حدیث ۱۰
امّت هیچ گاه از کسی که بر حق میجنگد تا روز قیامت خالی نمیماند.
رَوَى ابْنُ قَانِعٍ [ت۳۵۱هـ] فِي «مُعْجَمِ الصَّحَابَةِ»[۱]، قَالَ: حَدَّثَنَا إِبْرَاهِيمُ بْنُ الْهَيْثَمِ الْبَلَدِيُّ، حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ كَثِيرٍ الْمِصِّيصِيُّ، حَدَّثَنَا الْأَوْزَاعِيُّ، عَنْ قَتَادَةَ، عَنْ أَنَسِ بْنِ مَالِكٍ، قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَآلِهِ وَسَلَّمَ:
«لَا تَزَالُ طَائِفَةٌ مِنْ أُمَّتِي يُقَاتِلُونَ عَلَى الْحَقِّ ظَاهِرِينَ إِلَى يَوْمِ الْقِيَامَةِ».
ترجمه:
ابن قانع [د.۳۵۱ق] در کتاب «معجم الصحابة» روایت کرده، (به این صورت که) گفته است: ابراهیم بن هیثم بلدی ما را حدیث کرد، (گفت:) محمّد بن کثیر مصیصی ما را حدیث کرد، (گفت:) اوزاعی ما را حدیث کرد، از قتادة، از انس بن مالک که گفت: پیامبر صلّی الله علیه و آله و سلّم فرمود:
«همواره شماری از امّتم پیروزمندانه برای حق خواهند جنگید تا روز قیامت».
ملاحظه
قَالَ الْمَنْصُورُ حَفِظَهُ اللَّهُ تَعَالَى: اخْتَلَفُوا فِي مُحَمَّدِ بْنِ كَثِيرٍ الْمِصِّيصِيِّ، فَمِنْهُمْ مَنْ وَثَّقَهُ وَمِنْهُمْ مَنْ ضَعَّفَهُ، وَقِيلَ: إِنَّهُ وَهِمَ فِي هَذَا الْإِسْنَادِ[۲]، وَلَكِنَّهُ لَمْ يَنْفَرِدْ بِهِ:
ترجمه:
منصور حفظه الله تعالی فرمود: دربارهی محمّد بن کثیر مصیصی اختلاف کردهاند، برخی از آنان او را ثقه دانستهاند و برخی او را تضعیف کردهاند و گفته شده که او در این سند اشتباه کرده است، ولی او در روایت این حدیث تنها نیست:
شاهد
رَوَى أَبُو نُعَيْمٍ [ت۴۳۰هـ] فِي «أَخْبَارِ أَصْبَهَانَ»[۳]، قَالَ: حَدَّثَنَا الْحَسَنُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سَعِيدٍ، حَدَّثَنَا أَبُو بَكْرِ بْنُ أَبِي دَاوُدَ، حَدَّثَنَا أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ يُونُسَ، حَدَّثَنَا عَبْدُ الرَّحِيمِ بْنُ الرَّبِيعِ بْنِ سُلَيْمَانَ الْيَمَامِيُّ، حَدَّثَنِي أَبِي، عَنْ يَحْيَى بْنِ أَبِي كَثِيرٍ، عَنْ قَتَادَةَ، عَنْ أَنَسِ بْنِ مَالِكٍ، قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَآلِهِ وَسَلَّمَ: «لَا تَزَالُ طَائِفَةٌ مِنْ أُمَّتِي يُقَاتِلُونَ عَلَى الْحَقِّ حَتَّى تَقُومَ السَّاعَةُ».
ترجمه:
ابو نُعیم [د.۴۳۰ق] در کتاب «اخبار اصبهان» روایت کرده، گفته است: حسن بن عبد الله بن سعید ما را حدیث کرد، (گفت): ابو بکر بن ابی داود ما را حدیث کرد، (گفت:) احمد بن محمّد بن یونس ما را حدیث کرد، (گفت:) عبد الرحیم بن ربیع بن سلیمان یمامی ما را حدیث کرد، (گفت:) پدرم من را حدیث کرد، از یحیی بن ابی کثیر، از قتادة، از انس بن مالک که گفت: رسول خدا صلّی الله علیه و آله و سلّم فرمود: «همواره شماری از امّتم برای حق خواهند جنگید تا آن گاه که قیامت بر پا شود».
ملاحظه
قَالَ الْمَنْصُورُ حَفِظَهُ اللَّهُ تَعَالَى: فِي رِوَايَةِ الْأَوْزَاعِيِّ زِيَادَةٌ غَيْرُ صَحِيحَةٍ، وَهِي «وَأَوْمَأَ بِيَدِهِ إِلَى الشَّامِ»، وَلَيْسَتْ فِي رِوَايَةِ يَحْيَى بْنِ أَبِي كَثِيرٍ، وَقَدْ رُوِيَ عَنِ الْأَوْزَاعِيِّ مَا يَدُلُّ عَلَى أَنَّهَا مِنْ قَوْلِ قَتَادَةَ، وَلَيْسَتْ مِنَ الْحَدِيثِ، وَهُوَ قَوْلُهُ: «حَدَّثَنِي قَتَادَةُ هَذَا الْحَدِيثَ وَزَعَمَ أَنَّهُمْ أَهْلُ الشَّامِ»[۴]، وَهَكَذَا كُلُّ مَا يُوجَدُ بِهَذَا الْمَعْنَى فِي ذَيْلِ رِوَايَاتِ الْبَابِ مِمَّا يُوهِمُ أَنَّهُ مِنْ قَوْلِ النَّبِيِّ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَآلِهِ وَسَلَّمَ، فَإِنَّهُ مِنْ قَوْلِ بَعْضِ الرُّوَاةِ تَأْوِيلًا لِلْحَدِيثِ، وَقَدْ لَبَّسُوهُ عَلَى النَّاسِ لِتَحْرِيضِهِمْ عَلَى طَاعَةِ الْأُمَرَاءِ وَبَسْطِ الْفُتُوحَاتِ عَلَى عَهْدِ بَنِي أُمَيَّةَ، وَفِي بَعْضِ الرِّوَايَاتِ تَصْرِيحٌ بِأَنَّهُ مِنْ قَوْلِ النَّبِيِّ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَآلِهِ وَسَلَّمَ، وَلَكِنَّهَا مَدْسُوسَةٌ، وَهَذَا الْحَدِيثُ مَسَّتْهُ أَيْدِي الشَّامِيِّينَ، فَتَبَصَّرْ وَلَا تَكُنْ مِنَ الْجَاهِلِينَ.
ترجمه:
منصور حفظه الله تعالی فرمود: در روایت اوزاعی زیادتی است که صحیح نیست و آن این است: «و با دستش به شام اشاره کرد» و آن در روایت یحیی بن ابی کثیر وجود ندارد و از اوزاعی چیزی رسیده که نشان میدهد آن از سخن قتادة است و از حدیث نیست و آن این است: «قتادة این حدیث را برای من روایت کرد و پنداشت که آنان اهل شام هستند». بدین سان، هر چیز دیگری که با این معنا در ذیل روایات باب یافت میشود و گمان میرود که سخن پیامبر صلّی الله علیه و آله و سلّم است در واقع سخن برخی از راویان در تأویل حدیث است که بر مردم پوشیده داشتهاند تا آنان را بر اطاعت از امیران و گسترش فتوحات در عهد بنی امیه تحریض کنند و در برخی از روایات تصریح شده که آن سخن پیامبر صلّی الله علیه و آله و سلّم است، ولی آنها تحریف شدهاند و شامیان در این حدیث دست بردهاند، پس بصیرت پیشه کن و از جاهلان نباش.