حدیث ۱۶

پس از پیامبر صلّی الله علیه و آله و سلّم خلفایی هستند.

رَوَى إِسْحَاقُ بْنُ رَاهَوَيْهِ [ت۲۳۸هـ] فِي «مُسْنَدِهِ»[۱]، قَالَ: أَخْبَرَنَا عَبْدُ الصَّمَدِ بْنُ عَبْدِ الْوَارِثِ، قَالَ: سَمِعْتُ أَبِي يَقُولُ: أَخْبَرَنَا مُحَمَّدُ بْنُ جُحَادَةَ، عَنِ الْفُرَاتِ الْقَزَّازِ، عَنْ أَبِي حَازِمٍ، عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ، عَنْ رَسُولِ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَآلِهِ وَسَلَّمَ، قَالَ:

«إِنَّ بَنِي إِسْرَائِيلَ كَانَتْ تَسُوسُهُمُ الْأَنْبِيَاءُ، إِذَا مَاتَ نَبِيٌّ قَامَ نَبِيٌّ مَكَانَهُ، وَإِنَّهُ لَا نَبِيَّ بَعْدِي»، قَالُوا: فَمَا يَكُونُ يَا رَسُولَ اللَّهِ؟ قَالَ: «خُلَفَاءُ، فَأَدُّوا إِلَيْهِمْ حَقَّهُمْ، وَسَلُوا اللَّهَ الَّذِي لَكُمْ».

ترجمه:

اسحاق بن راهویه [د.۲۳۸ق] در «مسند» خود روایت کرده، (به این صورت که) گفته است: عبد الصمد بن عبد الوارث ما را خبر داد، گفت: شنیدم پدرم می‌گوید: محمّد بن جحادة ما را خبر داد، از فرات قزّاز، از ابو حازم، از ابو هریره، از رسول خدا صلّی الله علیه و آله و سلّم که فرمود:

«هرآینه بنی اسرائیل را پیامبران اداره می‌کردند، چون پیامبری از دنیا می‌رفت، پیامبر دیگری به جای او برمی‌خاست و هرآینه پس از من پیامبری نخواهد بود»، گفتند: پس چه خواهد بود ای رسول خدا؟ فرمود: «خلفایی خواهند بود، پس حقّشان را به آنان ادا کنید و چیزی که حقّ خودتان است را از خداوند بخواهید».

ملاحظه

قَالَ الْمَنْصُورُ حَفِظَهُ اللَّهُ تَعَالَى: هَذَا حَدِيثٌ صَحِيحٌ، وَلَكِنْ زَادَ فِيهِ أَبُو هُرَيْرَةَ: «فَيَكْثُرُونَ»، وَهَذِهِ زِيَادَةٌ غَيْرُ صَحِيحَةٍ؛ لِأَنَّ الثَّابِتَ عَنْ رَسُولِ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَآلِهِ وَسَلَّمَ أَنَّهُ قَالَ: «الْخُلَفَاءُ بَعْدِي اثْنَا عَشَرَ»، فَلَا يَكْثُرُونَ عَنْ ذَلِكَ، وَقَالَ إِبْرَاهِيمُ النَّخَعِيُّ [ت۹۶هـ]: «كَانَ أَصْحَابُنَا يَدَعُونَ مِنْ حَدِيثِ أَبِي هُرَيْرَةَ»، وَقَالَ: «مَا كَانُوا يَأْخُذُونَ بِكُلِّ حَدِيثِ أَبِي هُرَيْرَةَ»، وَقَالَ: «كَانُوا يَرَوْنَ فِي حَدِيثِ أَبِي هُرَيْرَةَ شَيْئًا»[۲].

ترجمه:

منصور حفظه الله تعالی فرمود: این حدیثی صحیح است، ولی ابو هریره بر آن افزوده است: «پس (خلفاء) بسیار می‌شوند» و این زیادتی نادرست است؛ زیرا از رسول خدا صلّی الله علیه و آله و سلّم ثابت است که فرمود: «خلفاء پس از من دوازده نفر هستند»، پس تعدادشان از این بیشتر نمی‌شود و ابراهیم نخعی [د.۹۶ق] گفته است: «یاران ما بخشی از حدیث ابو هریره را وا می‌گذاشتند» و گفته است: «به همه‌ی حدیث ابو هریره اخذ نمی‌کردند» و گفته است: «در حدیث ابو هریره چیزی می‌دیدند».

شاهد ۱

وَرَوَى الْبُخَارِيُّ [ت۲۵۶هـ] فِي «تَارِيخِهِ الْكَبِيرِ»[۳]، قَالَ: حَدَّثَنِي أَبُو ثَابِتٍ، قَالَ: حَدَّثَنَا عُمَرُ بْنُ طَلْحَةَ، عَنْ أَبِي سُهَيْلِ بْنِ مَالِكٍ، عَنِ ابْنِ أَبِي رَافِعٍ مَوْلَى النَّبِيِّ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَآلِهِ وَسَلَّمَ، قَالَ: قُلْتُ لِابْنِ عُمَرَ: أَخْبَرَنِي أَخُوكَ ابْنُ مَسْعُودٍ -يَعْنِي عَنِ النَّبِيِّ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَآلِهِ وَسَلَّمَ-: «يَكُونُ بَعْدَ الْأَنْبِيَاءِ خُلَفَاءُ».

ترجمه:

همچنین، بخاری [د.۲۵۶ق] در کتاب «التاریخ الکبیر» خود روایت کرده، گفته است: ابو ثابت من را حدیث کرد، گفت: عمر بن طلحة ما را حدیث کرد، از ابو سهیل بن مالک، از ابن ابی رافع آزادشده‌ی پیامبر صلّی الله علیه و آله و سلّم که گفت: به ابن عمر گفتم: برادرت ابن مسعود من را خبر داد -یعنی از پیامبر صلّی الله علیه و آله و سلّم-: «پس از پیامبران خلفایی هستند».

شاهد ۲

وَرَوَى الطَّبَرَانِيُّ [ت۳۶۰هـ] فِي «الْمُعْجَمِ الْأَوْسَطِ»[۴]، قَالَ: حَدَّثَنَا مُطَّلِبُ بْنُ شُعَيْبٍ، حَدَّثَنَا عَبْدُ اللَّهِ بْنُ صَالِحٍ، حَدَّثَنِي اللَّيْثُ، حَدَّثَنَا عُبَيْدُ اللَّهِ بْنُ أَبِي جَعْفَرٍ، عَنْ صَفْوَانَ بْنِ سُلَيْمٍ، عَنْ أَبِي سَلَمَةَ، عَنْ أَبِي أَيُّوبَ الْأَنْصَارِيِّ، قَالَ: سَمِعْتُ نَبِيَّ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَآلِهِ وَسَلَّمَ يَقُولُ: «مَا بُعِثَ مِنْ نَبِيٍّ إِلَّا كَانَ بَعْدَهُ خَلِيفَةٌ».

ترجمه:

همچنین، طبرانی [د.۳۶۰ق] در کتاب «المعجم الأوسط» روایت کرده، گفته است: مطّلب بن شعیب ما را حدیث کرد، (گفت:) عبد الله بن صالح ما را حدیث کرد، (گفت:) لیث من را حدیث کرد، (گفت:) عبید الله بن ابی جعفر ما را حدیث کرد، از صفوان بن سلیم، از ابو سلمة، از ابو ایّوب انصاری که گفت: شنیدم پیامبر خدا صلّی الله علیه و آله و سلّم می‌فرماید: «هیچ پیامبری برانگیخته نشد مگر اینکه پس از او خلیفه‌ای بود».

شاهد ۳

وَرَوَى ابْنُ أَبِي عَاصِمٍ [ت۲۸۷هـ] فِي «السُّنَّةِ»[۵]، قَالَ: حَدَّثَنَا الْفُضَيْلُ بْنُ حُسَيْنٍ، حَدَّثَنَا عَبْدُ الْوَاحِدِ بْنُ زِيَادٍ، حَدَّثَنَا لَيْثُ بْنُ أَبِي سُلَيْمٍ، عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ سَابِطٍ، عَنْ أَبِي ثَعْلَبَةَ، عَنْ مُعَاذِ بْنِ جَبَلٍ، وَأَبِي عُبَيْدَةَ بْنِ الْجَرَّاحِ، قَالَا: سَمِعْنَا رَسُولَ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَآلِهِ وَسَلَّمَ يَقُولُ: «إِنَّ هَذَا الْأَمْرَ بَدَأَ رَحْمَةً وَنُبُوَّةً، ثُمَّ خِلَافَةٌ وَرَحْمَةٌ».

ترجمه:

همچنین، ابن ابی عاصم [د.۲۸۷ق] در کتاب «السنّة» روایت کرده، گفته است: فضیل بن حسین ما را حدیث کرد، (گفت:) عبد الواحد بن زیاد ما را حدیث کرد، (گفت:) لیث بن ابی سلیم ما را حدیث کرد، از عبد الرحمن بن سابط، از ابو ثعلبة، از معاذ بن جبل و ابو عبیدة بن جرّاح که گفتند: شنیدیم رسول خدا صلّی الله علیه و آله و سلّم می‌فرماید: «هرآینه این امر با رحمت و نبوّت آغاز شد، سپس با خلافت و رحمت ادامه خواهد یافت».