آیه‌ی ۸
«همواره در میان مردم، مردی از اصحاب اعراف وجود دارد و آنان مردانی هستند که خداوند اطاعتشان را بر مردم واجب کرده است»
قَالَ اللَّهُ تَعَالَى:
﴿وَعَلَى الْأَعْرَافِ رِجَالٌ يَعْرِفُونَ كُلًّا بِسِيمَاهُمْ ۚ وَنَادَوْا أَصْحَابَ الْجَنَّةِ أَنْ سَلَامٌ عَلَيْكُمْ ۚ لَمْ يَدْخُلُوهَا وَهُمْ يَطْمَعُونَ وَإِذَا صُرِفَتْ أَبْصَارُهُمْ تِلْقَاءَ أَصْحَابِ النَّارِ قَالُوا رَبَّنَا لَا تَجْعَلْنَا مَعَ الْقَوْمِ الظَّالِمِينَ وَنَادَى أَصْحَابُ الْأَعْرَافِ رِجَالًا يَعْرِفُونَهُمْ بِسِيمَاهُمْ قَالُوا مَا أَغْنَى عَنْكُمْ جَمْعُكُمْ وَمَا كُنْتُمْ تَسْتَكْبِرُونَ أَهَؤُلَاءِ الَّذِينَ أَقْسَمْتُمْ لَا يَنَالُهُمُ اللَّهُ بِرَحْمَةٍ ۚ ادْخُلُوا الْجَنَّةَ لَا خَوْفٌ عَلَيْكُمْ وَلَا أَنْتُمْ تَحْزَنُونَ﴾[۱]
ترجمه:
خداوند بلندمرتبه فرموده است:
«و بر بلندی‌ها مردانی هستند که همه را از روی‌هاشان می‌شناسند و اهل بهشت را ندا می‌دهند که سلام بر شما، به آن داخل نشده‌اند، ولی امید دارند و چون نگاهشان به اهل دوزخ می‌افتد می‌گویند: خدایا! ما را با گروه ظالمان قرار نده و کسانی که بر بلندی‌ها هستند مردانی را ندا می‌دهند که آنان را از روی‌هاشان می‌شناسند، می‌گویند: جمعیّت‌تان و استکباری که داشتید شما را به کار نیامد! آیا اینان کسانی هستند که سوگند می‌خوردید خداوند به آنان رحمتی نمی‌رساند؟! به بهشت درآیید که شما را باکی نیست و اندوهگین نخواهید شد».
ملاحظات
۱ . أَخْبَرَنَا مُحَمَّدُ بْنُ عَبْدِ الرَّحْمَنِ الْهَرَوِيُّ، قَالَ: سَأَلْتُ الْمَنْصُورَ عَنْ أَصْحَابِ الْأَعْرَافِ، فَقَالَ: مَا يَقُولُ هَؤُلَاءِ؟ قُلْتُ: يَقُولُونَ إِنَّهُمْ قَوْمٌ اسْتَوَتْ حَسَنَاتُهُمْ وَسَيِّئَاتُهُمْ، قَالَ: لَيْسَ كَمَا يَقُولُونَ، إِنَّهُمْ خُلَفَاءُ اللَّهِ فِي الْأَرْضِ، إِنَّهُمُ الْمُقَرَّبُونَ، يَقِفُونَ بِالْمَحَلِّ الْأَعْلَى بَيْنَ أَصْحَابِ الْيَمِينِ وَأَصْحَابِ الشِّمَالِ، فَيَعْرِفُونَ كُلًّا بِسِيمَاهُمْ وَيُنَادُونَهُمْ.
ترجمه:
محمّد بن عبد الرحمن هروی ما را خبر داد، گفت: از منصور درباره‌ی اصحاب اعراف پرسیدم، پس فرمود: این‌ها چه می‌گویند؟ گفتم: می‌گویند: آنان کسانی هستند که خوبی‌ها و بدی‌هاشان یکسان است، فرمود: چنین نیست که می‌گویند، آنان خلفاء خداوند در زمین هستند، آنان مقرّبان هستند که در مکان بالاتر، میان یاران راست و یاران چپ می‌ایستند و هر یک را از روی‌هاشان می‌شناسند و ندا می‌دهند.
۲ . أَخْبَرَنَا ذَاكِرُ بْنُ مَعْرُوفٍ الْخُرَاسَانِيُّ، قَالَ: سَأَلْتُ الْعَالِمَ عَنْ آيَاتِ الْأَعْرَافِ، فَقُلْتُ: ﴿وَعَلَى الْأَعْرَافِ رِجَالٌ يَعْرِفُونَ كُلًّا بِسِيمَاهُمْ﴾، فَقَالَ: هُمُ الْأَنْبِيَاءُ وَالصِّدِّيقُونَ، قُلْتُ: ﴿وَنَادَوْا أَصْحَابَ الْجَنَّةِ أَنْ سَلَامٌ عَلَيْكُمْ ۚ لَمْ يَدْخُلُوهَا وَهُمْ يَطْمَعُونَ﴾، فَقَالَ: إِنَّ الْأَنْبِيَاءَ وَالصِّدِّيقِينَ يُنَادُونَ أَصْحَابَ الْجَنَّةِ الَّذِينَ لَمْ يَدْخُلُوهَا وَهُمْ يَطْمَعُونَ أَنْ سَلَامٌ عَلَيْكُمْ، قُلْتُ: ﴿وَإِذَا صُرِفَتْ أَبْصَارُهُمْ تِلْقَاءَ أَصْحَابِ النَّارِ قَالُوا رَبَّنَا لَا تَجْعَلْنَا مَعَ الْقَوْمِ الظَّالِمِينَ﴾، قَالَ: هَذَا مِنْ قَوْلِ أَصْحَابِ الْجَنَّةِ الَّذِينَ لَمْ يَدْخُلُوهَا وَهُمْ يَطْمَعُونَ، وَلَيْسَ مِنْ قَوْلِ أَصْحَابِ الْأَعْرَافِ، قُلْتُ: هَاهُنَا زَلَّ الْقَوْمُ! ثُمَّ قُلْتُ: ﴿وَنَادَى أَصْحَابُ الْأَعْرَافِ رِجَالًا يَعْرِفُونَهُمْ بِسِيمَاهُمْ قَالُوا مَا أَغْنَى عَنْكُمْ جَمْعُكُمْ وَمَا كُنْتُمْ تَسْتَكْبِرُونَ﴾، قَالَ: إِنَّ الْأَنْبِيَاءَ وَالصِّدِّيقِينَ يُنَادُونَ رِجَالًا يَعْرِفُونَهُمْ بِسِيمَاهُمْ أَنَّهُمْ مِنْ أَصْحَابِ النَّارِ، فَيُوَبِّخُونَهُمْ، قُلْتُ: ﴿أَهَؤُلَاءِ الَّذِينَ أَقْسَمْتُمْ لَا يَنَالُهُمُ اللَّهُ بِرَحْمَةٍ﴾، قَالَ: هَذَا خِطَابٌ مِنَ الْأَنْبِيَاءِ وَالصِّدِّيقِينَ لِرِجَالٍ يَعْرِفُونَهُمْ بِسِيمَاهُمْ أَنَّهُمْ مِنْ أَصْحَابِ النَّارِ، فَيُشِيرُونَ فِيهِ إِلَى أَصْحَابِ الْجَنَّةِ الَّذِينَ لَمْ يَدْخُلُوهَا وَهُمْ يَطْمَعُونَ، فَيَقُولُونَ: ﴿أَهَؤُلَاءِ الَّذِينَ أَقْسَمْتُمْ لَا يَنَالُهُمُ اللَّهُ بِرَحْمَةٍ﴾، قُلْتُ: ﴿ادْخُلُوا الْجَنَّةَ لَا خَوْفٌ عَلَيْكُمْ وَلَا أَنْتُمْ تَحْزَنُونَ﴾، قَالَ: هَذَا خِطَابٌ مِنَ الْأَنْبِيَاءِ وَالصِّدِّيقِينَ لِأَصْحَابِ الْجَنَّةِ الَّذِينَ لَمْ يَدْخُلُوهَا وَهُمْ يَطْمَعُونَ، قُلْتُ: جَزَاكَ اللَّهُ خَيْرًا، فَقَدْ عَلَّمْتَ الْقُرْآنَ وَهَدَيْتَ إِلَى صِرَاطٍ مُسْتَقِيمٍ.
ترجمه:
ذاکر بن معروف خراسانی ما را خبر داد، گفت: از عالم درباره‌ی آیات اعراف پرسیدم، پس گفتم: «و بر بلندی‌ها مردانی هستند که همه را از روی‌هاشان می‌شناسند»، پس فرمود: آنان پیامبران و صدّیقان هستند، گفتم: «و اهل بهشت را ندا می‌دهند که سلام بر شما، به آن داخل نشده‌اند، ولی امید دارند»، فرمود: پیامبران و صدّیقان، اهل بهشت را که هنوز به آن داخل نشده‌اند ولی امید دارند، ندا می‌دهند که سلام بر شما، گفتم: «و چون نگاهشان به اهل دوزخ می‌افتد می‌گویند: خدایا! ما را با گروه ظالمان قرار نده»، فرمود: این سخن اهل بهشت است که هنوز به آن داخل نشده‌اند ولی امید دارند و سخن اصحاب اعراف نیست، گفتم: اینجاست که مردم لغزیدند (یعنی در فهم آیه دچار اشتباه شدند)! سپس گفتم: «و کسانی که بر بلندی‌ها هستند مردانی را ندا می‌دهند که آنان را از روی‌هاشان می‌شناسند، می‌گویند: جمعیّت‌تان و استکباری که داشتید شما را به کار نیامد»، فرمود: پیامبران و صدّیقان، مردانی را که از روی‌هاشان می‌شناسند که اهل دوزخ هستند ندا می‌دهند و توبیخ می‌کنند، گفتم: «آیا اینان کسانی هستند که سوگند می‌خوردید خداوند به آنان رحمتی نمی‌رساند؟!» فرمود: این سخن پیامبران و صدّیقان خطاب به مردانی است که از روی‌هاشان می‌شناسند که اهل دوزخ هستند، پس در آن به اهل بهشت که هنوز به آن داخل نشده‌اند ولی امید دارند اشاره می‌کنند و می‌گویند: «آیا اینان کسانی هستند که سوگند می‌خوردید خداوند به آنان رحمتی نمی‌رساند؟!» گفتم: «به بهشت درآیید که شما را باکی نیست و اندوهگین نخواهید شد»، فرمود: این سخن پیامبران و صدّیقان خطاب به اهل بهشت است که هنوز به آن داخل نشده‌اند ولی امید دارند، گفتم: خداوند به تو پاداش نیک دهد؛ چراکه قرآن را تعلیم دادی و به راه راست هدایت کردی.
۳ . أَخْبَرَنَا عِيسَى بْنُ عَبْدِ الْحَمِيدِ الْجُوزَجَانِيُّ، قَالَ: سَمِعْتُ الْمَنْصُورَ يَقُولُ: لَا يَكُونُ النَّاسُ إِلَّا وَفِيهِمْ رَجُلٌ مِنْ أَصْحَابِ الْأَعْرَافِ، قُلْتُ: وَمَنْ أَصْحَابُ الْأَعْرَافِ؟ قَالَ: رِجَالٌ فَرَضَ اللَّهُ طَاعَتَهُمْ عَلَى النَّاسِ، وَهُمْ يَقْسِمُونَ الْجَنَّةَ وَالنَّارَ يَوْمَ الْقِيَامَةِ.
ترجمه:
عیسی بن عبد الحمید جوزجانی ما را خبر داد، گفت: شنیدم منصور می‌فرماید: همواره در میان مردم، مردی از اصحاب اعراف وجود دارد. گفتم: اصحاب اعراف چه کسانی هستند؟ فرمود: مردانی هستند که خداوند اطاعتشان را بر مردم واجب کرده است و آنان در روز قیامت بهشت و دوزخ را تقسیم می‌کنند.
