آیه‌ی ۱۸
«پیامبری از آنان را برانگیخت و دیگرانی از آنان را برمی‌انگیزد که پیامبر نیستند، ولی خلفاء پیامبرند»
قَالَ اللَّهُ تَعَالَى:
﴿هُوَ الَّذِي بَعَثَ فِي الْأُمِّيِّينَ رَسُولًا مِنْهُمْ يَتْلُو عَلَيْهِمْ آيَاتِهِ وَيُزَكِّيهِمْ وَيُعَلِّمُهُمُ الْكِتَابَ وَالْحِكْمَةَ وَإِنْ كَانُوا مِنْ قَبْلُ لَفِي ضَلَالٍ مُبِينٍ وَآخَرِينَ مِنْهُمْ لَمَّا يَلْحَقُوا بِهِمْ ۚ وَهُوَ الْعَزِيزُ الْحَكِيمُ ذَلِكَ فَضْلُ اللَّهِ يُؤْتِيهِ مَنْ يَشَاءُ ۚ وَاللَّهُ ذُو الْفَضْلِ الْعَظِيمِ﴾[۱]
ترجمه:
خداوند بلندمرتبه فرموده است:
«او کسی است که در میان بی‌کتاب‌ها پیامبری از خودشان برانگیخت تا آیاتش را بر آنان بخواند و آنان را پاکیزه کند و کتاب و حکمت بیاموزد، اگرچه پیش‌تر در گمراهی آشکاری بودند و دیگرانی از آنان که هنوز به آنان ملحق نشده‌اند و او عزتمندی حکیم است. آن فضل خداوند است که به هر کس بخواهد می‌دهد و خداوند دارای فضل عظیم است».
ملاحظات
۱ . أَخْبَرَنَا عَبْدُ اللَّهِ بْنُ حَبِيبٍ الطَّبَرِيُّ، قَالَ: سَأَلْتُ الْمَنْصُورَ عَنْ قَوْلِ اللَّهِ تَعَالَى: ﴿هُوَ الَّذِي بَعَثَ فِي الْأُمِّيِّينَ رَسُولًا مِنْهُمْ﴾، إِلَى قَوْلِهِ: ﴿وَآخَرِينَ مِنْهُمْ لَمَّا يَلْحَقُوا بِهِمْ﴾، فَقَالَ: بَعَثَ رَسُولًا مِنْهُمْ وَيَبْعَثُ آخَرِينَ مِنْهُمْ لَيْسُوا رُسُلًا، وَلَكِنَّهُمْ خُلَفَاءُ الرَّسُولِ، فَيُزَكُّونَهُمْ وَيُعَلِّمُونَهُمُ الْكِتَابَ وَالْحِكْمَةَ، أَلَا تَرَى أَنَّهُ يَقُولُ: ﴿ذَلِكَ فَضْلُ اللَّهِ يُؤْتِيهِ مَنْ يَشَاءُ ۚ وَاللَّهُ ذُو الْفَضْلِ الْعَظِيمِ﴾؟ قُلْتُ: وَأَيُّ دَلَالَةٍ فِي هَذَا؟ قَالَ: هُوَ الْخِلَافَةُ يُؤْتِيهَا مَنْ يَشَاءُ، وَلَا يُؤْتِيهَا مَنْ يَشَاؤُونَ.
ترجمه:
عبد الله بن حبیب طبری ما را خبر داد، گفت: از منصور درباره‌ی سخن خداوند بلندمرتبه پرسیدم که فرموده است: «او کسی است که در میان بی‌کتاب‌ها پیامبری از آنان برانگیخت»، تا جایی که فرموده است: «و دیگرانی از آنان که هنوز به آنان ملحق نشده‌اند»، پس فرمود: پیامبری از آنان برانگیخت و دیگرانی از آنان برمی‌انگیزد که پیامبر نیستند، ولی خلفاء پیامبرند، پس آنان را تزکیه می‌کنند و کتاب و حکمت می‌آموزند، آیا نمی‌بینی که می‌فرماید: «آن فضل خداوند است که به هر کس بخواهد می‌دهد و خداوند دارای فضل عظیم است»؟ گفتم: در این چه دلالتی وجود دارد؟ فرمود: آن خلافت است که به هر کس بخواهد می‌دهد، نه به هر کس که می‌خواهند.
۲ . أَخْبَرَنَا الْحَسَنُ بْنُ الْقَاسِمِ الطِّهْرَانِيُّ، قَالَ: سَأَلْتُ الْمَنْصُورَ عَنْ قَوْلِ اللَّهِ تَعَالَى: ﴿وَآخَرِينَ مِنْهُمْ لَمَّا يَلْحَقُوا بِهِمْ﴾، فَقَالَ: هُمْ خُلَفَاءُ الرَّسُولِ وَاحِدًا تِلْوَ الْآخَرِ حَتَّى تَقُومَ السَّاعَةُ، وَهُمْ مِنَ الْعَرَبِ مِنْ أَهْلِ بَيْتٍ كَانَ مِنْهُمُ الرَّسُولُ، قُلْتُ: إِنَّ هَؤُلَاءِ يَقُولُونَ أَنَّهُ بَعَثَ رَسُولًا فِي الْأُمِّيِّينَ وَآخَرِينَ، أَوْ بَعَثَ رَسُولًا يُزِكِّي الْأُمِّيِّينَ وَآخَرِينَ، قَالَ: إِنَّمَا قَالَ: ﴿آخَرِينَ مِنْهُمْ﴾، وَلَمْ يَقُلْ: آخَرِينَ، قُلْتُ: وَهَلْ يَبْعَثُ اللَّهُ أَحَدًا إِلَّا رَسُولًا؟! قَالَ: نَعَمْ، كَمَا بَعَثَ طَالُوتَ مَلِكًا، وَلَمْ يَبْعَثْهُ رَسُولًا.
ترجمه:
حسن بن قاسم طهرانی ما را خبر داد، گفت: از منصور درباره‌ی سخن خداوند بلندمرتبه پرسیدم که فرموده است: «و دیگرانی از آنان که هنوز به آنان ملحق نشده‌اند»، پس فرمود: آنان خلفاء پیامبر هستند یکی پس از دیگری تا روز قیامت و آنان از عرب و از اهل بیتی هستند که پیامبر از آنان بود، گفتم: این‌ها می‌گویند که او پیامبری در میان بی‌کتاب‌ها و دیگران برانگیخت، یا پیامبری برانگیخت تا بی‌کتاب‌ها و دیگران را تزکیه کند، فرمود: او فرموده است: «دیگرانی از آنان» و نفرموده است: دیگران، گفتم: مگر خداوند کسی را جز به پیامبری بر می‌انگیزد؟! فرمود: آری، چنانکه طالوت را به پادشاهی برانگیخت و به پیامبری برنینگیخت.
۳ . أَخْبَرَنَا صَالِحُ بْنُ مُحَمَّدٍ السَّبْزَوَارِيُّ، قَالَ: قَالَ لَنَا الْمَنْصُورُ: لَا تُحَدِّثُوا النَّاسَ بِمَا لَا يَعْرِفُونَ، أَتُحِبُّونَ أَنْ يُكَذِّبُوا اللَّهَ وَرَسُولَهُ؟! إِنَّ مِنَ الْقُرْآنِ آيَاتٍ لَا يَعْلَمُ تَأْوِيلَهَا إِلَّا اللَّهُ وَالرَّاسِخُونَ فِي الْعِلْمِ، مِنْهَا قَوْلُهُ تَعَالَى: ﴿وَآخَرِينَ مِنْهُمْ لَمَّا يَلْحَقُوا بِهِمْ ۚ وَهُوَ الْعَزِيزُ الْحَكِيمُ﴾، فَكُفُّوا عَنْ هَؤُلَاءِ السَّفْلَةِ، وَلَا تَدْعُوهُمْ إِلَى أَمْرِكُمْ، فَوَالَّذِي نَفْسِي بِيَدِهِ لَمْ يَزَالُوا فِي ضَلَالٍ وَاخْتِلَافٍ فِي الدِّينِ وَتَبْدِيلٍ لِمَا أَنْزَلَ اللَّهُ فِي كِتَابِهِ وَإِظْهَارِ الْبِدَعِ وَإِبْطَالِ السُّنَنِ وَاتِّبَاعِ الْجَبَابِرَةِ مُنْذُ قَبَضَ اللَّهُ نَبِيَّهُ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَآلِهِ وَسَلَّمَ إِلَى يَوْمِهِمْ هَذَا، فَذَرُوهُمْ يَخُوضُوا وَيَلْعَبُوا حَتَّى يُلَاقُوا يَوْمَهُمُ الَّذِي يُوعَدُونَ!
ترجمه:
صالح بن محمّد سبزواری ما را خبر داد، گفت: منصور به ما فرمود: به مردم چیزی که درک نمی‌کنند را نگویید. آیا دوست می‌دارید که خداوند و پیامبرش را تکذیب کنند؟! هرآینه آیاتی از قرآن هستند که تأویل آن‌ها را جز خداوند و راسخان در علم نمی‌دانند، یکی از آن‌ها این سخن خداوند است که فرموده است: «و دیگرانی از آنان که هنوز به آنان ملحق نشده‌اند را (بر می‌انگیزد) و او عزّت‌مندی حکیم است». پس از این فرومایگان دست بردارید و آنان را به کارتان دعوت نکنید؛ زیرا به کسی که جانم در دست اوست سوگند که همواره از روزی که خداوند پیامبرش صلّی الله علیه و آله و سلّم را به نزد خود برده است تا امروز، در حال گمراهی و اختلافی در دین و دگرگون کردن چیزی که خداوند در کتابش نازل کرده است و آشکار کردن بدعت‌ها و تعطیل کردن سنّت‌ها و پیروی کردن از جبّاران بوده‌اند. پس آنان را واگذارید که فرو روند و بازی کنند تا روزی که وعده داده می‌شوند را ببینند.
