Ояи 10
Қарор додани халифае дар замин аз миёни касоне ки имон оваранд ва корҳойи шойиста анҷом диҳанд, ваъдаи Худованд ва суннати Ӯст.
قَالَ اللَّهُ تَعَالَى:
﴿وَعَدَ اللَّهُ الَّذِينَ آمَنُوا مِنْكُمْ وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ لَيَسْتَخْلِفَنَّهُمْ فِي الْأَرْضِ كَمَا اسْتَخْلَفَ الَّذِينَ مِنْ قَبْلِهِمْ﴾[1]
Тарҷума:
Худованди баландмартаба фармудааст:
«Худованд ба касоне аз шумо ки имон оварданд ва корҳои шойиста анҷом доданд ваъда додааст ки ҳатман ононро дар замин халифа гардонад ҳамон тавр ки касоне пеш аз ононро халифа гардонд».
Мулоҳизот
1 . أَخْبَرَنَا هَاشِمُ بْنُ عُبَيْدٍ الْخُجَنْدِيُّ، قَالَ: كُنْتُ جَالِسًا عِنْدَ الْمَنْصُورِ، فَأَقْبَلَ عَلَيَّ وَقَالَ: يَا هَاشِمُ! أَلَا تَرَى إِلَى هَؤُلَاءِ الضَّالِّينَ الَّذِينَ يَزْعُمُونَ أَنَّ اللَّهَ لَمْ يُبَيِّنِ الْخِلَافَةَ فِي الْقُرْآنِ؟! أَتَرَاهُمْ يَجْهَلُونَ أَمْ يَتَجَاهَلُونَ؟! قُلْتُ: لَا أَدْرِي جُعِلْتُ فِدَاكَ، لَعَلَّهُمْ يَجْهَلُونَ، قَالَ: وَيْلَهُمْ، كَيْفَ يَجْهَلُونَ؟! وَقَدْ يَقْرَؤُونَ فِي الْقُرْآنِ قَوْلَهُ تَعَالَى: ﴿وَعَدَ اللَّهُ الَّذِينَ آمَنُوا مِنْكُمْ وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ لَيَسْتَخْلِفَنَّهُمْ فِي الْأَرْضِ كَمَا اسْتَخْلَفَ الَّذِينَ مِنْ قَبْلِهِمْ﴾، أَيُرِيدُونَ قَوْلًا أَبْيَنَ مِنْ هَذَا؟! أَمْ يَحْسَبُونَ أَنَّهُ قَدْ أَخْلَفَ وَعْدَهُ فَلَمْ يَسْتَخْلِفْ فِيهِمْ كَمَا اسْتَخْلَفَ فِي الَّذِينَ مِنْ قَبْلِهِمْ؟! قُلْتُ: وَمَنِ اسْتَخْلَفَ فِي الَّذِينَ مِنْ قَبْلِهِمْ؟ قَالَ: دَاوُودَ عَلَيْهِ السَّلَامُ، أَلَا يَجِدُونَهُ مَكْتُوبًا عِنْدَهُمْ فِي الْقُرْآنِ إِذْ يَقُولُ: ﴿يَا دَاوُودُ إِنَّا جَعَلْنَاكَ خَلِيفَةً فِي الْأَرْضِ﴾[2]؟! فَاسْتَخْلَفَهُ وَأَمْثَالَهُ مِنَ النَّبِيِّينَ وَالصِّدِّيقِينَ، قُلْتُ: جُعِلْتُ فِدَاكَ، إِنَّهُمْ أَضَلُّ مِنْ ذَلِكَ، إِنَّهُمْ يَحْسَبُونَ أَنَّ اللَّهَ قَدِ اسْتَخْلَفَ فِيهِمْ كُلَّ مَنْ بَايَعُوهُ بَعْدَ رَسُولِ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَآلِهِ وَسَلَّمَ بِالْخِلَافَةِ! قَالَ: وَيْلَهُمْ، وَهَلْ بَايَعُوا بَعْدَ الْحَسَنِ إِلَّا كُلَّ جَبَّارٍ عَنِيدٍ؟! إِنَّمَا وَعَدَ اللَّهُ أَنْ يَسْتَخْلِفَ الَّذِينَ آمَنُوا مِنْهُمْ وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ، وَمَا كَانَ اللَّهُ لِيَعِدَهُمْ خَيْرًا ثُمَّ يُعْطِيَهُمْ شَرًّا، بَلْ يُنْجِزُ وَعْدَهُ وَيَسْتَخْلِفُ فِي كُلِّ قَرْنٍ رَجُلًا مِثْلَ دَاوُودَ عَلَيْهِ السَّلَامُ، وَهُوَ أَكْثَرُهُمْ إِيمَانًا وَعَمَلًا لِلصَّالِحَاتِ، فَهَلْ يَعْرِفُونَهُ لِيَخْتَارُوهُ؟! كَلَّا، بَلِ اللَّهُ يَعْرِفُهُ وَيَخْتَارُهُ، ﴿وَلَكِنَّ أَكْثَرَهُمْ يَجْهَلُونَ﴾[3].
Тарҷума:
Ҳошим ибни Убайди Хуҷандӣ моро хабар дод, гуфт: Назди Мансур нишаста будам, пас ба ман рӯй кард ва фармуд: Эй Ҳошим! Оё ба ин гумроҳон наменигарӣ ки мепиндоранд Худованд хилофатро дар Қуръон табйин наркардааст?! Ба назари ту намедонанд ё худро ба нодонӣ мезананд?! Гуфтам: Хабар надорам фидоят шавам, шояд намедонанд, фармуд: Вой бар онон, чигуна намедонанд?! Ҳол онки сухани Худовандро дар Қуръон мехонанд ки фармудааст: «Худованд ба касоне аз шумо ки имон оварданд ва корҳои шойиста анҷом доданд ваъда додааст ки ҳатман ононро дар замин халифа гардонад ҳамон тавр ки касоне пеш аз ононро халифа гардонд», оё сухане аз ин рӯшантар мехоҳанд?! Ё мепиндоранд ки Ӯ ваъдаашро хилоф карда, пас касеро дар миёнашон халифа нагардондааст ҳамон тавр ки дар миёни касоне пеш аз онон халифа гардонд?! Гуфтам: Чи касеро дар миёни касоне пеш аз онон халифа гардонд? Фармуд: Доввуд алайҳи салом, оё ӯро дар Қуръон мактуб намеёбанд онҷо ки мефармояд: «Эй Доввуд! Мо туро халифае дар замин қарор додем»?! Пас ӯ ва амсоли ӯ аз паёмбарон ва сиддиқонро халифа гардонд, гуфтам: Фидоят шавам, онон гумроҳтар аз ин ҳастанд! Онон мепиндоранд ки Худованд дар миёнашон ҳар касе ки пас аз Расули Худо саллаллоҳу алайҳи ва олиҳи ва саллам бо ӯ ба унвони халифа байъат кардандро халифа гардондааст! Фармуд: Вой бар онон, магар баъд аз Ҳасан[4], ҷуз бо ҳар ҷаббори саркаше байъат карданд?! Ҳаройина Худованд ваъда дод ки касоне аз ононро халифа гардонад ки имон оварданд ва корҳои шойиста анҷом доданд ва Худованд чунин нест ки ба онон хайреро ваъда диҳад ва сипас шарреро бирасонад, балки ба ваъдааш вафо мекунад ва дар ҳар даврае марде монанди Доввуд алайҳи саломро халифа мегардонад ва ӯ касе аст ки имон ва корҳои шойистааш аз ҳамаи онон бештар аст, пас оё ӯро мешиносанд то интихобаш кунанд?! Ҳаргиз, балки Худованд ӯро мешиносад ва интихоб мекунад, «Вале бештари онон намедонанд».
2 . أَخْبَرَنَا أَبُو بَكْرِ بْنُ عَبْدِ الْبَارِئِ الْقَنْدَهَارِيُّ، قَالَ: سَأَلْتُ الْمَنْصُورَ عَنْ قَوْلِ اللَّهِ تَعَالَى: ﴿وَرَبُّكَ يَخْلُقُ مَا يَشَاءُ وَيَخْتَارُ ۗ مَا كَانَ لَهُمُ الْخِيَرَةُ ۚ سُبْحَانَ اللَّهِ وَتَعَالَى عَمَّا يُشْرِكُونَ﴾[5]، فَقَالَ: يَخْلُقُ مَا يَشَاءُ وَيَخْتَارُ مَنْ يَشَاءُ، مَا كَانَ لَهُمُ الْخِيَرَةُ لِيَخْتَارُوا نَبِيًّا أَوْ مَلِكًا، فَمَنِ اخْتَارَ نَبِيًّا أَوْ مَلِكًا مِنْ دُونِ الَّذِي اخْتَارَهُ اللَّهُ فَقَدْ أَشْرَكَ، وَسُبْحَانَ اللَّهِ وَتَعَالَى عَمَّا يُشْرِكُونَ، قُلْتُ: مَا سَمِعْنَا فِي الْمَلِكِ شَيْئًا! قَالَ: وَيْحَكُمْ، أَلَمْ تَسْمَعُوا قَوْلَ اللَّهِ تَعَالَى: ﴿جَعَلَ فِيكُمْ أَنْبِيَاءَ وَجَعَلَكُمْ مُلُوكًا﴾[6]؟! قُلْتُ: بَلَى، وَلَكِنَّهُ كَانَ فِي بَنِي إِسْرَائِيلَ، قَالَ: إِنَّهُ كَانَ مِنْ سُنَنِ الَّذِينَ مِنْ قَبْلِكُمْ، وَمَا ذَكَرَهُ اللَّهُ إِلَّا ﴿لِيُبَيِّنَ لَكُمْ وَيَهْدِيَكُمْ سُنَنَ الَّذِينَ مِنْ قَبْلِكُمْ﴾[7]، أَلَمْ تَسْمَعُوا قَوْلَ النَّبِيِّ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَآلِهِ وَسَلَّمَ: «إِنَّكُمْ تَرْكَبُونَ سُنَنَ الَّذِينَ مِنْ قَبْلِكُمْ»[8]؟! قُلْتُ: وَمَا الْمَلِكُ؟ قَالَ: الْخَلِيفَةُ، قُلْتُ: وَهَلِ اخْتَارَ اللَّهُ خَلِيفَةً بَعْدَ النَّبِيِّ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَآلِهِ وَسَلَّمَ؟ قَالَ: نَعَمْ، كَمَا اخْتَارَ بَعْدَ الْأَنْبِيَاءِ مِنْ قَبْلِهِ، أَلَمْ يَقُلْ: ﴿لَيَسْتَخْلِفَنَّهُمْ فِي الْأَرْضِ كَمَا اسْتَخْلَفَ الَّذِينَ مِنْ قَبْلِهِمْ﴾؟ قُلْتُ: وَبِمَا دَلَّ عَلَيْهِ؟ قَالَ: بِوَصِيَّةٍ مِنَ النَّبِيِّ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَآلِهِ وَسَلَّمَ، قُلْتُ: كَانَتْ ظَاهِرَةً أَمْ بَاطِنَةً؟ قَالَ: كَانَتْ ظَاهِرَةً، وَلَكِنَّ أَكْثَرَ الْقَوْمِ لَمْ يَفْقَهُوهَا، قُلْتُ: كَيْفَ لَمْ يَفْقَهُوهَا وَكَانَ فِيهِمُ الْمُهَاجِرُونَ وَالْأَنْصَارُ؟! قَالَ: وَمَا تُنْكِرُ مِنْ ذَلِكَ؟! أَلَمْ يَكُونُوا الَّذِينَ قَالَ اللَّهُ تَعَالَى فِيهِمْ: ﴿فَمَالِ هَؤُلَاءِ الْقَوْمِ لَا يَكَادُونَ يَفْقَهُونَ حَدِيثًا﴾[9]؟! قُلْتُ: أَرَوَوْهَا أَمْ كَتَمُوهَا؟ قَالَ: بَلْ رَوَوْهَا، قُلْتُ: فَمَا بَالُ الَّذِينَ جَاؤُوا مِنْ بَعْدِهِمْ لَمْ يَفْقَهُوهَا؟! وَقَدْ قَالَ النَّبِيُّ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَآلِهِ وَسَلَّمَ: «رُبَّ حَامِلِ فِقْهٍ وَلَا فِقْهَ لَهُ، وَرُبَّ حَامِلِ فِقْهٍ إِلَى مَنْ هُوَ أَفْقَهُ مِنْهُ»[10]! قَالَ: كَانُوا يَهْتَمُّونَ بِالرِّوَايَةِ، وَلَا يَهْتَمُّونَ بِالدِّرَايَةِ، وَكَانُوا يَقُولُونَ: ﴿إِنَّا وَجَدْنَا آبَاءَنَا عَلَى أُمَّةٍ وَإِنَّا عَلَى آثَارِهِمْ مُهْتَدُونَ﴾[11]، إِلَّا قَلِيلًا مِنْهُمُ اتُّهِمُوا بِالْبِدْعَةِ، قُلْتُ: وَمَنْ كَانَ الْخَلِيفَةُ؟ قَالَ: لَا تَسْأَلْ عَنْ هَذَا، فَقَدْ قَالَ اللَّهُ تَعَالَى: ﴿لَا تَسْأَلُوا عَنْ أَشْيَاءَ إِنْ تُبْدَ لَكُمْ تَسُؤْكُمْ﴾[12]، ﴿قَدْ سَأَلَهَا قَوْمٌ مِنْ قَبْلِكُمْ ثُمَّ أَصْبَحُوا بِهَا كَافِرِينَ﴾[13]! قُلْتُ: إِنَّمَا أَطْلُبُ الْعِلْمَ، وَلَا أَتَعَصَّبُ لِمَذْهَبٍ! قَالَ: كَانَ رَجُلًا مِنْ أَهْلِ الْبَيْتِ، أَلَمْ يَبْلُغْكَ قَوْلُ النَّبِيِّ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَآلِهِ وَسَلَّمَ: «إِنِّي تَارِكٌ فِيكُمْ خَلِيفَتَيْنِ: كِتَابَ اللَّهِ وَأَهْلَ بَيْتِي»[14]؟! قُلْتُ: كَأَنَّكَ تُرِيدُ عَلِيًّا! قَالَ: وَمَا تُنْكِرُ مِنْ ذَلِكَ؟! إِنَّ دَاوُدَ قَتَلَ جَالُوتَ، فَـ﴿آتَاهُ اللَّهُ الْمُلْكَ وَالْحِكْمَةَ وَعَلَّمَهُ مِمَّا يَشَاءُ﴾[15]، وَإِنَّ عَلِيًّا قَتَلَ جَوَالِيتَ، مِنْهُمْ طَلْحَةُ بْنُ أَبِي طَلْحَةَ حَامِلُ لِوَاءِ الْمُشْرِكِينَ يَوْمَ بَدْرٍ، وَعَمْرُو بْنُ عَبْدِ وُدٍّ فَارِسُ قُرَيْشٍ يَوْمَ الْأَحْزَابِ، وَمَرْحَبٌ بَطَلُ الْيَهُودِ يَوْمَ خَيْبَرَ! فَمَاذَا تَرَى أَنْ يَفْعَلَ اللَّهُ بِهِ؟! قُلْتُ: لَا أُنْكِرُ مِنْ ذَلِكَ شَيْئًا، وَلَكِنَّهُمْ يَقُولُونَ أَنَّ هَذَا طَعْنٌ فِي أَبِي بَكْرٍ وَعُمَرَ! قَالَ: دَعْهُمْ، فَإِنَّهُمْ يَتَّخِذُونَهُمَا إِلَهَيْنِ مِنْ دُونِ اللَّهِ أَوْ نَبِيَّيْنِ مِنْ بَعْدِ مُحَمَّدٍ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَآلِهِ وَسَلَّمَ، وَإِنِّي لَا أَقُولُ فِيهِمَا إِلَّا خَيْرًا، قُلْتُ: فَلَمَّا مَضَى عَلِيٌّ فَهَلِ اخْتَارَ اللَّهُ خَلِيفَةً مِنْ بَعْدِهِ؟ قَالَ: نَعَمْ، إِنَّ الْأَرْضَ لَا تَخْلُو مِنْ خَلِيفَةٍ اخْتَارَهُ اللَّهُ، قُلْتُ: وَبِمَا دَلَّ عَلَيْهِ؟ قَالَ: بِوَصِيَّةٍ مِنْ عَلِيٍّ، وَقَدْ أَوْصَى إِلَى الْحَسَنِ، قُلْتُ: وَهَكَذَا أَبَدًا؟ قَالَ: نَعَمْ، وَذَلِكَ قَوْلُ اللَّهِ تَعَالَى: ﴿ذُرِّيَّةً بَعْضُهَا مِنْ بَعْضٍ ۗ وَاللَّهُ سَمِيعٌ عَلِيمٌ﴾[16]، قُلْتُ: فَمَنِ الْخَلِيفَةُ الْيَوْمَ؟ قَالَ: رَجُلٌ مِنْ أَهْلِ الْبَيْتِ، فَبِهِمْ فَتَحَ اللَّهُ وَبِهِمْ يَخْتِمُ، قُلْتُ: تُرِيدُ الْمَهْدِيَّ؟ قَالَ: نَعَمْ، قُلْتُ: إِنَّهُمْ يَقُولُونَ أَنَّهُ لَمْ يُولَدْ بَعْدُ! قَالَ: وَمَا عِلْمُهُمْ بِذَلِكَ؟! ﴿أَمْ عِنْدَهُمُ الْغَيْبُ فَهُمْ يَكْتُبُونَ﴾[17]؟! قُلْتُ: فَتَقُولُ أَنَّهُ وُلِدَ؟ قَالَ: نَعَمْ، قُلْتُ: فَمَا الْفَرْقُ بَيْنَكَ وَبَيْنَهُمْ إِذَنْ؟! قَالَ: وَيْحَكَ، لَيْسَ الْمُثْبِتُ كَالنَّافِي، وَلَا الْعَالِمُ كَالْجَاهِلِ، قُلْتُ: فَمَا لَهُ لَا يَظْهَرُ؟! قَالَ: لَئِنْ ظَهَرَ قَبْلَ أَنْ يُنَادَى بِاسْمِهِ فِي الْأَرْضِ وَالسَّمَاءِ فَلَيْسَ بِمَهْدِيٍّ! فَتَدَبَّرْتُ قَوْلَهُ سَاعَةً، ثُمَّ قُلْتُ: وَاللَّهِ لَمْ تَقُلْ شَيْئًا إِلَّا بِالْقُرْآنِ وَالسُّنَّةِ، لَكِنَّهُ عِنْدَهُمْ رَفْضٌ! فَقَالَ: لَا أُبَالِي مَا هُوَ عِنْدَهُمْ بَعْدَ أَنْ قُلْتُهُ بِالْقُرْآنِ وَالسُّنَّةِ! فَإِنْ شَاؤُوا سَمَّوهُ رَفْضًا، وَإِنْ شَاؤُوا سَمَّوهُ كُفْرًا! فَإِنَّهُ الْإِيمَانُ!
Тарҷума:
Абу Бакр ибни Абдулбории Қандаҳорӣ моро хабар дод, гуфт: Аз Мансур дар бораи сухани Худованд пурсидам ки фармудааст: «Ва Парвардигорат ҳар чи мехоҳадро меофаринад ва ихтиёр мекунад, ононро ихтиёре нест, Худованд покиза ва бартар аз чизе аст ки шарик мегиранд», пас фармуд: (Худованд) ҳар чи мехоҳадро меофаринад ва ҳар касеро мехоҳад ихтиёр мекунад, ононро ихтиёре нест то Паёмбар ё ҳокиме ихтиёр кунанд, пас ҳар кас Паёмбар ё ҳокиме ихтиёр кунад ки Худованд ихтиёраш накарда, шарик гирифта ва Худованд покиза ва бартар аз чизе аст ки шарик мегиранд. Гуфтам: Дар бораи ҳоким чизе нашунидаем! Фармуд: Вой бар шумо, оё сухани Худовандро нашунидаед ки фармудааст: «Миёни шумо Паёмбароне қарор дод ва (бархӣ аз) шуморо ҳокимоне қарор дод»?! Гуфтам: Бале, вале он дар банӣ исроъил будааст, фармуд: Он аз суннатҳои касоне будааст ки пеш аз шумо буданд ва Худованд онро ёд накардааст магар «Аз ин рӯ ки барои шумо табйин кунад ва шуморо ба суннатҳои касоне ки пеш аз шумо буданд ҳидоят фармояд», оё сухани Паёмбар саллаллоҳу алайҳи ва олиҳи ва салламро нашунидаед ки фармудааст: «Ҳаройина бар шумо монанди суннатҳои касоне ки пеш аз шумо буданд хоҳад гузашт»?! Гуфтам: Ҳоким кист? Фармуд: Халифа, гуфтам: Оё Худованд пас аз Паёмбар саллаллоҳу алайҳи ва олиҳи ва саллам халифае ихтиёр кард? Фармуд: Бале, ҳамон тавр ки пас аз Паёмбарони гузашта ихтиёр кард, оё нафармудааст: «Ононро халифа мегардонад, ҳамон тавр ки касоне пеш аз ононро халифа кард»?! Гуфтам: Бо чи чизе бар ӯ далолат фармуд? Фармуд: Бо васият аз Паёмбар саллаллоҳу алайҳи ва олиҳи ва саллам, гуфтам: (Он васият) ошкор буд ё пинҳон? Фармуд: Ошкор буд, вале бештари мардум онро дарнаёфтанд, гуфтам: Чигуна онро дарнаёфтанд, дар ҳоле ки муҳоҷирон ва ансор дар миёнашон буданд? Фармуд: Куҷойи ин барои ту аҷиб аст?! Оё онон ҳамон касоне набуданд ки Худованд дар бораашон фармуд: «Ин мардумро чи мешавад ки наздик нест суханеро дарёбанд?!» Гуфтам: Он (васият) ро ривоят карданд ё кетмон намуданд? Фармуд: Балки ривоят карданд, Гуфтам: Пас чаро касоне ки пас аз онон омаданд онро дарнаёфтанд?! Дар ҳоле ки Паёмбар саллаллоҳу алайҳи ва олиҳи ва саллам фармудааст: «Чи бисёр ҳомили донише ки худ донише надорад ва чи бисёр ҳомили донише барои касе ки аз ӯ донишмандтар аст», фармуд: Онон ба ривоят эҳтимом доштанд ва ба дароят (яъне таҳлил ва фаҳми он) эҳтимом надоштанд ва мегуфтанд: «Мо падаронамонро бар шевае ёфтаем ва бо пайравӣ аз онон ҳидоятёфтагонем», магар андаке аз онон ки ба бидъат муттаҳам шуданд. Гуфтам: Он халифа чи касе буд? Фармуд: Дар ин бора суъол накун; Чароки Худованд фармудааст: «Дар бораи чизҳойе суъол накунед ки агар бароятон рӯшан шавад, бадатон меояд», «Пеш аз шумо гурӯҳе дар бораи он суъол карданд, сипас ба он кофир гардиданд»! Гуфтам: Ман танҳо ба дунболи илм ҳастам ва барои ҳеч мазҳабе таъассуб намеварзам! Фармуд: Ӯ марде аз аҳли байт буд, оё сухани Паёмбар саллаллоҳу алайҳи ва олиҳи ва саллам ба ту нарасидааст ки фармуд: «Ман дар миёни шумо ду халифа боқӣ мегузорам: Китоби Худованд ва аҳли байтам»?! Гуфтам: Гӯё манзурат Алӣ аст! Фармуд: Чи чизе аз онро инкор мекунӣ?! Ҳаройина Доввуд Ҷолутро кушт, пас «Худованд ба ӯ ҳукумат ва ҳикмат дод ва аз ҳар илме ки хост ба ӯ бахшид», дар ҳоле ки Алӣ чандин Ҷолутро кушт, монанди Талҳа ибни Абӣ Талҳа парчамдори мушрикон дар рӯзи Бадр ва Амр ибни Абду Вадд таксавори Қурайш дар рӯзи Аҳзоб ва Мирҳаби паҳлавони яҳуди дар рӯзи Хайбар! Пас гумон мекунӣ ки Худованд бо ӯ чи карда бошад?! Гуфтам: Чизе аз онро инкор намекунам, вале онҳо мегӯянд ки ин таъни бар Абу Бакр ва Умар аст! Фармуд: Онҳоро раҳо кун; Чароки онҳо он дуро худоёне ҷуз Худованд ё паёмбароне пас аз Муҳаммад саллаллоҳу алайҳи ва олиҳи ва саллам гирифтаанд, дар ҳоле ки ман дар бораи он ду ҷуз хайр намегӯям. Гуфтам: Пас ҳангоме ки Алӣ даргузашт, оё Худованд халифаи дигаре пас аз ӯ ихтиёр кард? Фармуд: Бале; Чароки замин аз халифае ки Худованд ихтиёр карда бошад холӣ намемонад, гуфтам: Бо чи чизе бар ӯ далолат кард? Фармуд: Бо васияте аз Алӣ ва ӯ ба Ҳасан васият кард, гуфтам: Ва ҳамин тавр то абад? Фармуд: Бале ва ин сухани Худованд аст ки фармудааст: «Зуррияе ки бархӣ аз бархӣ дигар ҳастанд ва Худованд шунавойи доност», гуфтам: Имрӯз халифа чи касе аст? Фармуд: Марде аз аҳли байт; Чароки Худованд бо онон оғоз кард ва бо онон ба поён мерасонад, гуфтам: Манзурат Маҳдӣ аст? Фармуд: Бале, гуфтам: Онҳо мегӯянд ки ӯ ҳанӯз мутаваллид нашудааст! Фармуд: Аз куҷо медонанд?! «Оё назди онҳо (илми) ғайб аст, пас онро менависанд?!» гуфтам: Пас мефармойи ки ӯ мутаваллид шудааст? Фармуд: Бале, гуфтам: Дар ин сурат, фарқи ту бо онҳо чист?! Фармуд: Вой бар ту, исбот кунанда монанди нафй кунанд ва касе ки медонад монанди касе ки намедонад нест, гуфтам: Пас чаро зуҳур намекунад?! Фармуд: Агар пеш аз инки дар замин ва осмон ба номаш нидо дода шавад зуҳур кунад, Маҳдӣ нест! Пас соъате дар сухани ӯ андеша кардам ва сипас гуфтам: Ба Худо савганд чизеро ҷуз бо Қуръон ва суннат нагуфтӣ, вале он назди онҳо рафз аст! Пас фармуд: Аҳммияте намедиҳам ки он назди онҳо чист, пас аз инки онро бо Қуръон ва суннат гуфтам! Пас агар мехоҳанд онро рафз биноманд ва агар мехоҳанд онро куфр; Чароки он имон аст!
3 . أَخْبَرَنَا ذَاكِرُ بْنُ مَعْرُوفٍ وَعَلِيُّ بْنُ دَاوُودَ وَعَبْدُ اللَّهِ بْنُ حَبِيبٍ وَغَيْرُهُمْ، قَالُوا: كُنَّا جَمَاعَةً عِنْدَ الْمَنْصُورِ وَهُوَ يَنْكُتُ الْأَرْضَ وَيَقُولُ بِهَمْسٍ: مَا قَدَرُوا اللَّهَ حَقَّ قَدْرِهِ! مَا قَدَرُوا اللَّهَ حَقَّ قَدْرِهِ! مَا قَدَرُوا اللَّهَ حَقَّ قَدْرِهِ! ثُمَّ رَفَعَ رَأْسَهُ إِلَيْنَا وَقَالَ: اكْتُبُوا! فَأَخَذْنَا نَكْتُبُ، فَقَالَ: مَا قَدَرُوا اللَّهَ حَقَّ قَدْرِهِ إِذْ قَالُوا: «مَا جَعَلَ اللَّهُ مِنْ خَلِيفَةٍ فِي هَذِهِ الْأُمَّةِ»، وَقَدْ عَلِمُوا أَنَّهُ جَعَلَ فِي الْأُمَمِ مِنْ قَبْلِهَا، وَمَا كَانَ لِيُبَدِّلَ سُنَّتَهُ إِلَّا إِذَا أَخْبَرَ عَنْ تَبْدِيلٍ، وَقَدْ أَخْبَرَ عَنْ خَتْمِ النُّبُوَّةِ، وَلَمْ يُخْبِرْ عَنْ خَتْمِ الْخِلَافَةِ، بَلْ قَالَ فِي الَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ مِنْ هَذِهِ الْأُمَّةِ: ﴿لَيَسْتَخْلِفَنَّهُمْ فِي الْأَرْضِ كَمَا اسْتَخْلَفَ الَّذِينَ مِنْ قَبْلِهِمْ﴾، فَقَدْ بَقِيَتْ سُنَّتُهُ فِي اسْتِخْلَافِ رِجَالٍ مِنَ الَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ بَعْدَ النَّبِيِّ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَآلِهِ وَسَلَّمَ ثَابِتَةً إِلَى يَوْمِ الْقِيَامَةِ، وَإِذَا ذَكَّرْتُ بِهَا هَؤُلَاءِ الَّذِينَ نَسُوهَا يُطَالِبُونَنِي بِالْبَيِّنَةِ، وَمَا الْبَيِّنَةُ إِلَّا عَلَيْهِمْ؛ لِأَنَّهُمْ يَدَّعُونَ تَبْدِيلَ سُنَّةٍ يُقِرُّونَ بِثُبُوتِهَا فِي الْأُمَمِ السَّابِقَةِ، وَأَنَا أُنْكِرُهُ، وَقَدْ عَلِمُوا أَنَّ الْبَيِّنَةَ عَلَى الْمُدَّعِي وَلَيْسَتْ عَلَى الْمُنْكِرِ! ثُمَّ إِنِّي قَدْ جِئْتُهُمْ بِبَيِّنَةٍ، وَهِيَ مَا أَتْلُو عَلَيْهِمْ مِنَ الْقُرْآنِ، فَيُحَاجُّونَنِي بِفِعْلِ آبَائِهِمْ! يَقُولُونَ: «أَنْتَ أَفْقَهُ أَمِ الصَّحَابَةُ وَالتَّابِعُونَ؟!»، وَهُمْ يَرْوُونَ عَنْ رَسُولِ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَآلِهِ وَسَلَّمَ أَنَّهُ قَالَ: «رُبَّ حَامِلِ فِقْهٍ وَلَا فِقْهَ لَهُ، وَرُبَّ حَامِلِ فِقْهٍ إِلَى مَنْ هُوَ أَفْقَهُ مِنْهُ»، وَيَقُولُونَ: «هَذِهِ بِدْعَةٌ»، وَمَا الْبِدْعَةُ إِلَّا مَا أَحْدَثَ آبَاؤُهُمْ فِي السَّقِيفَةِ، إِذْ نَسُوا حَظًّا مِمَّا ذُكِّرُوا بِهِ كَمَا نَسَى الَّذِينَ مِنْ قَبْلِهِمْ، فَقَالُوا: «مِنَّا أَمِيرٌ وَمِنْكُمْ أَمِيرٌ»، ثُمَّ بَايَعُوا أَبَا بَكْرٍ وَهُمْ يَعْلَمُونَ أَنَّ اللَّهَ لَمْ يَأْمُرْهُمْ بِمُبَايَعَتِهِ، فَقَالَ عُمَرُ لَمَّا سُقِطَ فِي أَيْدِيهِمْ: «كَانَتْ بَيْعَةُ أَبِي بَكْرٍ فَلْتَةً وَقَى اللَّهُ شَرَّهَا، فَمَنْ عَادَ إِلَى مِثْلِهَا فَلَا بَيْعَةَ لَهُ»، فَعَادَ إِلَى مِثْلِهَا كُلُّ عَائِدٍ فَبَايَعُوهُ وَقَالُوا: «هَكَذَا كَانَتْ بَيْعَةُ أَبِي بَكْرٍ»! فَاتَّبَعُوا عُمَرَ فِيمَا أَخْطَأَ وَلَمْ يَتَّبِعُوهُ فِيمَا أَصَابَ! فَإِذَا ذَكَّرْتُهُمْ بِهَذَا لِيَتُوبُوا وَيُصْلِحُوا تَأْخُذُهُمُ الْحَمِيَّةُ حَمِيَّةُ الْجَاهِلِيَّةِ، يَقُولُونَ: «يَا وَيْلَتَى! أَتُخَطِّئُ أَبَا بَكْرٍ وَعُمَرَ؟!» وَهُمْ يَعْلَمُونَ أَنَّهُمَا لَمْ يَكُونَا إِلَهَيْنِ مِنْ دُونِ اللَّهِ وَلَا نَبِيَّيْنِ مِنْ بَعْدِ مُحَمَّدٍ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَآلِهِ وَسَلَّمَ، وَإِنَّمَا كَانَا رَجُلَيْنِ صَالِحَيْنِ أَصَابَا فِي شَيْءٍ وَأَخْطَئَا فِي شَيْءٍ، وَمَا كَانَ لِمُؤْمِنٍ أَنْ يَتَّبِعَهُمَا فِيمَا أَخْطَئَا فِيهِ، وَقَدْ خَالَفَهُمَا الصَّحَابَةُ فِي كَثِيرٍ مِنَ الْأَمْرِ، وَأَفْتَى الْفُقَهَاءُ بِخِلَافِ مَا أَفْتَيَا بِهِ فِي مَسَائِلَ كَثِيرَةٍ، فَلَمْ يُنْكِرْ هَؤُلَاءِ عَلَيْهِمْ وَلَمْ يَقُولُوا: «يَا وَيْلَتَى! خَطَّأُوا أَبَا بَكْرٍ وَعُمَرَ»! حَتَّى إِذَا جَمَعْتُ لَهُمْ مَا فَرَّقُوهَا عَلَيْهِمْ وَجِئْتُهُمْ بِهَا بَيْضَاءَ نَقِيَّةً كَبُرَتْ عَلَيْهِمْ وَقَالُوا: «هَذَا دِينٌ جَدِيدٌ»! وَمَا هُوَ بِدِينٍ جَدِيدٍ، بَلْ هُوَ الدِّينُ الْأَوَّلُ، إِلَّا أَنْ يُرِيدُوا بِالْجَدِيدِ مَا يَرْوُونَهُ عَنِ النَّبِيِّ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَآلِهِ وَسَلَّمَ أَنَّ اللَّهَ يَبْعَثُ فِيهِمْ رِجَالًا يُجَدِّدُونَ لَهُمْ دِينَهُمْ، فَقَدْ جَدَّدْتُ لَهُمْ دِينَهُمْ مِنْ بَعْدِ مَا انْدَرَسَ، وَلَا أَمْلِكُ لَهُمْ مِنَ اللَّهِ شَيْئًا، وَمَا أَنَا عَلَيْهِمْ بِحَفِيظٍ!
Тарҷума:
Зокир ибни Маъруф ва Алӣ ибни Доввуд ва Абдуллоҳ ибни Ҳабиб ва дигарон моро хабар доданд, гуфтанд: Мо ҷамоъате назди Мансур будем, дар ҳоле ки ӯ андешнок заминро ламс мекард ва ба оҳистагӣ мефармуд: Худовандро чунонки сазовор аст нашнохтанд! Худовандро чунонки сазовор аст нашнохтанд! Худовандро чунонки сазовор аст нашнохтанд! Сипас сари худро ба сӯйи мо боло овард ва фармуд: Бинависед! Пас шурӯъ кардем ба навиштан, пас фармуд: Худовандро чунонки сазовор аст нашнохтанд ҳангоме ки гуфтанд: «Худованд дар ин уммат халифае қарор надод», дар ҳоле ки медонанд дар умматҳои пешин қарор дод ва ҳеч гоҳ суннати худро тағйир намедиҳад, магар инки худ аз тағйире хабар диҳад ва аз хатми набувват хабар дода ва аз хатими хилофат хабар надодо, бал дар бораи касоне аз ин уммат ки имон оварданд ва корҳои шойиста анҷом доданд фармудааст: «Ҳатман ононро дар замин халифа мегардонад ҳамон тавр ки касоне пеш аз ононро халифа гардонд», пас суннати Ӯ дар халифа қарор додани мардоне аз аҳли имон ва корҳои шойиста пас аз Паёмбар саллаллоҳу алайҳи ва олиҳи ва саллам то рӯзи Қиёмат ба қуввати худ боқӣ аст, вале онро ба инон ки фаромӯшаш кардаанд ёдоварӣ мекунам, аз ман баййина талаб мекунанд, дар ҳоле ки баййина ҷуз бар ӯҳдаи онон нест; Зеро онон тағйири суннатеро иддаъо мекунанд ки ба субути он дар умматҳои пешин иқрор доранд ва ман мункири тағйироти он ҳастам ва онон медонанд ки баййина бар ӯҳдаи муддаъӣ аст ва бар ӯҳдаи мункир нест! Бо ин ҳол, ман барои онон баййина овардаам ва он оёте аз Қуръон аст ки бар онон мехонам, вале онон дар посухи ман ба кори падаронашон истинод мекунанд! Мегӯянд: «Ту донотарӣ ё саҳоба ва тобеъин?!» дар ҳоле ки худ аз Расули Худо саллаллоҳу алайҳи ва олиҳи ва саллам ривоят мекунанд: «Чи бисёр ноқили донише ки худ донише надорад ва чи бисёр ноқили донише барои касе ки аз ӯ донотар аст»[18] ва мегӯянд: «Ин бидъат аст», дар ҳоле ки бидъат чизе буд ки падаронашон дар Сақифа бунён ниҳоданд[19], ҳангоме ки бахшӣ аз ончи ёдоварӣ шудандро аз ёд бурданд, ҳамон тавр ки гузаштагон аз ёд бурданд[20], пас гуфтанд: «Аз мо амире бошад ва аз шумо амире»[21], сипас бо Абу Бакр байъат карданд, дар ҳоле ки медонистанд Худованд ононро ба байъат бо ӯ амр накардааст, пас Умар ҳангоме ки кор аз кор гузашт гуфт: «Байъат бо Абу Бакр корӣ аҷулона ва насанҷида[22] буд ки Худованд аз шарри он ҳифз кард, пас ҳар кас монанди онро такрор кунад, байъате барои ӯ нест»[23], вале ҳар такрор кунандае монанди онро такрор кард ва онон бо ӯ байъат карданд ва гуфтанд: «Байъат бо Абу Бакр ҳамин тавр буд»! Пас аз Умар дар хатояш пайравӣ карданд ва дар чизе ки ба дурустӣ гуфт пайравӣ накарданд! Пас чун инро ба онон ёдованӣ мекунам то тавба ва ислоҳ кунанд, таъассуби ҷоҳилӣ ононро фаро мегирад, мегӯянд: «Эй вой! Оё мегӯйи ки Абу Бакр ва Умар хато карданд?!», дар ҳоле ки медонанд он ду худоёне ҷуз Худованд ё паёмбароне пас аз Муҳаммад саллаллоҳу алайҳи ва олиҳи ва саллам набуданд, бал ду марди солеҳ буданд ки дар бархӣ чизҳо дуруст амал карданд ва дар бархӣ чизҳо хато ва ҳеч мӯъминеро намерасад ки аз он ду дар хатояшон пайравӣ кунад; Чунонки саҳоба дар бисёрӣ аз умур, бо он ду мухолифат карданд ва фуқаҳо дар масоъили бисёре бар хилофи фатвои он ду фатво доданд ва инон низ бар онон айб нагирифтанд ва нагуфтанд: «Эй вой! Абу Бакр ва Умарро дар хато донистанд»! То он гоҳ ки ман ончи онон барояшон пароканда гуфтандро барояшон якҷо кардам ва онро рӯшан ва бепарда барояшон овардам, пас бар онон гарон омад ва гуфтанд: «Ин дини ҷадиде аст»! Дар ҳоле ки он дини ҷадиде нест, балки ҳамон дини нахустин аст, магар инки манзурашон аз ҷадид чизе бошад ки аз Паёмбар саллаллоҳу алайҳи ва олиҳи ва саллам ривоят мекунанд ки Худованд дар миёнашон мардонеро бар меангезад ки динашонро барояшон тоза кунанд[24]; Зеро ман динашонро пас аз инки мундарис шуда буд, барояшон тоза кардам ва барояшон дар баробари Худованд ихтиёри чизеро надодам ва нигаҳбони онон нестам.
4 . أَخْبَرَنَا ذَاكِرُ بْنُ مَعْرُوفٍ، قَالَ: سَمِعَ الْمَنْصُورُ قَارِئًا يَقْرَأُ قَوْلَ اللَّهِ تَعَالَى: ﴿يَا دَاوُودُ إِنَّا جَعَلْنَاكَ خَلِيفَةً فِي الْأَرْضِ فَاحْكُمْ بَيْنَ النَّاسِ بِالْحَقِّ وَلَا تَتَّبِعِ الْهَوَى﴾، فَرَفَعَ صَوْتَهُ فَقَالَ: اسْمَعُوا! اسْمَعُوا! إِنَّمَا خَلِيفَةُ اللَّهِ فِي الْأَرْضِ مَنْ يَحْكُمُ بَيْنَ النَّاسِ بِالْحَقِّ وَلَا يَتَّبِعُ الْهَوَى، فَلَا يَغُرَّنَّكُمُ الَّذِينَ يَتَكَلَّفُونَ الْخِلَافَةَ وَهُمْ ظَالِمُونَ! ثُمَّ هَمَسَ فَقَالَ: إِنَّ هَذِهِ الْأُمَّةَ لَا تَعْدِمُ خَلِيفَةً مِثْلَ دَاوُودَ، فَقَدْ قَالَ اللَّهُ تَعَالَى: ﴿كَمَا اسْتَخْلَفَ الَّذِينَ مِنْ قَبْلِهِمْ﴾، وَقَدِ اسْتَخْلَفَ مِنْ قَبْلِهِمْ دَاوُودَ!
Тарҷума:
Зокир ибни Маъруф моро хабар дод, гуфт: Мансур шунид ки як қорӣ ин сухани Худовандро қироъат мекунад: «Эй Доввуд! Мо туро халифае дар замин қарор додем, пас миёни мардум ба ҳақ ҳукм кун ва аз ҳавои худ пайравӣ накун», пас садои худро боло овард ва фармуд: Гӯш диҳед! Гӯш диҳед! Халифаи Худованд дар замин танҳо касе аст ки миёни мардум ба ҳақ ҳукм мекунад ва аз аҳвои худ пайравӣ намекунад, пас касоне ки иддаъои хилофат мекунанд дар ҳоле ки золим ҳастанд, шуморо фиреб надиҳанд! Сипас садои худро пойин овард ва фармуд: Ҳаройина ин уммат бидуни халифае монанди Доввуд намемонанд; Чароки Худованд фармудааст: «Ҳамон тавр ки касоне пеш аз ононро халифа гардонд» ва пеш аз онон Доввудро халифа гардонд.
5 . أَخْبَرَنَا ذَاكِرُ بْنُ مَعْرُوفٍ الْخُرَاسَانِيُّ، قَالَ: قُلْتُ لِلْمَنْصُورِ: جُعِلْتُ فِدَاكَ، إِنَّهُمْ يَقُولُونَ: مَا بَالُ صَاحِبِكُمْ يَدْعُو إِلَى رَجُلٍ لَيْسَ فِي كِتَابِ اللَّهِ اسْمُهُ؟! فَغَضِبَ فَقَالَ: كَذَبَ النَّوْكَى! أَلَمْ يَعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ قَالَ لَهُمْ فِي كِتَابِهِ: ﴿أَقِيمُوا الصَّلَاةَ﴾[25] وَلَمْ يَقُلْ لَهُمْ: اثْنَيْنِ وَلَا أَرْبَعًا وَلَا ثَلَاثًا حَتَّى بَيَّنَ لَهُمْ رَسُولُهُ، وَقَالَ لَهُمْ فِي كِتَابِهِ: ﴿وَآتُوا الزَّكَاةَ﴾[26] وَلَمْ يَقُلْ لَهُمْ: فِي مِائَتَيْنِ خَمْسَةُ دَرَاهِمَ حَتَّى بَيَّنَ لَهُمْ رَسُولُهُ، وَقَالَ لَهُمْ فِي كِتَابِهِ: ﴿وَلِلَّهِ عَلَى النَّاسِ حِجُّ الْبَيْتِ﴾[27] وَلَمْ يَقُلْ لَهُمْ: بِالْبَيْتِ سَبْعًا وَبِالصَّفَا وَالْمَرْوَةِ سَبْعًا حَتَّى بَيَّنَ لَهُمْ رَسُولُهُ؟! فَكَذَلِكَ قَالَ لَهُمْ فِي كِتَابِهِ: ﴿وَعَدَ اللَّهُ الَّذِينَ آمَنُوا مِنْكُمْ وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ لَيَسْتَخْلِفَنَّهُمْ فِي الْأَرْضِ كَمَا اسْتَخْلَفَ الَّذِينَ مِنْ قَبْلِهِمْ وَلَيُمَكِّنَنَّ لَهُمْ دِينَهُمُ الَّذِي ارْتَضَى لَهُمْ وَلَيُبَدِّلَنَّهُمْ مِنْ بَعْدِ خَوْفِهِمْ أَمْنًا﴾[28] وَلَمْ يَقُلْ لَهُمْ: بِإِمَامٍ عَادِلٍ مِنْ وُلْدِ فَاطِمَةَ يُقَالُ لَهُ الْمَهْدِيُّ حَتَّى بَيَّنَ لَهُمْ رَسُولُهُ! ثُمَّ قَالَ: مَنِ اسْتَغْنَى بِكِتَابِ اللَّهِ عَنْ سُنَّةِ رَسُولِهِ فَقَدْ فَرَّقَ بَيْنَ اللَّهِ وَرَسُولِهِ، وَمَنْ فَرَّقَ بَيْنَ اللَّهِ وَرَسُولِهِ فَهُوَ كَافِرٌ حَقًّا، وَذَلِكَ قَوْلُ اللَّهِ تَعَالَى: ﴿إِنَّ الَّذِينَ يَكْفُرُونَ بِاللَّهِ وَرُسُلِهِ وَيُرِيدُونَ أَنْ يُفَرِّقُوا بَيْنَ اللَّهِ وَرُسُلِهِ وَيَقُولُونَ نُؤْمِنُ بِبَعْضٍ وَنَكْفُرُ بِبَعْضٍ وَيُرِيدُونَ أَنْ يَتَّخِذُوا بَيْنَ ذَلِكَ سَبِيلًا أُولَئِكَ هُمُ الْكَافِرُونَ حَقًّا ۚ وَأَعْتَدْنَا لِلْكَافِرِينَ عَذَابًا مُهِينًا﴾[29]! قُلْتُ: وَمَا يُرِيدُونَ بِقَوْلِهِمْ: ﴿نُؤْمِنُ بِبَعْضٍ وَنَكْفُرُ بِبَعْضٍ﴾؟! قَالَ: يُؤْمِنُونَ بِمَا جَاءَهُمْ عَنِ اللَّهِ وَيَكْفُرُونَ بِمَا جَاءَهُمْ عَنْ رُسُلِهِ!
Тарҷума:
Зокир ибни Маъруфи Хуросонӣ моро хабар дод, гуфт: Ба Мансур гуфтам: Фидоят шавам, онҳо мегӯянд: Соҳиби шуморо чи мешавад ки ба сӯйи марде даъват мекунад ки номи ӯ дар китоби Худованд наёмадааст?! Пас он ҳазрат ба ғазаб омад ва фармуд: Дурӯғ гуфтанд аҳмақҳо! Оё надонистанд ки Худованд дар китоби худ ба онҳо фармуд: «Намозро барпо доред» ва нафармуд: Ду ё чаҳор ё се (ракат), то он гоҳ ки Паёмбараш барои онҳо табйин намуд ва дар китоби худ ба онҳо фармуд: «Ва закот бидиҳед» ва нафармуд: Дар дусад (дирҳам) панҷ дирҳам, то он гоҳ ки Паёмбараш барои онҳо табйин намуд ва дар китоби худ ба онҳо фармуд: «Ва барои Худованд бар ӯҳдаи мардум Ҳаҷҷи хона аст» ва нафармуд: Гирди хона ҳафт бор ва миёни Сафо ва Марва ҳафт бор, то он гоҳ ки Паёмбараш барои онҳо табйин намуд?! Пас бо ин ҳисоб дар китоби худ ва ба онҳо фармуд: «Худованд ба касоне аз шумо ки имон оварданд ва корҳои шойиста карданд ваъда дод ки дар оянда ҳатман ононро дар замин халифа мегардонад ҳамон тавр ки гузоштагони ононро халифа сохт ва ҳатман динашонро ки барояшон писандид, барояшон ба мекнат мерасонад ва ҳатман пас аз тарсашон ононро амният мебахшад» ва нафармуд: Бо имомӣ одил аз фарзандони Фотима ки ба ӯ Маҳдӣ гуфта мешавад то он гоҳ ки Паёмбараш барои онҳо табйин намуд! Сипас он ҷаноб фармуд: Ҳар кас худро бо китоби Худованд аз суннати Паёмбараш бениёз шуморад ҳароина миёни Худованд ва Паёмбараш ҷудойи андохта ва ҳар кас миёни Худованд ва Паёмбараш ҷудойи андозад, ба ростӣ кофир аст ва ин сухани Худованди баландмартаба аст ки фармудааст: «Ҳароина касоне ки ба Худованд ва Паёмбаронаш куфр меварзанд ва мехоҳанд ки миёни Худованд ва Паёмбаронаш ҷудойи бияндозанд ва мегӯянд ки ба яке имон меоварем ва ба дигарӣ кофир мешавем ва мехоҳанд ки миёни он ду роҳе пеш гиранд; Онон ба ростӣ ки кофиронанд ва мо барои кофирон азобӣ хор кунанда фароҳам сохтаем»! Гуфтам: Манзури онон аз ин сухан ки «Ба яке имон меоварем ва ба дигарӣ кофир мешавем» чист?! Фармуд: Ба чизе ки аз Худованд ба онон расидааст имон меоваранд ва ба чизе ки аз Паёмбаронаш ба онон расидааст кофир мешаванд!