اکنون حسرتی ژرف در خود احساس می‌کنم. همه‌ی وجودم درد می‌کند. این زخم کهنه‌ای بود که امروز دهان گشود. آه که چه دور بودیم... دور...! وای که چه کور بودیم... کور...!

● استاد که چشم‌هایش افق را دنبال می‌کرد، آه دیگری کشید و با افسوسی سرد گفت: مردم، قربانیِ مفلوکِ جهلِ اعصارند. حکومت‌های شرق و غرب، آن‌ها را فریب داده‌اند و از حکومت انسان کامل به خود مشغول کرده‌اند؛ هم‌چنان‌که سراب، تشنه را فریب می‌دهد و پستانک، کودک را از پستان مادر مشغول می‌کند. این سخن، یک لفّاظی شاعرانه یا عبارت‌پردازی بدبینانه نیست، بلکه خبر از واقعیّتی رعب‌آور و حقیقتی سوگ‌انگیز است. اگر مردم می‌دانستند که در این قرن‌ها، چه بر سرشان آمده است، راه کوهستان را در پیش می‌گرفتند و سر به بیابان می‌گذاشتند. آه که چه نسل‌هایی از دست شده و چه استعدادهایی به هدر رفته است!

■ دانشجو که سعی می‌کرد بغض خود را پنهان کند به سختی گفت: چه کسی پاسخ‌گو است؟ مقصّر کیست؟

● استاد پاسخ داد: در وهله‌ی اول، علما و صاحب‌نظران.