ бемор ки бар ӯ бими марг меравад ба назди ман меояд ва аз ман мехоҳад ки ба ӯ барои он изн диҳам ва ман намедонам ки ба ӯ чи бигӯям, фармуд: Нигоҳ кун, пас агар мусалмоне аст ки оли Муҳаммад саллаллоҳу алайҳи ва олиҳи ва салламро дӯст медорад ва манро дӯст медорад, ба ӯ изн бидеҳ; Зеро агар қалби падаратро дар синаи мӯъмине ки Худоро ёд мекунад ва корҳои шойиста анҷом медиҳад дафн кунӣ беҳтар аз ин аст ки онро дар хок дафн кунӣ то кирмоҳо онро бихуранд! Сипас фармуд: Ба ӯ изн бидеҳ то Худованд бо ӯ ҷузъе аз падаратро зинда кунад ки Худовандро бипарастад ва савоби ибодаташ барои ӯ бошад.
Шарҳи гуфтор:
Барои огоҳии бештар аз дақойиқ ва нукоти мавҷуд дар ин гуфторҳои нуронӣ ки гушояндаи гиреҳҳои фиқҳӣ дар ҳавзаи пайванди аъзоъи мубталоён ба марги мағзӣ аст, ба пурсиш ва посухи 77 муроҷиъа кунед.
