Ҳадиси 10

Замин ҳеч гоҳ аз барпо дорандаи ҳуҷҷат барои Худованд холӣ намемонад ва ӯ ё зоҳир аст ва ё пинҳон ба хотири тарс.

رَوَى مُحَمَّدُ بْنُ عَلِيِّ بْنِ بَابَوَيْهِ [ت381ه‍] فِي «كَمَالِ الدِّينِ وَتَمَامِ النِّعْمَةِ»[1]، قَالَ: حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ الْوَلِيدُِ، عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَسَنِ الصَّفَّارِ وَسَعْدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ وَعَبْدِ اللَّهِ بْنِ جَعْفَرٍ الْحِمْيَرِيِّ، عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَى وَإِبْرَاهِيمَ بْنِ هَاشِمٍ جَمِيعًا، عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ أَبِي نَجْرَانَ، عَنْ عَاصِمِ بْنِ حُمَيْدٍ، عَنْ أَبِي حَمْزَةَ الثُّمَالِيِّ، عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ جُنْدُبٍ الْفَزَارِيِّ، عَنْ كُمَيْلِ بْنِ زِيَادٍ النَّخَعِيِّ، قَالَ:

أَخَذَ بِيَدِي أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ عَلِيُّ بْنُ أَبِي طَالِبٍ عَلَيْهِ السَّلَامُ فَأَخْرَجَنِي إِلَى الْجَبَّانِ، فَلَمَّا أَصْحَرَ تَنَفَّسَ الصُّعَدَاءَ، ثُمَّ قَالَ: يَا كُمَيْلَ بْنَ زِيَادٍ! إِنَّ هَذِهِ الْقُلُوبَ أَوْعِيَةٌ فَخَيْرُهَا أَوْعَاهَا، فَاحْفَظْ عَنِّي مَا أَقُولُ لَكَ. النَّاسُ ثَلَاثَةٌ: فَعَالِمٌ رَبَّانِيٌّ وَمُتَعَلِّمٌ عَلَى سَبِيلِ نَجَاةٍ وَهَمَجٌ رَعَاعٌ أَتْبَاعُ كُلِّ نَاعِقٍ يَمِيلُونَ مَعَ كُلِّ رِيحٍ، لَمْ يَسْتَضِيئُوا بِنُورِ الْعِلْمِ وَلَمْ يَلْجَئُوا إِلَى رُكْنٍ وَثِيقٍ. يَا كُمَيْلُ! الْعِلْمُ خَيْرٌ مِنَ الْمَالِ، الْعِلْمُ يَحْرُسُكَ وَأَنْتَ تَحْرُسُ الْمَالَ وَالْمَالُ تَنْقُصُهُ النَّفَقَةُ وَالْعِلْمُ يَزْكُوا عَلَى الْإِنْفَاقِ وَصَنِيعُ الْمَالِ يَزُولُ بِزَوَالِهِ. يَا كُمَيْلَ بْنَ زِيَادٍ! مَعْرِفَةُ الْعِلْمِ دِينٌ يُدَانُ بِهِ، بِهِ يَكْسِبُ الْإِنْسَانُ الطَّاعَةَ فِي حَيَاتِهِ وَجَمِيلَ الْأُحْدُوثَةِ بَعْدَ وَفَاتِهِ وَالْعِلْمُ حَاكِمٌ وَالْمَالُ مَحْكُومٌ عَلَيْهِ. يَا كُمَيْلُ! هَلَكَ خُزَّانُ الْأَمْوَالِ وَهُمْ أَحْيَاءٌ وَالْعُلَمَاءُ بَاقُونَ مَا بَقِيَ الدَّهْرُ، أَعْيَانُهُمْ مَفْقُودَةٌ وَأَمْثَالُهُمْ فِي الْقُلُوبِ مَوْجُودَةٌ. هَا إِنَّ هَاهُنَا لَعِلْمًا جَمًّا -وَأَشَارَ بِيَدِهِ إِلَى صَدْرِهِ- لَوْ أَصَبْتُ لَهُ حَمَلَةً، بَلَى أَصَبْتُ لَقِنًا غَيْرَ مَأْمُونٍ عَلَيْهِ، مُسْتَعْمِلًا آلَةَ الدِّينِ لِلدُّنْيَا وَمُسْتَظْهِرًا بِنِعَمِ اللَّهِ عَلَى عِبَادِهِ وَبِحُجَجِهِ عَلَى أَوْلِيَائِهِ، أَوْ مُنْقَادًا لِحَمَلَةِ الْحَقِّ لَا بَصِيرَةَ لَهُ فِي أَحْنَائِهِ، يَنْقَدِحُ الشَّكُّ فِي قَلْبِهِ لِأَوَّلِ عَارِضٍ مِنْ شُبْهَةٍ. أَلَا لَا ذَا وَلَا ذَاكَ، أَوْ مَنْهُومًا بِاللَّذَّةِ سَلِسَ الْقِيَادِ لِلشَّهْوَةِ، أَوْ مُغْرَمًا بِالْجَمْعِ وَالْإِدِّخَارِ. لَيْسَا مِنْ رُعَاةِ الدِّينِ فِي شَيْءٍ. أَقْرَبُ شَيْءٍ شَبَهًا بِهِمَا الْأَنْعَامُ السَّائِمَةُ. كَذَلِكَ يَمُوتُ الْعِلْمُ بِمَوْتِ حَامِلِيهِ. اللَّهُمَّ بَلَى لَا تَخْلُو الْأَرْضُ مِنْ قَائِمٍ لِلَّهِ بِحُجَّةٍ، إِمَّا ظَاهِرًا مَشْهُورًا وَإِمَّا خَائِفًا مَغْمُورًا، لِئَلَّا تَبْطُلَ حُجَجُ اللَّهِ وَبَيِّنَاتُهُ وَكَمْ ذَا؟ وَأَيْنَ أُولَئِكَ؟ أُولَئِكَ وَاللَّهِ الْأَقَلُّونَ عَدَدًا وَالْأَعْظَمُونَ عِنْدَ اللَّهِ قَدْرًا، يَحْفَظُ اللَّهُ بِهِمْ حُجَجَهُ وَبَيِّنَاتِهِ حَتَّى يُودِعُوهَا نُظَرَاءَهُمْ وَيَزْرَعُوهَا فِي قُلُوبِ أَشْبَاهِهِمْ، هَجَمَ بِهِمُ الْعِلْمُ عَلَى حَقِيقَةِ الْبَصِيرَةِ وَبَاشَرُوا رُوحَ الْيَقِينِ وَاسْتَلَانُوا مَا اسْتَوْعَرَهُ الْمُتْرَفُونَ وَأَنِسُوا بِمَا اسْتَوْحَشَ مِنْهُ الْجَاهِلُونَ وَصَحِبُوا الدُّنْيَا بِأَبْدَانٍ أَرْوَاحُهَا مُعَلَّقَةٌ بِالْمَحَلِّ الْأَعْلَى. أُولَئِكَ خُلَفَاءُ اللَّهِ فِي أَرْضِهِ وَالدُّعَاةُ إِلَى دِينِهِ. آهٍ آهٍ شَوْقًا إِلَى رُؤْيَتِهِمْ. انْصَرِفْ يَا كُمَيْلُ إِذَا شِئْتَ -وَفِي رِوَايَةِ فُضَيْلِ بْنِ خُدَيْجٍ: وَأَسْتَغْفِرُ اللَّهَ لِي وَلَكَ.

Тарҷума:

Муҳаммад ибни Алӣ ибни Бобувей [д.381қ] дар китоби «Камолу Ал-Дин ва Тамому Ал-Неъма», ривоят карда (ба ин сурат ки) гуфтааст: Муҳаммад ибни Ҳасан ибни Аҳмад ибни Валид разияллоҳу анҳ моро ҳадис кард, аз Муҳаммад ибни Ҳасани Саффор ва Саъид ибни Абдуллоҳ ва Абдуллоҳ ибни Ҷаъфари Ҳумайрӣ, аз Аҳмад ибни Муҳаммад ибни Исо ва Иброҳим ибни Ҳошим ҳар ду, аз Абдурраҳмон ибни Абӣ Наҷрон, аз Осим ибни Ҳамид, аз Абу Ҳамзаи Сумолӣ, аз Абдурраҳмон ибни Ҷундаби Фазорӣ, аз Кумайл ибни Зиёди Нахаъӣ ки гуфт:

Амирал мӯъминин Алӣ ибни Абӣ Толиб алайҳи салом дастамро гирифт ва манро ба биёбон бурд. Пас чун ба саҳро расидем, нафаси амиқе кашид ва сипас фармуд: Эй Кумайл ибни Зиёд! Ин дилҳо зарфҳойе ҳастанд ва беҳтаринашон он аст ки нигаҳдорандатар аст. Чизе ки бароят мегӯямро ба хотир биспор. Мардум се кас ҳастанд: Олимӣ раббонӣ ва мутаъаллиме ки дар роҳи наҷот аст ва хасу хошок; Онон ки аз ҳар бонги баланде пайравӣ мекунанд ва бо ҳар боде ба сӯйе мегароянд, на аз нури илм рӯшанӣ баргирифтаанд ва на ба сутуни устуворе паноҳ бурдаанд. Эй Кумайл! Илм беҳтар аз мол аст. Илм туро пос медорад ва ту молро пос медорӣ ва мол бо инфоқ коста мешавад ва илм бо инфоқ афзойиш меёбад ва парвардаи мол бо заволи он аз байн меравад. Эй Кумайл ибни Зиёд! Дӯст доштани илм, динӣ аст ки ба он гардан ниҳода мешавад; Инсон бо он дар зиндагияш тоъат ва баъд аз маргаш номи некро касб мекунад ва илм фармонраво ва мол фармонбардор аст. Эй Кумайл! Касоне ки амволро меанборанд мурдаанд дар ҳоле ки зиндаанд ва олимон боқӣ ҳастанд то ҳангоме ки рӯзгор боқӣ аст; Худҳошон мафқуд мешаванд, вале ҳикматҳошон дар дилҳо мавҷуд аст. Оҳ, дар инҷо -ва бо даст ба синааш ишора фармуд- илми анбуҳе наҳуфта аст, кош барои он ҳомилоне меёфтам! Оре! Касеро ёфтам ки нек дар меёфт, вале бар он амин набуд; Абзори динро барои дунё ба кор мегирифт ва бо ҳуҷҷатҳои Худованд бар халқаш ва бо неъматҳои Ӯ бар авлиёъаш бартарӣ меҷуст, ё касе ки пайрави ҳомилони илм буд, вале басирате дар печу хамҳои он надошта, бо нахусин шубаҳе ки пеш ояд шак ба дилаш роҳ меёфт. Бидон ки на ин ва на он; Ё касе ки ташнаи лаззатҳост, маҳорашро ба шаҳватҳо супурда, ё касе ки дар пайи андухтан ва анбоштан аст; Ҳеч як аз посдорони дин нестанд. Шабеҳтарин чиз ба он ду чаҳорпоёни чарандаанд. Ин гуна илм бо марги ҳомилонаш мемирад. Оре Худовандо! Замин аз қиёмкунандае барои Худованд ба ҳуҷҷат холӣ намемонад, хоҳ зоҳир ва машҳур бошад ва хоҳ пинҳон ва гумном, то ҳуҷҷатҳо ва баййиноти Худованд ботил нашавад ва онон чанд нафаранд ва куҷо ҳастанд?! Онон ба Худо савганд дар шумора андаканд ва дар манзалат азим. Худованд ба василаи онон ҳуҷҷатҳо ва баййиноти худро ҳифз мекунад, то инки онҳоро ба назири худ биспоранд ва дар дил монанди худ бикоранд. Илм бо басирати ростин ба онон тохтааст ва бо руҳи яқин омехтаанд ва чизе ки нозпарвардагон душвор пиндоштаандро осон донистаанд ва бо чизе ки ҷоҳилон аз он ваҳшат доранд унс гирифтаанд ва бо танҳойи ҳамнишини дунёянд ки ҷонҳошон ба ҷаҳони боло омехтааст. Онон хулафоъи Худованд дар заминаш ва даъваткунандагон ба сӯи динаш ҳастанд. Оҳ оҳ ки чи андоза муштоқи дидори ононам! Эй Кумайл! Ҳаргоҳ хостӣ баргард ва дар ривояти Фузайл ибни Худайҷ омадааст: Аз Худованд барои худам ва ту омӯрзиш металабам.

Мулозима

قَالَ الْمَنْصُورُ حَفِظَهُ اللَّهُ تَعَالَى: هَذَا حَدِيثٌ ثَابِتٌ عَنْ كُمَيْلِ بْنِ زِيَادٍ وَكَانَ مِنْ بِطَانَةِ عَلِيٍّ عَلَيْهِ السَّلَامُ وَقَدْ رَوَاهُ عَنْهُ عَبْدُ الرَّحْمَنِ بْنِ جُنْدُبٍ وَفُضَيْلُ بْنُ خُدَيْجٍ وَمُجَاهِدٌ وَأَبُو صَالِحٍ وَعُبَيْدُ اللَّهِ بْنُ عُمَرَ التَّيْمِيُّ وَهُوَ أَصَحُّ شَيْءٍ فِي هَذَا الْبَابِ، ذَكَرَهُ ابْنُ عَبْدِ الْبِرِّ [ت463ه‍] فِي «جَامِعِ بَيَانِ الْعِلْمِ وَفَضْلِهِ»[2] وَقَالَ: «هُوَ حَدِيثٌ مَشْهُورٌ عِنْدَ أَهْلِ الْعِلْمِ يُسْتَغْنَى عَنِ الْإِسْنَادِ لِشُهْرَتِهِ عِنْدَهُمْ» وَقَالَ ابْنُ كَثِيرٍ [ت774ه‍] فِي «الْبِدَايَةِ وَالنِّهَايَةِ»[3]: «قَدْ رَوَاهُ جَمَاعَةٌ مِنَ الْحُفَّاظِ الثِّقَاتِ».

Тарҷума:

Мансур ҳафизаҳуллоҳ таъоло фармуд: Ин ҳадисӣ собит аз Кумайл ибни Зиёд аст ва ӯ аз ёрони наздики Алӣ алайҳи салом буд ва Абдурраҳмон ибни Ҷундаб ва Фузайл ибни Худайҷ ва Муҷоҳид ва Абу Солеҳ ва Убайдуллоҳ ибни Умари Таймӣ онро аз ӯ ривоят кардаанд ва он саҳҳтарин чиз дар ин боб аст; (Чунонки) Ибни Абдулбирр [д.263қ] дар китоби «Ҷомеъу Баён Ал-Илм ва Фазлеҳ» онро ёд карда ва гуфтааст: «Он ҳадисӣ машҳур назди аҳли илм аст ки бо таваҷҷуҳ ба шӯҳраташ назди онон, ниёзе ба санад надорад» ва Ибни Касир [д.774қ] дар ктоби «Ал-Бидоя Вал Ниҳоя» гуфтааст: «Ҷамоъате аз ровиёни ҳофиз ва сиқа онро ривоят кардаанд».

Шоҳиди 1

وَرَوَى إِبْرَاهِيمُ بْنُ مُحَمَّدٍ الثَّقَفِيُّ [ت283ه‍] فِي «الْغَارَاتِ»[4]، قَالَ: حَدَّثَنِي أَبُو زَكَرِيَّا يَحْيَى بْنُ صَالِحٍ الْحَرِيرِيُّ، قَالَ: حَدَّثَنِي الثِّقَةُ، عَنْ كُمَيْلِ بْنِ زِيَادٍ.

Тарҷума:

Ҳамчунин, Иброҳим ибни Муҳаммади Сақафӣ [д.283қ] дар китоби «Ал-Ғорот» ривоят карда, гуфтааст: Абу Закариё Яҳё ибни Солеҳи Ҳарийрӣ манро ҳадис кард, гуфт: Мардӣ сиқа манро ҳадис кард, аз Кумайл ибни Зиёд.

Шоҳиди 2

وَرَوَى مُحَمَّدُ بْنُ عَلِيِّ بْنِ بَابَوَيْهِ [ت381ه‍] فِي «كَمَالِ الدِّينِ وَتَمَامِ النِّعْمَةِ»[5]، قَالَ: حَدَّثَنَا أَبِي وَمُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ قَالَا: حَدَّثَنَا سَعْدُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ، عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَى وَمُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَيْنِ بْنِ أَبِي الْخَطَّابِ وَالْهَيْثَمِ بْنِ أَبِي مَسْرُوقٍ النَّهْدِيِّ، عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مَحْبُوبٍ، عَنْ هِشَامِ بْنِ سَالِمٍ، عَنْ أَبِي إِسْحَاقَ الْهَمْدَانِيِّ قَالَ: حَدَّثَنِي الثِّقَةُ مِنْ أَصْحَابِنَا أَنَّهُ سَمِعَ أَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ عَلَيْهِ السَّلَامُ يَقُولُ: «اللَّهُمَّ إِنَّكَ لَا تُخْلِي الْأَرْضَ مِنْ حُجَّةٍ لَكَ عَلَى خَلْقِكَ ظَاهِرٍ أَوْ خَافٍ مَغْمُورٍ، لِئَلَّا تَبْطُلَ حُجَجُكَ وَبَيِّنَاتُكَ».

Тарҷума:

Ҳамчунин, Муҳаммад ибни Алӣ ибни Бобувей [д.381қ] дар китоби «Камолу Ал-Дин ва Тамому Ал-Неъма», ривоят карда, гуфтааст: Падарам ва Муҳаммад ибни Ҳасан разияллоҳу анҳумо моро ҳадис карданд, гуфтанд: Саъид ибни Абдуллоҳ моро ҳадис кард, аз Аҳмад ибни Муҳаммад ибни Исо ва Муҳаммад ибни Ҳусейн ибни Абӣ Хатоб ва Ҳайсам ибни Абӣ Масруқи Наҳдӣ, Аз Ҳасан ибни Маҳбуб, аз Ҳишом ибни Солим, аз Абу Исҳоқи Ҳамадонӣ ки гуфт: Мардӣ сиқа аз ёронамон манро ҳадис кард ки шунид Амирал мӯъмин алайҳи салом мефармояд: «Худовандо! Бегумон Ту заминро аз ҳуҷҷате барои худ бар халқат холӣ намегузорӣ, хоҳ зоҳир ва машҳур бошад ва хоҳ пинҳон ва гумном, то ҳуҷҷатҳо ва баййинотат ботил нашавад».

Шоҳиди 3

وَرَوَى مُحَمَّدُ بْنُ يَعْقُوبَ الْكُلَيْنِيُّ [ت329ه‍] فِي «الْكَافِي»[6]، قَالَ: حَدَّثَنِي عَلِيُّ بْنُ مُحَمَّدٍ، عَنْ سَهْلِ بْنِ زِيَادٍ، عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ، عَنْ أَبِي أُسَامَةَ، عَنْ هِشَامٍ وَمُحَمَّدُ بْنُ يَحْيَى، عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ، عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ، عَنْ هِشَامِ بْنِ سَالِمٍ، عَنْ أَبِي حَمْزَةَ، عَنْ أَبِي إِسْحَاقَ، قَالَ: حَدَّثَنِي الثِّقَةُ مِنْ أَصْحَابِ أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ عَلَيْهِ السَّلَامُ أَنَّهُمْ سَمِعُوا أَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ عَلَيْهِ السَّلَامُ يَقُولُ فِي خُطْبَةٍ لَهُ: «اللَّهُمَّ وَإِنِّي لَأَعْلَمُ أَنَّ الْعِلْمَ لَا يَأْرِزُ كُلُّهُ، وَلَا يَنْقَطِعُ مَوَادُّهُ، وَأَنَّكَ لَا تُخْلِي أَرْضَكَ مِنْ حُجَّةٍ لَكَ عَلَى خَلْقِكَ، ظَاهِرٍ لَيْسَ بِالْمُطَاعِ أَوْ خَائِفٍ مَغْمُورٍ، كَيْلَا تَبْطُلَ حُجَجُكَ وَلَا يَضِلَّ أَوْلِيَاؤُكَ بَعْدَ إِذْ هَدَيْتَهُمْ، بَلْ أَيْنَ هُمْ؟ وَكَمْ؟ أُولَئِكَ الْأَقَلُّونَ عَدَدًا وَالْأَعْظَمُونَ عِنْدَ اللَّهِ جَلَّ ذِكْرُهُ قَدْرًا، الْمُتَّبِعُونَ لِقَادَةِ الدِّينِ، الْأَئِمَّةِ الْهَادِينَ، الَّذِينَ يَتَأَدَّبُونَ بِآدَابِهِمْ وَيَنْهَجُونَ نَهْجَهُمْ، فَعِنْدَ ذَلِكَ يَهْجُمُ بِهِمُ الْعِلْمُ عَلَى حَقِيقَةِ الْإِيمَانِ، فَتَسْتَجِيبُ أَرْوَاحُهُمْ لِقَادَةِ الْعِلْمِ، وَيَسْتَلِينُونَ مِنْ حَدِيثِهِمْ مَا اسْتَوْعَرَ عَلَى غَيْرِهِمْ، وَيَأْنَسُونَ بِمَا اسْتَوْحَشَ مِنْهُ الْمُكَذِّبُونَ وَأَبَاهُ الْمُسْرِفُونَ، أُولَئِكَ أَتْبَاعُ الْعُلَمَاءِ، صَحِبُوا أَهْلَ الدُّنْيَا بِطَاعَةِ اللَّهِ تَبَارَكَ وَتَعَالَى وَأَوْلِيَائِهِ، وَدَانُوا بِالتَّقِيَّةِ عَنْ دِينِهِمْ وَالْخَوْفِ مِنْ عَدُوِّهِمْ، فَأَرْوَاحُهُمْ مُعَلَّقَةٌ بِالْمَحَلِّ الْأَعْلَى، فَعُلَمَاؤُهُمْ وَأَتْبَاعُهُمْ خُرْسٌ صُمْتٌ فِي دَوْلَةِ الْبَاطِلِ، مُنْتَظِرُونَ لِدَوْلَةِ الْحَقِّ، وَسَيُحِقُّ اللَّهُ الْحَقَّ بِكَلِمَاتِهِ وَيَمْحَقُ الْبَاطِلَ. هَا هَا طُوبَى لَهُمْ عَلَى صَبْرِهِمْ عَلَى دِينِهِمْ فِي حَالِ هُدْنَتِهِمْ وَيَا شَوْقَاهُ إِلَى رُؤْيَتِهِمْ فِي حَالِ ظُهُورِ دَوْلَتِهِمْ، وَسَيَجْمَعُنَا اللَّهُ وَإِيَّاهُمْ فِي جَنَّاتِ عَدْنٍ وَمَنْ صَلَحَ مِنْ آبَائِهِمْ وَأَزْوَاجِهِمْ وَذُرِّيَّاتِهِمْ».

Тарҷума:

Ҳамчунин, Муҳаммад ибни Яъқуби Кулайнӣ [д.329қ] дар китоби «Кофӣ» ривоят карда, гуфтааст: Алӣ ибни Муҳаммад манро ҳадис кард, аз Саҳл ибни Зиёд, аз ибни Маҳбуб, аз Абу Усома, аз Ҳишом; Ҳамчунин, Муҳаммад ибни Яҳё манро ҳадис кард, аз Аҳмад ибни Муҳаммад, аз ибни Маҳбуб, аз Ҳишом ибни Солим, аз Абу Ҳамза, аз Абу Исҳоқ ки гуфт: Марди сиқа аз ёрони Амирал мӯъминин алайҳи салом манро ҳадис кард ки шуниданд дар хутбае мефармояд: «Худовандо! Ман медонам ки илм ҳамааш мунзавӣ мешавад ва сарчашмаҳояш намехушкад ва Ту заминро аз ҳуҷҷате барои худ бар халқат холӣ намегузорӣ, хоҳ зоҳир бошад ва итоъат нашавад ва хоҳ пинҳон ва гумном бошад, то ҳуҷҷатҳоят ботил нагардад ва дӯстонат пас аз инки ҳидояташон кардӣ гумроҳ нашаванд, балки онон куҷоянд ва чанд нафар ҳастанд? Онон дар шумора андаканд ва дар манзалат назди Худованди ҷалла зикруҳ бузург; Пайрави пешвоёни дини -имомони ҳидоят- ҳастанд ва ба одоби онон муъаддаб мешаванд ва ба шеваи онон гом бар медоранд, пас он гоҳ илм бо ҳақиқати имон ба онон ҳуҷум меоварад, пас ҷонҳошон пешвоёни илмро иҷобат мекунад ва суханҳои онон ки бар дигарон гарон астро осон мешуморанд ва бо чизе ки такзиб кунандагон аз он ваҳшат доранд ва исроф гунандагон аз он сар боз мезананд, унс мегиранд. Онон пайравони уламо ҳастанд ки бо аҳли дунё бо итоъат аз Худованди таборак ва таъоло ва авлиёъаш мусоҳибат мекунанд ва бо тақия дар мавриди динашон ва тарс аз душманашон диндорӣ мекунанд, пас ҷонҳошон ба ҷаҳони боло овехтааст. Уламои онон ва пайравонашон дар давлати ботил хомӯш ва сокетанд ва дар интизори давлати ҳақ ба сар мебаранд ва ба зудӣ Худованд ҳақро бо калимоти худ таҳаққуқ мебахшад ва ботилро аз байн мебарад. Оҳ оҳ, хушо ба ҳоли онон ба хотири сабрашон бар динашон дар даврони сукунаташон ва чи муштоқам ба дидорашон дар даврони зуҳури давлаташон! Худованд мо ва ононро ба ҳамроҳи падарон ва ҳамсарон ва фарзандони солеҳашон дар биҳиштҳои Адн ҷамъ хоҳад кард».

Шоҳиди 4

وَرَوَى مُحَمَّدُ بْنُ عَلِيِّ بْنِ بَابَوَيْهِ [ت381ه‍] فِي «كَمَالِ الدِّينِ وَتَمَامِ النِّعْمَةِ»[7]، قَالَ: حَدَّثَنَا أَبِي قَالَ: حَدَّثَنَا سَعْدُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ قَالَ: حَدَّثَنَا هَارُونُ بْنُ مُسْلِمٍ، عَنْ سَعْدَانَ، عَنْ مَسْعَدَةَ بْنِ صَدَقَةَ، عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ -يَعْنِي جَعْفَرَ بْنَ مُحَمَّدٍ الصَّادِقَ-، عَنْ آبَائِهِ، عَنْ عَلِيٍّ عَلَيْهِمُ السَّلَامُ أَنَّهُ قَالَ فِي خُطْبَةٍ لَهُ عَلَى مِنْبَرِ الْكُوفَةِ: «اللَّهُمَّ إِنَّهُ لَا بُدَّ لِأَرْضِكَ مِنْ حُجَّةٍ لَكَ عَلَى خَلْقِكَ، يَهْدِيهِمْ إِلَى دِينِكَ وَيُعَلِّمُهُمْ عِلْمَكَ، لِئَلَّا تَبْطُلَ حُجَّتُكَ وَلَا يَضِلَّ أَتْبَاعُ أَوْلِيَائِكَ بَعْدَ إِذْ هَدَيْتَهُمْ بِهِ، إِمَّا ظَاهِرٌ لَيْسَ بِالْمُطَاعِ أَوْ مُكْتَتَمٌ مُتَرَقِّبٌ، إِنْ غَابَ عَنِ النَّاسِ شَخْصُهُ فِي حَالِ هُدْنَتِهِمْ، فَإِنَّ عِلْمَهُ وَآدَابَهُ فِي قُلُوبِ الْمُؤْمِنِينَ مُثْبَتَةٌ، فَهُمْ بِهَا عَامِلُونَ».

Тарҷума:

Ҳамчунин, Муҳаммад ибни Алӣ ибни Бобувей [д.381қ] дар китоби « Камолу Ал-Дин ва Тамому Ал-Неъма » ривоят карда, гуфтааст: Падарам разияллоҳу анҳ моро ҳадис кард, гуфт: Саъид ибни Абдуллоҳ моро ҳадис кард, гуфт: Ҳорун ибни Муслим моро ҳадис кард, аз Саъдон, аз Масъуд ибни Сидиқ, аз Абу Абдуллоҳ -яъне Ҷаъфар ибни Муҳаммади Содиқ-, аз падаронаш, аз Алӣ алайҳи салом ки дар зимни хутбае бар минбари Куфа фармуд: «Худовандо! Ногузир барои заминат ҳуҷҷате аз ҷониби Ту бар халқат вуҷуд дорад ки ононро ба дини Ту ҳидоят кунад ва илми Туро ба онон биёмӯзад, то ҳуҷҷати Ту ботил нашавад ва пайравони авлиёъат пас аз инки ҳидояташон кардӣ, гумроҳ нашаванд, хоҳ зоҳир бошад ва фармон бурда нашавад ва хоҳ пинҳон ва мутарассид. Агар худаш аз мардум дар ҳоли таносонишон ғойиб шавад, илм ва одобаш дар дилҳои мӯъминон мондигор аст ва онон ба он амал мекунанд»[8].