Ақли ҳар фард, ҳаргоҳ ин қадр болиғ бошад ки битавонад меъёри ташхис бошад, мукаллаф маҳсуб мешавад ва ҳаргоҳ ба ин қадр аз булуғ нарасида бошад, мукаллаф маҳсуб намешавад, монанди ақли кӯдакон ва девонагон; Чароки таклиф, мубтанӣ бар қудрати ташхис аст ва таклифи касе ки аз ин қудрат бархурдор нест, бар хилофи адолат аст, дар ҳоле ки Худованд золим нест; Чунонки фармудааст: ﴿وَأَنَّ اللَّهَ لَيْسَ بِظَلَّامٍ لِلْعَبِيدِ﴾[1]; «Ва ҳароина Худованд зулм кунандае ба бандагон нест». Аз инҷо дониста мешавад ақли касоне ки мукаллаф маҳсуб мешаванд, ин қадр болиғ ҳастанд ки битавонад меъёри ташхис бошад, агарчи сутуҳ ва маротиби мухталифе дошта бошад; Чароки ба таъбири дақиқи ҳазрати Мансури Ҳошимии Хуросонӣ дар китоби шарифи «Бозгашт ба Ислом»[2], «Ақл ба маънои неруи андеша ва донойи, агарчи дар бархӣ инсонҳо бештар аз бархӣ дигар аст, дар ҳамаи инсонҳо ба қадри кофӣ вуҷуд дорад ва ҳамин барои ваҳдати он ба унвони меъёри шинохт кофӣ аст; Зеро Худованди Одил, ба ҳар инсони мукаллафе баҳраӣ кофӣ аз ақл бахшида ва фузунӣ он дар бархӣ, фазле аст ки ба онон бахшидааст, беонки зулме ба бархӣ дигар бошад; Чунонки фармудааст: ﴿وَاللَّهُ يُضَاعِفُ لِمَنْ يَشَاءُ ۗ وَاللَّهُ وَاسِعٌ عَلِيمٌ﴾[3]; <Худованд барои ҳар кас ки хоҳад меафзояд ва Худованд вусъат диҳандаи доност>! Ҳамчунонки ақли бархӣ инсонҳо, дар фарояндӣ табиъӣ ва мутақобил, ақли бархӣ дигарро комил мекунад; Чароки онҳо бо якдигар дар таъомуланд ва аз тариқи ҳамандешӣ, ақлӣ ҷамъеро падид меоваранд ки нуқсони ақли фардиро ҷуброн мекунад; Чунонки Худованд фармудааст: ﴿وَرَفَعْنَا بَعْضَهُمْ فَوْقَ بَعْضٍ دَرَجَاتٍ لِيَتَّخِذَ بَعْضُهُمْ بَعْضًا سُخْرِيًّا﴾[4]; <Ва бархеро бар бархӣ дигар дар рутба бартарӣ Додим то бархешон бархӣ дигарро ба хидмат бигиранд>!».

Боре ба ҳар ҷиҳат, рӯшан аст ки ақли одамӣ, танҳо абзори ӯ барои ташхис аст; Зеро агар ӯ натавонад бо ақли худ ташхис диҳад, бо куҷояш ташхис тавонад дод?! Оре, ақли ӯ ҳангоме қодир ба ташхис хоҳад буд ки ба мавонеъи шинохт мубтало набошад; Чароки мавонеъи шинохт, ӯро аз ташхис боз хоҳанд дошт ва ин иллати адами ташхис дар бисёрӣ аз мардум аст; Бо таваҷҷуҳ ба инки онҳо ба мавонеъӣ монанди ҷаҳл, тақлид, аҳвоъи нафсонӣ, таъассуб, такаббур ва хурофагароӣ мубтало ҳастанд ва аз ин рӯ, наметавонанд он гуна ки бояд, аз ақли худ истифода кунанд. Аз инҷо дониста мешавад ки иллати ташхис надодани мардумро бояд дар «Мавонеъи шинохт» ҷуст, на дар «Меъёри шинохт»; Зеро меъёри шинохт, нуре аз олами малакути аст ки дар он ҳеҷ зулмате нест, вале ин мавонеъ шинохтаанд ки монанди ҳиҷобҳои монеъ аз расидани он ба бархӣ аз чизҳо мешаванд ва онҳоро дар торикӣ фурӯ мебаранд.