حدیث ۲۲
«مردم با امام حقّ زمانشان فرا خوانده میشوند، تا کسانی که به او اقتدا کردهاند از کسانی که به او اقتدا نکردهاند جدا شوند»
رَوَى أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ [ت۲۷۴ه] فِي «الْمَحَاسِنِ»[۱]، عَنْ أَبِيهِ، عَنِ النَّضْرِ بْنِ سُوَيْدٍ، عَنِ ابْنِ مُسْكَانَ، عَنْ يَعْقُوبَ بْنِ شُعَيْبٍ، قَالَ:
قُلْتُ لِأَبِي عَبْدِ اللَّهِ -يَعْنِي جَعْفَرَ بْنَ مُحَمَّدٍ الصَّادِقَ- عَلَيْهِ السَّلَامُ: ﴿يَوْمَ نَدْعُو كُلَّ أُنَاسٍ بِإِمَامِهِمْ﴾[۲]، فَقَالَ: «نَدْعُو كُلَّ قَرْنٍ مِنْ هَذِهِ الْأُمَّةِ بِإِمَامِهِمْ»، قُلْتُ: فَيَجِيءُ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَآلِهِ وَسَلَّمَ فِي قَرْنِهِ، وَعَلِيٌّ عَلَيْهِ السَّلَامُ فِي قَرْنِهِ، وَالْحَسَنُ عَلَيْهِ السَّلَامُ فِي قَرْنِهِ، وَالْحُسَيْنُ عَلَيْهِ السَّلَامُ فِي قَرْنِهِ، وَكُلُّ إِمَامٍ فِي قَرْنِهِ الَّذِي هَلَكَ بَيْنَ أَظْهُرِهِمْ؟ قَالَ: «نَعَمْ».
ترجمه:
احمد بن محمّد بن خالد [د.۲۷۴ق] در کتاب «المحاسن»، از پدرش، از نضر بن سُوید، از ابن مسکان، از یعقوب بن شعیب روایت کرده است که گفت:
به ابو عبد الله -یعنی جعفر بن محمّد صادق علیه السلام- گفتم: «روزی که هر مردمی را با امامشان فرا میخوانیم» (به چه معناست؟) پس فرمود: «یعنی هر نسلی از این امّت را با امامشان فرا میخوانیم»، گفتم: پس رسول خدا صلّی الله علیه و آله و سلّم با اهل دوران خودش و علی علیه السلام با اهل دوران خودش و حسن علیه السلام با اهل دوران خودش و حسین علیه السلام با اهل دوران خودش و هر امامی با اهل دوران خودش که در میان آنها از دنیا رفته است، میآید؟ فرمود: «آری».
ملاحظه
قَالَ الْمَنْصُورُ حَفِظَهُ اللَّهُ تَعَالَى: الْآيَةُ تَدُلُّ عَلَى أَنَّ الزَّمَانَ لَا يَخْلُو مِنْ إِمَامِ حَقٍّ وَإِمَامِ بَاطِلٍ؛ لِأَنَّهُ لَا يَخْلُو مِنْ أَهْلِ حَقٍّ وَأَهْلِ بَاطِلٍ، وَإِذَا كَانَ كُلُّ أُنَاسٍ يُدْعَوْنَ بِإِمَامِهِمْ، فَلَا بُدَّ مِنْ أَنْ يَكُونَ لِأَهْلِ الْحَقِّ إِمَامٌ يُدْعَوْنَ بِهِ، وَلِأَهْلِ الْبَاطِلِ إِمَامٌ يُدْعَوْنَ بِهِ، وَهَذِهِ رِوَايَةٌ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ أَنَّهُ قَالَ: «إِنَّ الدُّنْيَا لَا تَكُونُ إِلَّا وَفِيهَا إِمَامَانِ: بَرٌّ وَفَاجِرٌ، فَالْبَرُّ الَّذِي قَالَ اللَّهُ: ﴿وَجَعَلْنَاهُمْ أَئِمَّةً يَهْدُونَ بِأَمْرِنَا﴾[۳]، وَأَمَّا الْفَاجِرُ فَالَّذِي قَالَ اللَّهُ: ﴿وَجَعَلْنَاهُمْ أَئِمَّةً يَدْعُونَ إِلَى النَّارِ ۖ وَيَوْمَ الْقِيَامَةِ لَا يُنْصَرُونَ﴾[۴]»، وَهَذِهِ رِوَايَةٌ أُخْرَى، وَهِيَ تَفْسِيرُ الْآيَةِ بِأَنَّ النَّاسَ كُلَّهُمْ يُدْعَوْنَ بِإِمَامِ الْحَقِّ فِي زَمَانِهِمْ لِيَمْتَازَ مَنِ ائْتَمَّ بِهِ عَمَّنْ لَمْ يَأْتَمَّ بِهِ، وَلَيْسَ بَيْنَ الرِّوَايَتَيْنِ تَنَاقُضٌ، لِأَنَّ النَّاسَ كُلَّهُمْ يُدْعَوْنَ بِإِمَامِ الْحَقِّ فِي زَمَانِهِمْ، فَيُقَالُ لَهُمْ: «مَنِ ائْتَمَّ مِنْكُمْ بِفُلَانٍ فَلْيَأْتِ مَعَهُ إِلَى الْجَنَّةِ»، فَيَأْتِي فَرِيقٌ وَيَبْقَى فَرِيقٌ، ثُمَّ يُدْعَى الَّذِينَ بَقَوْا بِأَئِمَّتِهِمْ، وَهُمْ أَئِمَّةُ الْبَاطِلِ فِي زَمَانِهِمْ، فَيُقَالُ لَهُمْ: «مَنِ ائْتَمَّ مِنْكُمْ بِفُلَانٍ فَلْيَأْتِ مَعَهُ إِلَى النَّارِ»، وَلَا يَزَالُونَ يُدْعَوْنَ حَتَّى لَا يَبْقَى مِنْهُمْ أَحَدٌ، وَكَانَ عَلِيٌّ وَالْحَسَنُ وَالْحُسَيْنُ مِنْ أَئِمَّةِ الْحَقِّ.
ترجمه:
منصور حفظه الله تعالی فرمود: آیه دلیل بر آن است که زمان از امام حق و امام باطل خالی نمیماند؛ چراکه از اهل حق و اهل باطل خالی نمیماند و اگر هر مردمی با امام خود فرا خوانده میشوند، پس ناگزیر باید برای اهل حق امامی باشد که با او فرا خوانده شوند و برای اهل باطل امامی باشد که با او فرا خوانده شوند و این روایتی از جعفر بن محمّد (صادق) است که فرمود: «همواره در دنیا دو امام وجود دارد: امام صالح و امام فاجر. امام صالح کسی است که خداوند دربارهاش فرموده است: <آنان را امامانی قرار دادیم که به امر ما رهبری میکنند> و امام فاجر کسی است که خداوند دربارهاش فرموده است: <آنان را امامانی قرار دادیم که به سوی آتش میخوانند و روز قیامت یاری نمیشوند>» و این روایت دیگری است و آن تفسیر آیه به این است که همهی مردم با امام حقّ زمانشان فرا خوانده میشوند تا کسانی که به او اقتدا کردهاند از کسانی که به او اقتدا نکردهاند جدا شوند و میان دو روایت تناقضی وجود ندارد؛ چراکه همهی مردم با امام حقّ زمانشان فرا خوانده میشوند، پس به آنان گفته میشود: «هر کس از شما که به فلانی اقتدا کرده است با او به سوی بهشت بیاید»، پس گروهی میآیند و گروهی باقی میمانند، سپس کسانی که باقی ماندهاند با امامان خود فرا خوانده میشوند و آنها امامان باطلِ زمانشان هستند، پس به آنان گفته میشود: «هر کس از شما که به فلانی اقتدا کرده است با او به سوی دوزخ بیاید» و پیوسته (به همین صورت) فرا خوانده میشوند تا آن گاه که کسی از آنان باقی نماند و علی، حسن و حسین از امامان حق بودند.