حدیث ۷
امّت هیچ گاه از قیام‌کننده به امر خداوند خالی نمی‌ماند.
رَوَى الْبُخَارِيُّ [ت۲۵۶هـ] فِي «صَحِيحِهِ»[۱]، قَالَ: حَدَّثَنَا الْحُمَيْدِيُّ، حَدَّثَنَا الْوَلِيدُ بْنُ مُسْلِمٍ، حَدَّثَنَا ابْنُ جَابِرٍ، حَدَّثَنِي عُمَيْرُ بْنُ هَانِئٍ أَنَّهُ سَمِعَ مُعَاوِيَةَ قَالَ: سَمِعْتُ النَّبِيَّ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَآلِهِ وَسَلَّمَ يَقُولُ:
«لَا يَزَالُ مِنْ أُمَّتِي أُمَّةٌ قَائِمَةٌ بِأَمْرِ اللَّهِ، مَا يَضُرُّهُمْ مَنْ كَذَّبَهُمْ وَلَا مَنْ خَالَفَهُمْ، حَتَّى يَأْتِيَ أَمْرُ اللَّهِ وَهُمْ عَلَى ذَلِكَ».
ترجمه:
بخاری [د.۲۵۶ق] در صحیح خود روایت کرده، (به این صورت که) گفته است: حمیدی ما را حدیث کرد، (گفت:) ولید بن مسلم ما را حدیث کرد، (گفت:) ابن جابر ما را حدیث کرد، (گفت:) عمیر بن هانی من را از معاویه حدیث کرد که گفت: شنیدم رسول خدا صلّی الله علیه و آله و سلّم می‌فرماید:
«همواره گروهی از امّتم قیام‌کننده‌ی به امر خداوند خواهند بود، کسی که آنان را تکذیب کند و کسی که با آنان مخالفت کند، به آنان زیانی نمی‌رساند تا آن گاه که امر خداوند فرا رسد در حالی که بر همین حال هستند».
ملاحظه
قَالَ الْمَنْصُورُ حَفِظَهُ اللَّهُ تَعَالَى: هَذَا حَدِيثٌ ثَابِتٌ عَنْ مُعَاوِيَةَ، رَوَاهُ عَنْهُ عُمَيْرُ بْنُ هَانِئٍ، وَيَزِيدُ بْنُ الْأَصَمِّ، وَحُمَيْدُ بْنُ عَبْدِ الرَّحْمَنِ، وَعَبْدُ اللَّهِ بْنُ عَامِرٍ، وَشُعَيْبُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عَمْرٍو، وَيُونُسُ بْنُ مَيْسَرَةَ، وَمُسْلِمُ بْنُ هُرْمُزَ، وَنُمَيْرُ بْنُ أَوْسٍ، وَثَابِتُ بْنُ سَعْدٍ، وَعُبَيْدُ بْنُ سَعْدٍ، وَابْنُ أَبِي مَرْيَمَ، وَأَبُو عَبْدِ اللَّهِ الشَّامِيُّ، وَلَا نَعْتَدُّ بِحَدِيثِ مُعَاوِيَةَ إِلَّا إِذَا تُوبِعَ، وَإِنْ قِيلَ أَنَّهُ كَانَ لَا يُتَّهَمُ فِي الْحَدِيثِ عَنْ رَسُولِ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَآلِهِ وَسَلَّمَ[۲]، وَعِنْدِي فِي سَمَاعِهِ لِهَذَا عَنْ رَسُولِ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَآلِهِ وَسَلَّمَ رَيْبٌ؛ فَإِنَّهُ رَوَاهُ مَرَّةً عَنْ رَجُلٍ مِنَ الْأَنْصَارِ:
ترجمه:
منصور حفظه الله تعالی فرمود: این حدیثی ثابت از معاویه است که عمیر بن هانی، یزید بن أصمّ، حمید بن عبد الرحمن، عبد الله بن عامر، شعیب بن عبد الله بن عمرو، یونس بن میسرة، مسلم بن هرمز، نُمیر بن اوس، ثابت بن سعد، عُبید بن سعد، ابن ابی مریم و ابو عبد الله شامی آن را از او روایت کرده‌اند و حدیث معاویه را به شمار نمی‌آوریم، مگر هنگامی که کس دیگری با او همراهی کرده باشد، هر چند گفته شده که او در روایت از رسول خدا صلّی الله علیه و آله و سلّم متّهم (به دروغگویی) نبوده است و من در اینکه این حدیث را از رسول خدا صلّی الله علیه و آله و سلّم شنیده باشد، تردید دارم؛ چراکه آن را یک بار از مردی از انصار روایت کرده است:
شاهد ۱
رَوَى أَبُو دَاوُدَ الطَّيَالِسِيُّ [ت۲۰۴هـ] فِي «مُسْنَدِهِ»[۳]، قَالَ: حَدَّثَنَا شُعْبَةُ، عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ الشَّامِيِّ، قَالَ: سَمِعْتُ مُعَاوِيَةَ يَخْطُبُ وَهُوَ يَقُولُ: يَا أَهْلَ الشَّامِ، حَدَّثَنِي الْأَنْصَارِيُّ أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَآلِهِ وَسَلَّمَ قَالَ: «لَا تَزَالُ طَائِفَةٌ مِنْ أُمَّتِي يُقَاتِلُونَ عَلَى الْحَقِّ حَتَّى يَأْتِيَ أَمْرُ اللَّهِ».
ترجمه:
ابو داوود طیالسی [د.۲۰۴ق] در «مسند» خود روایت کرده، گفته است: شعبة ما را حدیث کرد، از ابو عبد الله شامی که گفت: شنیدم معاویه خطبه می‌خواند و می‌گوید: ای اهل شام! انصاری من را حدیث کرد که رسول خدا صلّی الله علیه و آله و سلّم فرمود: «همواره شماری از امّتم بر حق می‌جنگند تا آن گاه که امر خداوند فرا رسد».
ملاحظه
قَالَ الْمَنْصُورُ حَفِظَهُ اللَّهُ تَعَالَى: قَالَ مُعَاوِيَةُ بَعْدَ رِوَايَتِهِ لِلْحَدِيثِ: «إِنِّي أَرَاكُمُوهُمْ يَا أَهْلَ الشَّامِ»، وَلَمْ يَكُنْ كَمَا رَأَى، فَصَدَقَ فِي الرِّوَايَةِ وَكَذَبَ فِي التَّأْوِيلِ، وَقَالَ شُعْبَةُ أَنَّهُ عَنَى بِالْأَنْصَارِيِّ زَيْدَ بْنَ أَرْقَمَ[۴]، وَالْأَقْرَبُ عِنْدِي أَنَّهُ عَنَى النُّعْمَانَ بْنَ بَشِيرٍ؛ فَإِنَّهُ كَانَ أَنْصَارِيًّا، وَلَمْ يَكُنْ مَعَ مُعَاوِيَةَ مِنَ الْأَنْصَارِ غَيْرَهُ، وَهُوَ مِمَّنْ رَوَى هَذَا الْحَدِيثِ:
ترجمه:
منصور حفظه الله تعالی فرمود: معاویه پس از روایت این حدیث گفت: «ای اهل شام! من شما را همان‌ها می‌پندارم» و چنان نبود که می‌پنداشت، پس در روایت راست گفت و در تأویل آن به خطا رفت و شعبة گفته که منظورش از «انصاری» زید بن ارقم بوده، ولی نزدیک‌تر نزد من این است که منظورش نعمان بن بشیر بوده است؛ چراکه او انصاری بود و غیر از او کسی از انصار همراه معاویه نبود و او از کسانی است که این حدیث را روایت کرده‌اند:
شاهد ۲
رَوَى ابْنُ أَبِي حَاتَمٍ [ت۳۲۷هـ] فِي «تَفْسِيرِهِ»[۵]، قَالَ: حَدَّثَنِي أَبِي، ثَنَا عُثْمَانُ بْنُ سَعِيدٍ وَمُحَمَّدُ بْنُ الْمُصَفَّى الْحِمْصِيُّ، قَالَا: قَالَ يَحْيَى بْنُ سَعِيدٍ الْحِمْصِيُّ، ثَنَا عُمَرُ بْنُ عَمْرِو بْنِ عَبْدٍ، قَالَ: سَمِعْتُ أَبَا عَمْرٍو الْأَنْصَارِيَّ يَقُولُ: قَالَ النُّعْمَانُ عَلَى الْمِنْبَرِ: سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَآلِهِ وَسَلَّمَ يَقُولُ: «لَا تَزَالُ طَائِفَةٌ مِنْ أُمَّتِي ظَاهِرِينَ لَا يُبَالُونَ مَنْ خَالَفَهُمْ حَتَّى يَأْتِيَ أَمْرُ اللَّهِ»، قَالَ النُّعْمَانُ: فَمَنْ قَالَ إِنِّي أَقُولُ عَلَى رَسُولِ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَآلِهِ وَسَلَّمَ مَا لَمْ يَقُلْ، فَإِنَّ تَصْدِيقَ ذَلِكَ فِي كِتَابِ اللَّهِ، قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَجَلَّ: ﴿وَجَاعِلُ الَّذِينَ اتَّبَعُوكَ فَوْقَ الَّذِينَ كَفَرُوا إِلَى يَوْمِ الْقِيَامَةِ ۖ ثُمَّ إِلَيَّ مَرْجِعُكُمْ فَأَحْكُمُ بَيْنَكُمْ فِيمَا كُنْتُمْ فِيهِ تَخْتَلِفُونَ﴾[۶].
ترجمه:
ابن ابی حاتم [د.۳۲۷ق] در «تفسیر» خود روایت کرده، گفته است: پدرم من را حدیث کرد، (گفت:) عثمان بن سعید و محمّد بن مصفّی حمصی ما را حدیث کردند، گفتند: یحیی بن سعید حمصی گفت: عمر بن عمرو بن عبد ما را حدیث کرد، گفت: شنیدم ابو عمرو انصاری می‌گوید که نعمان بر منبر گفت: شنیدم رسول خدا صلّی الله علیه و آله و سلّم می‌فرماید: «همواره شماری از امّتم چیره خواهند بود، به کسی که با آنان مخالفت کند اهمیت نمی‌دهند، تا آن گاه که امر خداوند فرا رسد»، (سپس) نعمان گفت: اگر کسی می‌گوید من سخنی را به رسول خدا صلّی الله علیه و آله و سلّم نسبت می‌دهم که نفرموده است، پس تصدیق آن در کتاب خداوند است، خداوند عزّ و جلّ فرموده است: «و کسانی که از تو پیروی کردند را بالاتر از کسانی که کافر شدند قرار می‌دهم تا روز قیامت، سپس بازگشت شما به سوی من است، پس میان شما در آنچه که درباره‌اش اختلاف می‌کردید حکم می‌کنم».
ملاحظه
قَالَ الْمَنْصُورُ حَفِظَهُ اللَّهُ تَعَالَى: لَقَدْ رَوَى هَذَا الْحَدِيثَ مِنْ أَصْحَابِ مُعَاوِيَةَ أَيْضًا الْمُغِيرَةُ بْنُ شُعْبَةَ، وَأَبُو أُمَامَةَ، وَكَعْبُ بْنُ مُرَّةٍ الْبَهْزِيُّ.
ترجمه:
منصور حفظه الله تعالی فرمود: از یاران معاویه، مغیرة بن شعبة، ابو امامه و کعب بن مرّة بهزی نیز این حدیث را روایت کرده‌اند.
