Бо ин ҳама, бисёрӣ аз мусалмонон, хусусан дар кишварҳоӣ монанди Эрон, Ироқ ва Лубнон ихтиёри марҷаъӣ аз онон барои тақлидро бар ҳар мусалмоне воҷиб мешуморанд ва амали бидуни онро ботил ва ғайри қобили қабул мепиндоранд; Дар ҳоле ки далили бештари онҳо барои ин эътиқод, фатвоӣ олимонашон ба он аст ва ин ба маънои тақлиди онҳо бар пояи тақлид аст ки давраӣ ботил ва бемаъност; Чароки мусалламан тақлид, бар хилофи асли табиъӣ аст ва табъан бениёз аз далил нест ва далили он наметавонад мубтанӣ бар худаш бошад ва бо ин васф, чорае ҷуз иҷтиҳод дар тақлид нест, дар ҳоле ки онҳо навъан дар тақлиди худ муқаллиданд; Чароки барои он далиле аз шаръ ё ақл намешиносанд, магар таваҳҳуме ки барои бархишон падид омада мабнӣ бар инки тақлид аз олимон, аз боби руҷӯъи оқилон ба мутахассис аст, дар ҳоле ки ин таваҳҳум, аз воқеъият ба дур аст; Чароки мутахассис дар нигоҳи оқилон, баста ба мавзӯе ки дар бораи он ба ӯ руҷӯъ мекунанд, мутафовид аст ва дар нигоҳи онон, мутахассис дар дин касе аст ки руҷӯъ ба ӯ ононро ба яқин мерасонад, монанди Расули Худо саллаллоҳу алайҳи ва олиҳи ва саллам, на касе ки руҷӯъ ба ӯ танҳо муфиди занн аст, мононди муҷтаҳид; Бо таваҷҷуҳ ба инки дар умури динӣ, бар хилофи умури урфӣ ва дунявӣ, яқин мавзуъият дорад ва зарурӣ аст, дар ҳоле ки руҷӯъ ба ғайри Худованд ва касе ки аз ҷониби Ӯ сухан мегӯяд, табъан муҷиби яқин намешавад ва бо ин васф, уқалоӣ нест. [Бозгашт ба Ислом, саҳ 55-56]
Инон мусалмоне ки даст аз тақлиди олимонашон бардошта ва ба манобеъи аслитари Ислом муроҷиъа кардаастро маломат мекунанд ки бо иҷозаи кадомин марҷаъи тақлид, тақлид дар Исломро тарк карда ва ба иҷтиҳод дар он рӯй овардааст; Чароки ба заъми онон, муҷтаҳид ҳангоме муҷози ба иҷтиҳод аст ки муҷтаҳиди дигар ба ҷавози иҷтиҳоди ӯ фатво дода бошад, дар ҳоле ки ин низ тасалсулӣ ботил ва сафсатаи ошкор аст; Зеро тақлид аз чунин касе мутавқифи бар тақлид аз касе хоҳад буд ки ба ҷавози тақлид аз ӯ фатво додааст, дар ҳоле ки тақлид аз он кас низ мутавақиф бар тақлиди аз касе хоҳад буд ки ба ҷавози тақлид аз ӯ фатво додааст ва ба ҳмин тартиб ки ҳаср намешавад ва амалӣ нест. [Бозгашт ба Ислом, саҳ 56]
Гурӯҳе аз онон дар кишварҳое монанди Эрон, дар бораи олимони худ ғулув мекунанд ва онҳоро гумоштагонӣ аз ҷониби Худо ва сарпарастоне монанди Паёмбар медонанд ва монанди Худо ва Паёмбар фармон мебаранд; Чунон яҳудиён ки Худованд дар бораи онон фармудааст: ﴿اتَّخَذُوا أَحْبَارَهُمْ وَرُهْبَانَهُمْ أَرْبَابًا مِنْ دُونِ اللَّهِ﴾; «Олимон ва роҳибони худро Худовандгороне ҷуз Худованд гирифтанд»; Бо таваҷҷуҳ ба инки онон мусалламан барои олимони худ намоз нагузориданд ва рӯза нагирифтанд, бал аз онҳо ба ҷои Худованд итоъат карданд ва ин ширке буд ки бар онон пӯшида буд. Дар ҳоле ки мусалламан олимони мусалмон, ҳар чанд солеҳ бошанд, аз гуфта ва кардаи нодуруст маъсум нестанд ва ин чизе аст ки худ ба он иқрор доранд ва бо ин васф, наметавонанд гумоштагони Худо ва сарпарастоне монанди Паёмбар бошанд; Чароки Худо ва Паёмбар, аз гуфта ва кардаи нодуруст маъсуманд ва рӯшан аст ки итоъат аз маъсум бо итоъат аз ғайри маъсум мунофот меёбад; Бо таваҷҷуҳ ба инки мухолифати гуфта ва кардаи ғайри маъсум бо гуфта ва кардаи маъсум, муҳтамал балки иҷмолан ҳатми аст ва бо ин васф, амр ба пайравӣ гуфта ва кардаи маъсум, мусталзими наҳй аз пайравии гуфта ва кардаи ғайри маъсум аст ва амри Худованд ба ҳарду, имкон надорад ва табъан нисбат додани чунин амре ба Ӯ, ҳар чанд бо такия бар ривоётӣ воҳид ва заннӣ, ифтирое бар Ӯ шумурда мешавад ки гуноҳӣ бас бузург аст. [Бозгашт ба Ислом, саҳ 56-57]
Инсоф он аст ки итоъати бе чуну чаро аз касоне ки мумкин аст хоста ё нохоста, ба хилофи фармони Худо ва Паёмбар фармон диҳанд, маъқул нест ва наметавонад воҷиб бошад ва ин аз масоъили возеҳ ва зарурӣ дар Ислом аст; То ҷойе ки баъид нест мӯътақиди ба вуҷуби он, сафиҳ бошад ва монанди кӯдакон, маҳҷур шумурда шавад. Хусусан бо таваҷҷуҳ ба инки итоъати бе чуну чаро аз фардӣ ғайри маъсум ва вогузоридани ихтиёроти маъсум ба ӯ, одатан маншаъи фитнаҳои гуногун ва мафосиди бузурге чун истебдоди сиёсӣ аст ки барои иҷтиноб аз он кофӣ аст... Рӯшан аст ки тақвои чунин фарде низ модоми ки ба ҳадди исмат нарасад, зомини адами сӯъи истифодаи ӯ аз қудрат беқайд ва назораташ нахоҳад буд; Зеро бисёр дида ва шунида шудааст ки тақводороне чун ба қудрат расидаанд, аз ҳудуди Худованд таҷовуз кардаанд ва даст ба ситам ёзидаанд ва бо ин васф, қудрат бахшидан ба чунин касе бидуни тақйид ва назорат, илқоъи худ дар маърази ҳалокат аст ки зулми ба худ шумурда мешавад ва ҷойиз нест. [Бозгашт ба Ислом, саҳ 57-58]
Тақлид аз олимон, ба ҳеҷ рӯй муҷзӣ нест ва иҷтиҳод бар умуми мусалмонон воҷиб аст; Албатта дар сурате ки мурод аз иҷтиҳод, шинохти яқинӣ аз ақойид ва аҳкоми Ислом бошад; Чароки агар мурод аз он, шинохти заннӣ аз онҳо ҳар чанд бо итикоъ ба ахбори оҳод ва мавҳумотӣ назири иҷмоъ бошад, тафовути чандоне бо тақлид надорад ва ба табаъи он муҷзӣ нест; Чароки иллати муҷзӣ набудани тақлид, муҷзӣ набудани итикоъ ба ғайри яқиниёт дар ақойид ва аҳкоми шаръӣ аст ва ин иллат миёни тақлид ва иҷтиҳод муттакӣ бар ғайри яқиниёт, муштарак аст ва бо ин васф, иҷтиҳоди муттакӣ бар ғайри яқиниёт, муҷзӣ нест, ҳар чанд аз тақлид беҳтар бошад; Бал ҳар коре ки барои шинохти яқинӣ аз ақойид ва аҳкоми шаръӣ лозим аст, ҳамон бар умуми мусалмонон воҷиб аст. [Бозгашт ба Ислом, саҳ 58-59]
Умраҳошон кӯтоҳтар аз орзуҳошон аст ва маргҳошон наздиктар аз чизе аст ки меҷӯянд; Ҳангоме ки ҳодиса ононро ғофилгир мекунад ва ҷонро аз пайкарашон берун мекашад, чунон ки сихеро аз кабоб; Пас бар дастҳо бардошта мешаванд ва дар гӯрҳо гузошта мешаванд ва дар танги торик танҳо мемонанд, дар ҳоле ки баста шудани рӯзанаҳоро мебинанд ва резиши сангрезаҳоро мешунаванд ва ҳаракати мӯриҳоро эҳсос мекунанд ва намедонанд ки оё бар ончи пушти сар ниҳодаанд андӯҳгин бошанд, аз занони дармонда ва фарзандони хурдсол ва талабкорони нобурдбор ва амволи пароканда ва амлоки бесомон ва корҳои нотамом, ё аз ончи пеши рӯ доранд нигарон бошанд, аз ҷаҳон ношинохта ва мавҷудоти бегона ва ҳуқуқи домангир ва таколифи нокарда ва ҳисоби душвор ва иқоби ҷонкоҳ ва даҳшати рӯзе ки осмон дар он бар меошӯбад ва замин дар он зер ва рӯ мешавад ва хуршед дар он торик мегардад ва ситорагон дар он фурӯ мерезанд ва кӯҳҳо дар он фурӯ мепошанд ва дарёҳо дар он ба ҷӯш меоянд ва амвол дар он роҳ мешаванд ва мурдагон дар он мехезанд ва зиндагон дар он мегурезанд ва дилҳо дар он ба ҳулқум мерасанд, на берун меоянд то яксара кунанд ва на ба ҷойи худ боз мегарданд то осуда; Рӯзе ки ҷаҳон пас аз пайдоиш, монанди онро надида; Рӯзе монанди рӯзи пайдоиш, балки саҳмгинтар аз он! [Номаи бистум]
Огоҳ бошед ки растохез наздик шуда ва ожири он ба садо даромадааст! Зуд бошад ки ба боло бингаред ва осмонро набинед ва ба пойин бингаред ва заминро нашиносед; Ҳангоме ки чунон тахтае бар мавҷ, боло ва пойин шавед ва чунон пире дар бод, чапу рост гардед, ва надонед ки шаб аст ё рӯз ва хобед ё бедор ва мурдаед ё зинда; Ҳангоме ки занони бордор, бори худро бияндозанд ва модарони ширдор, ширхори худро вогузоранд ва кӯдакони хурдсол, мӯй сапед гардонанд ва далерони бебок, қолиб таҳи намоянд ва ҳар чиз ба асли худ бозгардад ва ҳар кас ҷуз ба худ наяндешад; Он гоҳ аз коре ки кардаед огоҳ хоҳед шуд ва сазои онро батамомӣ хоҳед дид; Агар ба гумоштаи Худованд гаравидаед ва ӯро бо даст ва забон ёрӣ расондаед, амон хоҳед ёфт; Чароки беҳтарин корро анҷом додаед ва агар ба гумоштаи дигарон гаравидаед ва ӯро бо даст ва забон ёрӣ расондаед, вой ба ҳолатон хоҳад буд; Чароки бадтарин корро анҷом додаед; То касоне аз шумо ки пуштибони ситамкоронанд ки онон рӯзи сахте хоҳанд дошт ва ба даррае пур аз дуд ва оташ партоб хоҳанд шуд; Даррае ки жарфнои он аз осмон то замин аст ва дар он оби ҷӯшон ва санги гудозон. [Номаи бистум]
Охиратро аз ёд бурдаед ва дар дарёи пур талотуми дунё ғарқ шудаед. Дағдағаҳои зиндагӣ, шуморо машғул карда ва афсунӣ асри ҷадид, шуморо масх намудааст. Дигар ба чизе ҷуз шикамҳотон намеандешед ва барои дини худ ғусса намехуред; Дине ки ақойиди онро намешиносед ва аз аҳкоми он огоҳ нестед. Ҳамнишиони ҷаҳлед ва ҳамсоягони бехабарӣ! Аз бузургонатон тақлид мекунед ва ақли худро ба кор намеандозед! Ҳар рӯз дар пайи касе меравед ва худро бо чизе саргарм месозед! Мусалмон ҳастед ва нестед ва имон доред ва надоред! Дигар муштоқи Биҳишт нестед ва аз дӯзах намеҳаросед! Орзуҳотон дароз шуда, дар ҳоле ки умарҳотон кӯтоҳ гардидааст! Имони шумо суст ва тақвоятон андак шудааст. Ахлоқи шумо паст гардида ва гуноҳонатон фузунӣ гирифтааст. Дилҳотон санг ва синаҳотон танг шудааст. Ростӣ аз зиндагиҳотон рафта ва дурӯғ ба ҷойи он омадааст. Муҳаббат аз миёни шумо бархоста ва нафрат ба ҷойи он нишастааст. Кӯчаки шумо ба бузургатон эҳтиром намегузорад ва бузурги шумо бо кӯчакатон меҳр намеварзад... Пас инки бо овози ман ҳангоме ки фарёд мезанам бедор шавед ва бо асои ман ҳангоме ки бар паҳлуҳотон менавозам ба худ ойед; Вагарна ин ғафлат ва ноогоҳӣ монанди оташӣ сӯзон ки забонаҳои тарснокаш ғарш мекунад ва дуди ғализаш, роҳи нафасро бар шумо мебандад, зиндагитонро фаро мегирад ва рӯзатонро ба шабӣ торик мубаддал месозад! [Номаи бисту дуввум]
Барои Худованд шарике нагир; Чароки зулмӣ бузургтар аз ин нест. Ӯ офаринанда ва рӯзӣ диҳанда аст ва чархаи ҳаётро мечархонад. Ӯ қонунгузор ва ҳукмрон аст ва касе ҷуз Ӯ ин гуна нест. Танҳо аз Ӯ ҳоҷат бихоҳ ва танҳо ба номи Ӯ савганд бихур. Ба ғойиб истиғоса накун ва ба қабр дахил набанд. Ба дарахт мутавассил нашав ва ба санг паноҳ набар. Танҳо аз Худованд итоъат кун, яъне аз касе ки Ӯ ном бурдааст. Худованд барои ту кофӣ аст ва туро ба дигарӣ ниёзе нест. Аз Ӯ бар ҳазар бош ва эҳтиёт кун; Чароки қодир аст туро нобуд кунад. Дар баробараш ба некӣ сулук кун, мабодо бар ту хашм гирад ва туро бизанад, пас ба қаъри ҷаҳаннам партоб шавӣ. Хушнудиашро биҷӯй то туро бинавозад ва ба чизе ки мехоҳӣ бирасонад; Чароки ҳаргоҳ бо касе дӯстӣ кунад, ӯро ду дунё медиҳад ва ҳаргоҳ бо касе душман шавад, намедонӣ ки бо ӯ чи мекуанд! [Номаи бисту севвум]
Аз Худованд битарс то покиза шавӣ; Зеро тарс аз Ӯ монанди оби гарм аст ки чиркро мезудояд ва лаккаро аз байн мебарад. Ӯро дар танҳоӣ ҳозир ва дар торикӣ нозир бидон, то танҳойи туро нафиребад ва торикӣ туро ҷуръат надиҳад. Ӯ қозӣ, шоҳид ва муддаъӣ аст ва муҷримро мегирад ва кайфар медиҳад. Оё муҷрим аз шоҳид намеандешад ва аз қозӣ парво надорад?! Чун дасиса мекунӣ, дасисаатро медонад ва чун наҷво мекунӣ, наҷвоятро мешунавад; Зеро аз раги гардан ба ту наздиктар аст. Оё ба фикри обурӯят нестӣ ва аз ҳозиру нозир шарм намедорӣ?! [Номаи бисту севвум]
Тарҷумаи гуфтор: Яке аз ёронамон моро хабар дод, гуфт: Аз Мансур дар бораи сухани Худованди баландмартаба пурсидам ки мефармояд: «Ва касоне ки кофир шуданд мегӯянд ки ту Паёмбар нестӣ, бигӯ Худованд ва касе ки илми китоб назди ӯст ба унвони шоҳид миёни ман ва шумо кофӣ ҳастанд», пас фармуд: Шаҳодати Худованд китоби Ӯст ва ҳароина миёни Паёмбар ва умматаш ду шоҳид вуҷуд дорад: Китоби Худованд ва касе ки илми китоб назди ӯст ва ӯ халифаи Худованд дар миёни онон пас аз Паёмбар аст ва умматаш ҳеч гоҳ бидуни он ду нахоҳад буд то он гоҳ ки қиёмат фаро расад, гуфтам: Худованд манро фадои ту гардонад; Зеро чизе аз китоби Худованд ки пинҳон медорандро бароям ошкор кардӣ! Фармуд: Онро пинҳон намедоранд, вале дар он тадаббур намекунанд, ё бар дилҳо қуфлҳое аст! Дар ин ҳангом гиряам гирифт, пас фармуд: Туро чи мешавад?! Гуфтам: Барои мардум таъассуф мехурам; Чароки онон сухани туро нашунидаанд, дар ҳоле ки он ҳикмат ва фазлулхитоб аст ва агар онро мешуниданд, ҳидоят меёфтанд, пас фармуд: Бар онон таъассуф нахур: «Агар Худованд дар онон хайре меёфт ҳатман ба онон мешунавонд ва агар ба онон мешунавонд пушт мекарданд, дар ҳоле ки рӯйгардон буданд»! [Фақараи 21 аз гуфтори шишум]
Тарҷумаи гуфтор: Шуморе аз ёронамон моро хабар доданд, гуфтанд: Мо ҷамоъате назди Мансур будем, пас ба мо рӯй намуд ва фармуд: Ҳароина барои Худованд бар мардум ду шоҳид аст: Китоби Худованд ва касе ки илми Китоб назди ӯст ва ҳеч як аз он ду ононро аз дигарӣ бениёз намекунад ва ин сухани Худованд аст ки фармудааст: «Бигӯ Худованд ва касе ки илми Китоб назди ӯст ба унвони шоҳид миёни ман ва шумо кофӣ ҳастанд», сипас ба осмон нигарист ва фармуд: Худовандо! Оё табйин кардам?! Пас аз тарси Худованд чизе ба мо ворид шуд ки Худованд медонад ҳангоме ки инро фармуд, сипас ба сӯӣ мо бозгашт ва фармуд: Ҳароина замин аз Китоби Худованд ва касе ки илми Китоб назди ӯст холӣ намемонад, то ду шоҳид миёни Паёмбар ва умматаш то рӯзи қиёмат бошанд ва касе ки илми Китоб назди ӯст марде аз итрат ва аҳли байти Паёмбар аст ва ин сухани ӯст ки фармудааст: «Ҳароина ман дар миёни шумо ду чизи гаронмояро ба ҷо мегузорам: Китоби Худованд ва итратам аҳли байтам, агар ба он ду мутамассик шавед ҳаргиз пас аз ман гумроҳ нахоҳед шуд ва он ду ҳеч гоҳ аз ҳам ҷудо намешаванд то он гоҳ ки назди ҳавз бар ман ворид шаванд», сипас бори дигар ба осмон нигарист ва фармуд: Худовандо! Оё ба таври комил адо кардам?! Пас аз ҳайбати ӯ шурӯ ба ларзидан кардем ҳангоме ки инро фармуд, ингор ки дар ин дунё набуд! [Фақараи 22 аз гуфтори шишум]
Тарҷумаи гуфтор: Яке аз ёронамон моро хабар дод, гуфт: Аз Мансур дар бораи сухани Худованди баландмартаба пурсидам ки мефармояд: «Оё касе ки бар баййинае аз Парвардигораш аст ва шоҳиде аз ӯ дар паяш меояд», пас фармуд: Касе ки бар баййинае аз Парвардигораш аст, Муҳаммад саллаллоҳу алайҳи ва олиҳи ва саллам аст ва пас аз ӯ дар ҳар қарне шоҳиде аз аҳлаш меояд ва дар паяш меояд яъне пас аз ӯ меояд, оё сухани Худованди баландмартабаро намебинӣ ки фармудааст: «Қасам ба хуршед ва партуви он ва моҳ ҳангоме ки дар пайи он меояд» яъне пас аз он меояд?! Пас ҳар кас мехоҳад аз оташ раҳойи ёбад ва ба биҳишт дарояд, бояд ба чизе ки Худованд нозил кардааст имон оварад ва аз Муҳаммад саллаллоҳу алайҳи ва олиҳи ва саллам пайравӣ кунад ва ба ҳамроҳи шоҳиди аз аҳли ӯ бошад, ҳамон тавр ки Ҳавориюн гуфтанд: «Парвардигоро! Мо ба чизе ки нозил кардӣ имон овардем ва аз Паёмбар пайравӣ кардем, пас моро ба ҳамроҳи шоҳидон бинавис». [Фақараи 23 аз гуфтори шишум]
Тарҷумаи гуфтор: Яке аз ёронамон моро хабар дод, гуфт: Аз Мансур дар бораи сухани Худованди баландмартаба пурсидам ки мефармояд: «Бигӯ роҳи ман ин аст ки бо басират ба сӯӣ Худованд даъват мекунам, ман ва касе ки аз ман пайравӣ мекунад», пас фармуд: Замин аз касе ки дар ҳама чиз аз Паёмбар саллаллоҳу алайҳи ва олиҳи ва саллам пайравӣ мекунад холӣ намемонад ва ӯ даъват кунандаи ба сӯӣ Худованд бо басират пас аз Паёмбар саллаллоҳу алайҳи ва олиҳи ва саллам аст. [Фақараи 24 аз гуфтори шишум]
Тарҷумаи гуфтор: Яке аз ёронамон моро хабар дод, гуфт: Аз Мансур дар бораи сухани Худованди баландмартаба пурсидам ки мефармояд: «Эй касон ки имон овардед! Аз Худованд итоъат кунед ва аз Паёмбар итоъат кунед ва аз соҳибони амр аз шумо», пас фармуд: Ҳароина дар миёни касоне ки имон оварданд касе ҳаст ки итоъаташ бар онон монанди итоъати Худованд ва Паёмбар воҷиб аст, ҳар кас ӯро итоъат кунад, Худованд ва Паёмбарро итоъат карда ва ҳар кас ӯро нофармонӣ кунад, Худованд ва Паёмбарро нофармонӣ карда ва ӯ касе аст ки Худованд ва Паёмбар гумоштаанд ва касе ки мардум бо аҳвоъи худ гумоштаанд нест, гуфтам: Онон мегӯянд ҳар касе аз мӯъминон ки амри ононро ба даст мегирад аз соҳибони амр аз онон аст, фармуд: Рост мегӯянд! Гуфтам: Чигуна рост мегӯянд, дар ҳоле ки фармудӣ чизеро ки фармудӣ?! Посух дод: Ҳар касе ки амри ононро ба даст мегирад ҷуз касе ки Худованд ва Паёмбар гумоштаанд, аз мӯъминон нест, балки аз фосиқон аст ва Худованд ба итоъати соҳибони амр аз мӯъминон амр карда ва ба итоъати соҳибони амр аз фосиқон амр накардааст! «Оё пас касе ки мӯъмин аст монанди касе аст ки фосиқ аст?! Монанди ҳам нестанд»! Сипас фармуд: Оё бароят бияфзоям?! Гуфтам: Бале, фармуд: Соҳиби амр, моликони он ҳастанд ва онон касоне ҳастанд ки Худованд ва Паёмбар гумоштаанд ва ҳар кас ҷуз онон ки онро ба даст мегирад, ғосиби он аст ва ғосиб аз моликон маҳсуб намешаванд, «Агар фаҳм мекарданд»! Гуфтам: Худованд ба ту подоши неку диҳад; Зеро ба ман ду ҳикмати расо бахшидӣ ки ҳеч гоҳ то кунун нашунида будам! Фармуд: «Онҳо ду бурҳон аз Парвардигорат ҳастанд»! Сипас чун моҳи дигар бар ӯ ворид шудам, пас гуфтам: Ман ду ҳикмати туро ба марде дар Эрон гуфтам, пас гуфт: Худованд ӯро лаънат кунад! Чиқадр ба китоби Худованд олим аст! Фармуд: Эй Муҳаммад! Оё намедонӣ ки ман назди аҳли Эрон, монанди Алӣ ибни Абӣ Толиб назди аҳли Шом ҳастам?! Бани Умая ононро бо бӯҳтон фирефтанд, то ҷойе ки наздик ба шаст сол ӯро бидуни гуноҳе лаънат карданд! [Фақараи 25 аз гуфтори шишум]
Дарсҳои ҳазрати аллома Мансури Ҳошимии Хуросонӣ ҳафизаҳуллоҳ таъоло, ҳадафашон тазкияи мардум ва таълими Китоб ва ҳикмат ба онон ва меҳвар ва мабнояшон Қуръон ва суннат ва мавзӯъашон ақойид, аҳком ва ахлоқи Исломӣ аст ва мо аз миёнашон чизе ки ба масоъили муҳимтар ва мавриди ибтилотар марбут мешавадро интихоб кардаем ва онро ба гунае ки барои аҳли таҳқиқ ва мутолеъа осонтар бошад мураттаб сохтаем ва барои он таълиқотӣ муштамал бар зикри манобеъ ва бархӣ тавзиҳоти зарурӣ навиштаем. [Дарси яккум, муқаддама]
Ҳар дарс, дар бораи як масъалаи эътиқодӣ ё фиқҳӣ ё ахлоқӣ аст ва аз се боб ташкил шудааст:
• Боби якум баёни оёте аз Қуръон ки ба масъала марбут мешавад ва дар он тафосири арзишманде аз ҳазрати аллома ҳафизаҳуллоҳ таъоло омада ки аз миёни гуфторҳои нуронии ӯ истихроҷ шудааст ва маъонии оётро ба гунае ки дилҳоро шифо медиҳад ва мардумро аз торикӣ ба нур мебарад, табйин менамояд.
• Боби дуввум аҳодиси саҳиҳе аз Паёмбар саллаллоҳу алайҳи ва олиҳи ва саллам ки ба масъала марбут мешаванд бо зикри шавоҳид ва мутобеъоти онҳо ва дар он нукоти дақиқ ва тавзиҳоти судманде аз ҳазрати аллома ҳафизаҳуллоҳ таъоло омадааст ки маънои аҳодис, ҳоли ровиён ва назари олимонро табйин мекунад.
• Боби севвум баёни аҳодиси саҳиҳе аз аҳли байт алайҳи салом ки ба масъала марбут мешаванд бо зикри шавоҳид ва мутобеъоти онҳо ва дар он назири чизҳое аст ки дар боби дуввум омадааст. [Дарси яккум, муқаддама]
Қоъида назди ҳазрати аллома ҳафизаҳулоҳ таъоло, ҳуҷҷияти хабари мутавотир ва адами ҳуҷҷияти хабари воҳид аст ва хабари мутавотир назди ӯ чизе аст ки дар ҳар табақа беш аз чаҳор мард онро ривоят кардаанд, ба шарти инки қарини якдигар набошанд ва дар бораи маъно ихтилоф накарда бошанд ва чизе ки ривоят кардаанд бо китоби Худованд ё суннати собит аз Паёмбар саллаллоҳу алайҳи ва олиҳи ва саллам ё ақли салим таъоруз надошта бошад. Ҳамчунин, чизе ки дар ҳар табақа чаҳор мард онро ривоят кардаанд, дар ҳукми хабари мутавотир аст, ба шарти инки одил бошанд, илова бар се шарти пешин ва ин чизе аст ки баррасии ҳоли ровиён ҳаргоҳ беш аз чаҳор мард набошандро зарурӣ месозад. Аммо баррасии ҳоли онон ҳаргоҳ камтар ё бештар аз ин теъдод бошанд, коре аст ки ҳазрати аллома ҳафизаҳуллоҳ таъоло аз боби илзом анҷом медиҳад; Чароки аксари мусалмонон қоъил ба ҳуҷҷияти хабари воҳиди сиқа ё садуқ ҳастанд ва чи басо чизе ки тавассути панҷ мард ривоят шудаастро мутавотир намедонанд. Аз ин рӯ, ҳазрати аллома ҳафизаҳуллоҳ таъоло чизе ки ровиёни сиқа ё садуқ назди онон ривоят кардаандро ихтиёр мекунад то ҳуҷҷате бар онон бошад ва бошад ки онон ҳидоят ёбанд. [Дарси яккум, муқаддама]
Шарти ҳазрати аллома ҳафизаҳуллоҳ таъоло барои ихтиёри аҳодис, пас аз созгории маънои онҳо бо китоби Худованд ва суннати собит аз Паёмбар саллаллоҳу алайҳи ва олиҳи ва саллам ва ақли салим, шӯҳрати ровиёни онҳо ба васоқат ё садоқат назди касоне аст ки аҳли мазҳаби онҳо ҳастанд, на мухолифони онҳо; Чунонки дар шарҳи ҳоли Ҷобир ибни Язиди Ҷуъфӣ онро табйин карда ва фармудааст: «Милок, ҳоли фард назди асҳоби ӯст (яъне аҳли мазҳаби ӯ); Чароки онон ба ҳоли ӯ огоҳтаранд ва назари сойири мардум ҳаргоҳ бо назари асҳоби ӯ мунофот дошта бошад, ҳуҷҷат нест; Чароки онон аз ӯ дуртаранд ва чи басо ба хотири дӯст надоштани мазҳабаш, дар бораи ӯ бад мегӯянд ва гувоҳи он, кори Расули Худо саллаллоҳу алайҳи ва олиҳи ва саллам аст ки ба яҳудиён фармуд: <Абдулло ибни Салом дар миёни шумо чигуна марде аст?> пас гуфтанд: <Хуби мо ва писари хуби мо ва сарвари мо ва писари сарвари мо ва олими мо ва писари олими мост>, пас суханашон дар бораи ӯро пазируфт; Чароки онон асҳоби ӯ буданд ва сипас ба онон хабар дод ки ӯ мусалмон шудааст, пас шурӯъ ба бадгӯйи дар бораи ӯ карданд ва гуфтанд: <Бадтарини мо ва писари бадтарини мост>, вале сухани онон дар бораи ӯро пас аз инки мухолифони ӯ дар мазҳабаш шунид напазируфт ва агар сухани мухолифон дар мазҳаб пазируфта шавад, чизе аз ҳадис боқӣ намемонад; Чароки ҳар тоъифае дар бораи тоъифаи дигар бад мегӯянд; Чунонки мебинӣ шиъаён ба чизе ки аҳли суннат ривоят мекунанд вақъе намениҳанд магар чизе ки онро ҳуҷҷате бар зидди онон қарор медиҳанд ва мебинӣ аҳли суннат ба чизе ки шиъаён ривоят мекунанд намегиранд магар бо таъаҷҷуб ва истиҳзоъ ва ҳар ду миёнаи роҳро гум кардаанд, вале мо ҳар чизе ки мусалмонон дар мутобиқат бо китоби Худованд ривоят мекунандро мепазирем ҳаргоҳ назди асҳоби худ ба ростгӯйи маъруф бошанд бидуни инки барои ҳеч як аз мазоҳиб таъассуб биварзем». [Дарси яккум, муқаддама]
Чизе ки назди ҳазрати аллома ҳафизаҳуллоҳ таъоло милок аст, Ислом ва шӯҳрати ровӣ ба васоқат ё садоқат назди тоъифаи ӯст, на мазҳаби ӯ ё тазъифоти мухолифонаш бидуни далилӣ қобили қабул. Пас агар ровӣ аз аҳли суннат аст, милоки ҳоли ӯ назди аҳли суннат аст ва ҳолаш назди шиъа милок нест ва фарқе миёни ривоёти шиъа ва ривоёти аҳли суннат вуҷуд надорад ҳаргоҳ бо се асли пешгуфта созгор бошанд ва ровиёнашон маъруф ба васоқат ё садоқат назди аҳли мазҳаби худ бошанд. Ба ҳамин далил аст ки ҳазрати аллома ҳафизаҳуллоҳ таъоло ривоёте аз шиъаро монанди ривоёте аз аҳли суннат ихтиёр мекунад ва ривояти касеро ба хотири мазҳабаш тарк намекунад модоме ки мазҳабаш бар хилофи зарурии дин набошад, ба наҳве ки ӯро аз Ислом хориҷ созад; Чароки дар он сурат ӯ мунофиқ аст ва мунофиқ дар ҳеч заминае қобили қабули эътимод нест, агарчи ҳамаи мардум ӯро сиқа бидонанд. [Дарси яккум, муқаддама]
Иғвогарони шайтонсифат мекӯшанд чунон кашфӣ тоза ва ҳалле барои як муъаммо, ҷаноби Мансури Ҳошимии Хуросониро аз ҳайси ном, син, миллият ва мушаххасоти зоҳирӣ мононди дигарон муъаррифӣ кунанд то ба заъми худ, адами ҳаққонияти эшонро ба исбот расонанд; Ғофил аз онки ҳаққонияти ин бузугвор, ба ном, син, миллият ва мушаххасоти зоҳирии эшон нест, бал ба андешаҳо, омӯзаҳо ва ормонҳои холис ва комили эшон аст ва ҳаминҳост ки эшонро аз дигарон мутамойиз месозад; Вагарна ин бузургвор муддаъӣ нест ки фаришта аст ва муддаъӣ нест ки бо дигарон тафовут дорад, балки танҳо даъват кунандае ба сӯӣ оли Муҳаммад ва заминасозе барои зуҳури Маҳдӣ аст ва агар касе аз эшон пайравӣ мекунад бояд бо назар ба ин воқеъият бошад на бо назар ба ном, син, миллият ва мушаххасоти зоҳирии эшон, ҳар чанд бо пешгӯйиҳои Исломӣ мутобиқат дошта бошад. [Пурсиш ва посухи 18]
Ҳазрати Мансури Ҳошимии Хуросонӣ асилитарин ва асоситарин мушкили ҷаҳони Исломро «Адами ҳокимияти Худованд» бар он медонад ки дар адами ҳокимияти халифаи Ӯ бар он таҷаллӣ ёфтааст; Чароки адами ҳокимияти Худованд бар ҷаҳон, мусталзими адами шинохт ва татбиқи аҳкоми Ӯ дар он аст ва адами шинохт ва татбиқи аҳкоми Ӯ дар он, мусталзими зуҳури фасод дар хушкӣ ва дарёст... Хусусан бо таваҷҷуҳ ба инки адами ҳокимияти Худованд бар ҷаҳон, бо ҳокимияти ғайри Ӯ бар он мулозима дорад; Чароки ҷаҳон, муҷтамаъӣ инсонӣ аст ва муҷтамаъӣ инсонӣ ба ҳокимият ниёз дорад ва ба иқтизои ин ниёзи худ, аз ҳокимият холӣ намемонанд ва бо ин васф, агар Худованд бар он ҳукумат накунд, ногузир ғайри Ӯ бар он ҳукм хоҳад ронд, дар ҳоле ки ҳукмронии ғайри Ӯ бар он, мусталзими фасод дар замин ва нобудии табиъат ва наслҳост... Чунонки имрӯз, касоне ҷуз Худованд ки бар ҷаҳон ҳукм меронанд, аз ҳеҷ кӯшише барои ифсод дар он фуругузори намекунанд ва ба наслкушӣ ва вайрон кардани ободиҳо мепардозанд. Чи бисёр занон ва мардони бегуноҳе ки дар оташи ҷангҳои онон месӯзанд ва чи бисёр шаҳрҳо ва деҳаҳои ободе ки дар асари ҳуҷуми онон ба вайрона табдил мешаванд! Ин паёмади қаҳрии ҳокимияти ғайри Худованд бар ҷаҳон аст; Зеро ҷаҳоне ки Худованд бар он ҳукм намеронад, водии иблис аст ва ҷуз ҷаҳл ва куфр ва фасод ва зулм дар он ёфт намешавад. Ин сарнавишти нисоне аст ки ба ҳокимияти ғайри Худованд тан дода ва ҳар кас ба ҳокимияти ғайри Худованд тан бидиҳад, маҳкум ба нобудӣ аст. Ин аст ки оташи ҷангҳои онон хомӯш нахоҳад шуд ва омори фақр ва фалокати онон коҳиш нахоҳад ёфт; Чароки Худованд бар онон ҳукумат намекунад ва ҳукумати онон дар дасти ғайри Ӯст; Балки ҳар рӯз ҷангҳои онон шӯълавартар хоҳад шуд ва омори фақр ва фалокаташон афзоиш хоҳад ёфт; Чароки Худованд ҳокими онон нест ва ҳокими онон тоғут аст. [Пурсиш ва посухи 16]
Ҳокимияти бепардаи шайтон, ҳангоме таҳаққуқ меёбад ки «Халифаи шайтон» дар ҷаҳон ба ҳокимият даст ёбад то ба намояндагӣ аз ҷониби ӯ, аҳкоми ӯро бар ҷаҳон ҷорӣ созад. Ин «Халифаи шайтон» инсоне аст ки ба ӯ «Даҷҷол» гуфта мешавад... Дар бароабри ин шабакаи шайтонии махфӣ ва густарда ки бо марказияте дар ғарб, машғули заминасозӣ барои таҳаққуқи ҳокимияти «Даҷҷол» бар ҷаҳон ба унвони «Халифаи шайтон» аст, шабакаи Илоҳии махфӣ ва густардае дар ҳоли шаклгирӣ аст ки бо марказияте дар шарқ, машғули заминасозӣ барои таҳаққуқи ҳокимияти «Маҳдӣ» бар ҷаҳон ба унвони «Халифаи Худованд» аст. [Пурсиш ва посухи 14]
Мансури Ҳошимии Хуросонӣ ҳафизаҳулло таъоло дар бархӣ аз ҳикматҳои худ фармудааст: «إِنَّ الدَّجَّالَ لَقَبٌ كَفِرْعَوْنَ يَتَوَارَثُهُ رِجَالٌ مِنْ آلِ إِبْلِيسَ»; «Ҳароина даҷҷол лақабе монанди фиръавн аст ки мардоне аз оли иблис онро аз ҳам ирс мебаранд!». Ин ба он маъност ки дар илми ин олим, «Даҷҷол» номи зоҳирии «Халифаи шайтон» нест, бал унвонӣ ом монанди «Фиръавн» аст ки дар ҳар замон, бар олитарин мақоми шабакаи шайтонӣ итлоқ мешавад ва бо ин васф, ҳеҷ замоне холӣ аз «Даҷҷол» нест; Ҳамчунонки холӣ аз «Маҳдӣ» нест; Чароки «Даҷҷол» халифае аз ҷониби шайтон дар муқобили халифае аз ҷониби Худованд аст ва ҳар халифае аз ҷониби Худованд, «Маҳдӣ» шумурда мешавад; Бо таваҷҷуҳ ба инки «Маҳдӣ» номи зоҳирии «Халифаи Худованд» нест, бал унвонӣ ом монанди «Имом» аст ки дар ҳар замон, бар олитарин мақоми шабакаи Илоҳӣ итлоқ мешавад; Чунонки Худованд дар бораи Иброҳим алайҳи салом фармудааст: ﴿وَوَهَبْنَا لَهُ إِسْحَاقَ وَيَعْقُوبَ ۚ كُلًّا هَدَيْنَا ۚ وَنُوحًا هَدَيْنَا مِنْ قَبْلُ﴾; «Ва ба ӯ Исҳоқ ва Яъқубро бахшидем; Ҳамаи ононро ҳимоят кардем ва Нуҳро аз пеш ҳидоят кардем» ва ин яъне ҳами онон «Маҳдӣ» буданд. [Пурсиш ва посухи 14]
Ҳазрати аллома Мансури Ҳошимии Хуросонӣ ҳафизаҳуллоҳ таъоло дар мабоҳиси хатире аз китоби шарифи «Бозгашт ба Ислом», монанди мабҳаси «Ихтилофи мусалмонон», мабҳаси «Ҳокимияти ғайри Худованд» ва мабҳаси «Тавҳиди Худованд дар таҳким», мабнои «Ҳукумати Исломӣ» ро «Изни Худованд» ва интисоби ҳоким аз ҷониби Ӯ шумурда... Бо ин васф, «Ҳокимияте ки бояд дар ҷаҳон шакл бигирад то Исломӣ талаққӣ шавад», мунҳасиран ҳокимияти касе аст ки Худованд Ӯро барои он изн дода ва мансуб карда ва ӯ дар ҳоли ҳозир, бино бар далоили қатъӣ ва шаръӣ, Маҳдӣ аст ва ин дидгоҳи расмии Ислом шумурда мешавад. [Пурсиш ва посухи 25]
Занни будани аҳодис ба истиснои аҳодиси мутавотир, сирфан «Андешаи Мансури Ҳошимии Хуросонӣ» нест, балки андешаи умуми олимони мусалмон аз ҳамаи мазоҳиби Исломӣ ба истиснои гурӯҳе аз салафиён аст ва воқеъиятӣ возеҳ ва виҷдонӣ аст, то ҷойе ки ба таъбири бархӣ олимони мусалмон монанди Нававӣ (д.676қ) дар шарҳи саҳеҳул Муслим «Инкори он чизе ҷуз хирасарӣ дар баробари маҳсус нест»; Чароки аҳодиси воҳид табиъатан ба наҳве ҳастанд ки эҳтимоли ғалат, таҳриф ва кизб дар онҳо вуҷуд дорад ва бо вуҷуди ин эҳтимол, яқин ба судури онҳо ҳосил намешавад... адами ҳуҷҷияти занн, «Андешаи Мансури Ҳошимии Хуросонӣ» нест, балки сареҳи сухани Худованд дар Қуръони Карим аст ки борҳо ва бо таъкид фармудааст: ﴿إِنَّ الظَّنَّ لَا يُغْنِي مِنَ الْحَقِّ شَيْئًا﴾; «Бе гумон занн чизеро аз ҳақ кифоят намекунад» ва рӯшан аст ки ин сухани сариҳи Худованд, иршод ба як ҳукми ақлӣ аст; Чароки ақл низ танҳо яқинро меъёри шинохти хақ медонад ва занн ва шак ва ваҳмро бо таваҷҷуҳ ба вуҷуди эҳтимоли хилоф дар онҳо, барои шинохти ҳақ кофӣ намедонад ва рӯшан аст ки аҳкоми ақлӣ, қобили тахсис нестанд; Ҳамчунонки сухани сареҳи Худованд, ғайри қобили тахсис аст; Ба ин маъно ки бо таваҷҷуҳ ба лаҳн ва сиёқи қотеъ ва сареҳи худ ва далолате ки бар табиъати занн дорад, таҳаммули тахсисро надорад... ва ин гуноҳи Мансури Ҳошимии Хуросонӣ маҳсуб намешавад! [Нақд ва баррасии 1]
Хабари мансуб ба Паёмбари Худованд саллаллоҳу алайҳи ва олиҳи ва саллам дар бораи пайдоиши 73 фирқа пас аз ӯ ки яке аз онҳо «Ноҷиа» ва боқӣ оташанд, хабарӣ воҳид ва ғайри яқинӣ аст ва ҳазрати Мансури Ҳошимии Хуросонӣ адами ҳуҷҷияти чунин ахборро дар мавзӯъе аз китоби худ монанди мабҳаси «Ривоҷи ҳадисгароӣ»[1], ба тафсил табйин фармудааст. Фориғ аз онки бештари асноди ин ҳадис, дар назари аҳли ҳадис заъиф шумурда мешавад ва татиммаи машҳури он мабнӣ бар таърифи фирқаи ноҷиа ба «Ҷамоъат» ва таърифи ҷамоъат ба чизе ки «Паёмбар ва асҳоби ӯ» бар он будаанд, бо таваҷҷуҳ ба ихтилофи шадиди ақвол ва афъоли асҳоби он ҳазрат, қобили илтизом нест, балки бӯӣ ҷаъл медиҳад. Афзун бар инки судури он бо воқеъияти маҳсус ва берунӣ созгорӣ надорад; Чароки пайдоиши 73 фирқа пас аз Паёмбари Худованд саллаллоҳу алайҳи ва олиҳи ва саллам дар миёни мусалмонон собит нест, балки чи басо хилофи он собит бошад; Бо таваҷҷуҳ ба инки фирқаҳои мусалмон ном бурда шуда дар кутуби фирқашиносӣ, бисёр бештар ё камтар аз ин теъдоданд ва ҳифзи бархӣ ва афзудани бархӣ дигар барои татбиқи онҳо бар ин теъдод, бидуни такаллуфи фаровон мумкин нест, балки навъан тарҷиҳи било мураҷҷаҳ аст. [Нақд ва баррасии 7]
Иҷтиҳод ба маънои таҳсили илм ба аҳкоми шаръ, як шуғл ё риштаи илмӣ аз қабили муҳандисӣ ва пизишкӣ нест ки ҳар кас дӯст дошт онро ихтиёр кунад ва ҳар кас дӯст надошт онро вогузорад, бал як таколифи шаръӣ монанди намоз ва рӯза аст ки бар ҳар мусалмоне фариза аст; Чароки инсон барои хӯрдан ва хобидан офарида нашуда, балки барои бандагии Худованд офарида шуда; Чунонки дар китоби Худованд омадааст: «Ва инс ва ҷинро наёфаридем магар барои инки Манро бандагӣ кунанд» Ва бандагии Худованд ба маънои фармонбардорӣ аз Ӯст, ҳар чанд мусталзими машаққат бошад ва яке аз фармонҳои Ӯ, таҳсили илм ва адами иктифо ба занн аст; Чунонки фармудааст: «Ва аз чизе ки ба он илме надорӣ пайравӣ накун» Ва фармудааст: «Ва ононро ба он илме нест, онон ҷуз аз занн пайравӣ намекунанд, дар ҳоле ки занн чизеро аз ҳақ кифоят намекунад»! Бо ин васф, бар ҳар мусалмоне воҷиб аст ки илм ба аҳкоми шаръро таҳсил кунад ва ба занн дар бораи онҳо иктифо накунад ва ин бо муроҷиъаи мустақими ӯ ба китоби Худованд ва суннати Паёмбараш мумкин аст; Чароки муроҷиъаи ғайри мустақимми ӯ ба маънои тақлидаш аз муҷтаҳидон, муҷиби илми ӯ ба аҳкоми шаръ намешавад ва танҳо барои ӯ занн падид меоварад; Бо таваҷҷуҳ ба инки мутобиқати фатвои муҷтаҳидон бо аҳкоми шаръ, қатъӣ нест, балки заннӣ аст ва бо ин васф, чорае ҷуз муроҷиъаи мустақимми ӯ ба китоби Худованд ва суннати Паёмбараш вуҷуд надорад, агарчи аз он кароҳат дошта бошад; Зеро чи бисёр чизе ки касе аз он кароҳат дорад, вале барои ӯ зарурӣ аст; Монанди дору ки бемор онро дӯст намедорад, вале аз истеъмоли он ногузир аст; Чунонки Худованд фармудааст: «Ва чи басо чизеро дӯст надоред, дар ҳоле ки он хайре барои шумост» Ва фармудааст: «Пас шояд чизеро дӯст надошта бошед ва Худованд дар он хайри бисёре қарор дода бошад»! [Нақд ва баррасии 17]
Дар назари ин бузургвор, «Иҷтиҳод» ба маънои «Шинохти яқинӣ аз ақойид ва аҳкоми Ислом» бар ҳар мусалмоне воҷиб аст, на ба маънои «Шинохти заннӣ аз онҳо гарчи бо иттикоъ ба ахбори оҳод ва мавҳумоте назири иҷмоъ» ва рӯшан аст ки «Шинохти яқинӣ аз ақойид ва аҳкоми Ислом» танҳо бо муроҷиъаи мустақим ба манобеъӣ ҳосил мешавад ки таъаллуқи онҳо ба Исломи яқинӣ аст ва онҳо китоби Худованд, ривоёти мутавотири Паёмбари Ӯ ва халифаи зиндаи Ӯ дар замин ҳастанд ки муроҷиъаи мустақим ба онҳо аз муроҷиъаи мустақим ба ривоёти воҳид ва мутаноқиз дар китобҳои пароканда, осонтар аст; Чароки китоби Худованд дар дастраси ҳамагон қарор дорад ва ривоёти мутавотири Пёмбари Ӯ маъдуд ва машҳуранд ва халифаи зиндаи Ӯ дар замин, инсоне монанди сойири инсонҳост ки қоъидатан метавон ба назди ӯ рафт ва аз ӯ аҳкоми шаръиро ахз кард, ҳар чанд ин кор ба сабаби тақсири мардум дар муҳофизати ӯ, дар ҳоли ҳозир амалӣ нест ва ниёз ба таъмини амнияти ӯ тавассути онон дорад. Ҳосил онки муроҷиъа ба китоби Худованд, ривоёти мутавотири Пёмбар ва халифаи Ӯ дар замин, бар мусалмонон воҷиб аст ва тақлид аз муҷтаҳидон барои онҳо кофӣ нест. [Нақд ва баррасии 17]
Аз адами ҳуҷҷияти ахбори воҳид ва заннӣ, ҷавози «Тақлид аз фатвоҳои муфтиҳо» лозим намеояд, балки ба рӯшани адами он лозим меояд; Чароки аз як сӯ мабнои ин бузургворон дар бисёри фатовишон ахбори воҳид ва заннӣ аст ва бо ин васф, адами ҳуҷҷияти ин ахбор, мусталзими адами ҷавози тақлид аз онҳост ва аз сӯи дигар тақлиди аз онҳо ба иҷмоъи ҳамаи мусалмонон ва ба иқтизои ҳиссу виҷдон, муфиди занни ба аҳкоми Худованд аст, дар ҳоле ки Худованд занн ба аҳкоми худро кофӣ намедонад ва мефармояд: ﴿إِنَّ الظَّنَّ لَا يُغْنِي مِنَ الْحَقِّ شَيْئًا﴾; «Бе гумон занн чизеро аз ҳақ кифоят намекунад»! Бинобарин, тақлид аз фатвоҳои муфтиҳои бузургвори тақлид, дар назари Худованд кофӣ нест; Ба ин маъно ки муҷиби бароъати зиммаи мукаллаф аз таколифи Ӯ намешавад ва ин низ гуноҳи ҳазрати Мансури Ҳошимии Хуросонӣ нест... Мансури Ҳошимии Хуросонӣ иҷтиҳод ба маънои истинботи ҳукм аз адилаи занниро кофӣ намедонад ва ин ба рӯшанӣ мубтанӣ бар адами кифояти занн дар Ислом аст; Зеро вақте занн дар Ислом кофӣ нест, фарқе намекунад ки маншаъи он тақлид бошад ё иҷтиҳод, балки маншаъи он ҳар чизе бошад кофӣ нест ва ин возеҳтар аз он аст ки ниёзе ба тавзиҳ дошта бошад... адами кифояти тақлид ва иҷтиҳод аз он ҳайс ки муфиди заннанд, мусталзими суқути таколифи шаръӣ ё вуҷуби таҳсили яқин ба онҳост, аммо аз онҷо ки суқути таколифи шаръӣ мумкин нест, вуҷуби таҳсили яқин ба онҳо таъаюн меёбад ва таҳсили яқин ба онҳо аз ду тариқ мумкин аст: Китоби Худованд ва суннати яқинии Паёмбари Ӯ саллаллоҳу алайҳи ва олиҳи ва саллам ки аз тариқи ахбори мутавотири он Ҳазрат ва халифаи ӯ маълум мешавад. [Нақд ва баррасии 1]
Нависанда дар бахши дигаре аз китоби «Бозгашт ба Ислом» суннати Паёмбар саллаллоҳу алайҳи ва олиҳи ва салламро барои ҳамеша мӯътабар ва қобили пайравӣ медонад, вале мӯътақид аст ки дастрасии яқини ба он умдатан барои аҳли замони он ҳазрат мумкин аст ва барои ояндагон мумкин нест. Аз ин рӯ, ояндагон ба марҷаъи дигаре барои яқин ба суннати Паёмбар саллаллоҳу алайҳи ва олиҳи ва саллам ниёзманданд ва он марҷаъ, халифаи Худованд дар замин аст ки нойиби Паёмбар дар татбиқи аҳкои Худованд шумурда мешавад ва алалқоъида монанди Қуръон ҳамеша дар дастрасии мардум аст. Нависанд пас аз баррасии нусуси қатъии Исломӣ шомили оёти Қуръон ва аҳодиси мутавотири Паёмбар саллаллоҳу алайҳи ва олиҳи ва саллам бо шеваӣ бадеъи ва қонеъ кунанда барои умуми мусалмонон ва бар канор аз ҳар гуна ҷиҳатгирии мазҳабӣ исбот мекунад ки хулафои пас аз Паёмбар саллаллоҳу алайҳи ва олиҳи ва саллам дувоздаҳ тан аз аҳли байти ӯ ҳастанд ки се нафари оғозини онҳо Али, Ҳасан ва Ҳусейн ҳастанд ва охарини онҳо Маҳдӣ аст. [Мақолаи 1]
Нависанда дар бахши дигаре аз китоби «Бозгашт ба Ислом»... баррасии ҷойгоҳи Маҳдӣ ва нақши ӯ дар таҳаққуқи ормони Ислом ки адолати ҷаҳонӣ аст мепардозад ва дар ин бора зароъиф ва дақоъиқеро матраҳ мекунад ки комилан бадеъи ва бесобиқа аст. Ба унвони намуна, ӯ бар хилофи дигарон ки пайдойиш ва зуҳури Маҳдиро баста ба ирода ва иқдоми ибтидойии Худованд ва тобеъи ҳикмат ва маслиҳати Ӯ мепиндоранд, онро баста ба ирода ва иқдоми ибтидойии мардум ва тобеъи ихтёр ва омодагии онҳо медонад ва бо сароҳат ва қотеъияти аҷибе мӯътақид аст ки дастрасии онҳо ба Маҳдӣ мумкин аст ва бо ин васф, онҳо бояд танҳо ба ҳифозат, иъонат ва итоъат аз ӯ биандешанд ва набояд худро ба ҳифозат, иъонат ва итоъат аз ғайри ӯ дар ҳар пӯшише ки бошад саргарм созанд. [Мақолаи 1]
Ҳошимӣ дар идомаи китоби худ, ба табйини муҳимтарин асли Ислом яъне тавҳид мепардозад ва онро ба се қисм тавҳиди дар таквин, ташриъ ва таҳким ё ҳокимият тақсим мекунад ва ҳар якеро ба тафсил тавзиҳ медиҳад. Сипас ба муъаррифии сойири усули ақойид ва мабонии аҳкоми Ислом мепардозад ва ҳар якеро бо манҳаҷҷӣ мутафовит ва хос, бозтаъриф мекунад ва ба унвони намуна, абвоби ҷадидеро дар бораи закот, ҳаҷ ва ҷиҳод ба рӯӣ аҳли фиқҳ мегушояд ки аз ҳар як абвоби дигаре гушуда мешавад. Ба ин тартиб ӯ бо истинод ба иқтизоъоти рӯшани ақлӣ ва истешҳод ба нусуни қатъии шаръӣ ки чизе ҷуз оёти Қуръон ва аҳодиси мутавотири Паёмбар саллаллоҳу алайҳи ва олиҳи ва саллам нест, ақойид ва аҳкоми Исломро бозтаъриф мекунад ва қироъати ҷадид ва комилан мутафовитеро аз он ироъа медиҳад ки метавон як мактаб ва идеъоложии Исломӣ шумурда шавад ва инқилоберо дар нигариш ва рӯйкарди мусалмонони ҷаҳон ба вуҷуд овард ва заминасози ваҳдат ва ҳамгароӣ онон дар ояндаи наздик ва таҳавулотӣ азим ва бунёдин дар сохторҳои сиёсӣ ва фарҳангии онон бошад. [Мақолаи 1]
Гурӯҳе аз мардум аз интишори китоби шарифи «Бозгашт ба Ислом» бехабаранд ва аз он иттилоъе надоранд. Ин халаъе аст ки бояд бо ҳиммати мусалмонон дар ростои иттилоърасонии ҳарчи бештар аз ин китоби шариф пур шавад, то ҳадде ки рӯзе бирасад ки мусалмоне набошад ки аз китоби «Бозгашт ба Ислом» беиттилоъ бошад ва онро нахонда ва нафаҳмида бошад... Гурӯҳе аз мардум ки китобро дарёфт карда ва хондаанд аммо мушкили онҳо адами фаҳми комил ва саҳиҳи тамом ё бахшҳое аз он аст, аз ин рӯ нисбат ба он беъэтиноӣ мекунанд. Рӯшан аст ки ин масала роҳи ҳалли содае дорад. метавонанд бо муроҷиъа ба пойгоҳи иттилоърасонии дафтари аллома Мансури Ҳошимии Хуросонӣ ва муроҷиъа ба бахши шарҳи осор ва ё бахши пурсишҳо ва посухҳо, зимни мутолиъаи шарҳҳоӣ ин китоби шариф ки омода шуда ва бо ҳимояти дигар бародарон ва хоҳарони мусалмон аз ақсоӣ нуқоти олам қобили тавсиъа ба забонҳои дигар аст, ва низ мутолиъаи саволоти мусалмонон дар бораи китоб ва посухҳои пойгоҳ ба эшон, ҳаргуна ибҳоми худро бартараф намоянд. [Мақолаи 2]
Гурӯҳе аз мардум касоне ҳастанд ки мумкин аст китобро ба ҳар тариқе дарёфт карда бошанд вале ба аҳмияти он пай набурда бошанд ва ё ба далили машғулаҳои рӯзмара фурсати хондани китоб ва тамаркуз бар рӯӣ онро пайдо накарда бошанд лизо онро дар авлавиятҳои баъдӣ гузошта ё асосан ба канорӣ дур ва маҳҷур ниҳодаанд. Мутаъассифона рӯзмарагиҳо ва мушкилоти ҷории зиндагӣ дарди ҳама гире аст ки аз таваҷҷуҳ ба ҳақиқат бозмедоард. Аммо ба ростӣ агар мардум бидонанд ки роҳи ҳалли ҳамин мушкилоти рӯзмараашон монанди боло рафтани қимати аҷнос, кирояи хонаҳо, мушкилоти таҳсилӣ ва тарбиятии фарзандон, мушкилоти хонаводагӣ ва монанди он, дар китоби Бозгашт ба Ислом навишта шудааст, шояд дар ҳамон буҳбуҳаи рӯзмарагиҳо ва мушкилот ҷое барои хондан ва таъамул дар бораи ин китоб боз кунанд ва нигоҳашон нисбат ба он куллӣ тағйир ёбад ва бо кунҷковӣ ва тезбинии фаровоне онро бихонанд. [Мақолаи 2]






