| Нависандаи пурсиш: Фарҳоди Гулистон | Тарихи пурсиш: 24/5/2016 |
Назари нависандаи китоби [Бозгашт ба Ислом] роҷеъ ба тавотури маънавӣ чист?
| Посух ба пурсиши шумораи: 3 | Тарихи посух ба пурсиш: 26/5/2016 |
Мурод аз «Тавотур», ривояти ҳадис ба воситаи шуморе аз ровиён аст ки иттифоқи онон бар киз ё хато ба иқтизои касрати онон ва ихтилофи амокин ва давоъияшон маъқул нест ва аз ин ҷиҳат, мувҷиби яқини уқало ба асолати ҳадис мешавад, аммо дар инки ривояти чи шуморе аз ровиён, «Тавотур» ба шумор меравад, миёни олимони мусалмон ихтилофи назар вуҷуд дорад. Аз зоҳири бархӣ ибороти аллома Мансури Ҳошимии Хуросонӣ ҳафизаҳуллоҳ таъоло бардошт мешавад ки шумори муъаяне барои онон нест, бал ривояти ҳар шуморе аз онон ки мувҷиби яқини навъи уқало мешавад, «Тавотур» ба шумор меравад; Чунонки дар посух ба пурсише дар бораи «Ҳадди Тавотур» фармудааст: «ما یَسْتَیْقِنُ بِهِ عُقَلاءُ النّاس»[1]; «Чизе ки уқалои мардум бо он яқин пайдо мекунанд» Ва ибтидоъан аз таъйини шуморае барои ривоёни он худдорӣ фармуда ва дар гуфтори дигар, «Яқини шахсе» ро нез барои он кофӣ дониста ва фармудааст: «فَمَنْ أَتاهُ شَيْءٌ مِنَ الرَّسُولِ فَأَیْقَنَهُ فَلْیُطِعْهُ»[2]; «Пас ҳар кас чизе аз Паёмбар барои ӯ омад ва ба он яқин ёфт, пас бояд аз он итоъат кунад», ҳар чанд сариҳи дар ин маъно нест ва метавон бар «Яқини навъе» ҳамл шавад ё аз бобӣ дигар ҷуз тавотур бошад.
Бо ин ҳол, аз бархӣ ибороти дигари он ҳазрат дониста мешавад ки ҳадди ақалли «Тавотур», ривояте аст ки дасти кам чаҳор марди одил дар ҳар табақа онро ривоят карда бошанд, машрут ба инки аз сӯйе дар мазмуни он ихтилоф накарда бошанд агачи дар алфози он ихтилоф карда бошанд ва аз сӯӣ дигар бо якдигар ба наҳве ҳамнишин набуда бошанд ки ба ахз аз якдигар ё табонӣ бо ҳам муттаҳам бошанд; Чунонки дар ривояти Абдуссалом ибни Абдулқайюми Балхӣ аз он ҳазрат омадааст:
«قلتُ: و ما حَدُّ التَّواتُر؟ قال: ما یَسْتَیْقِنُ بِهِ عُقَلاءُ النّاس! قلتُ: و کَمْ ذا؟ قال: أَرْبَعَةُ رِجالٍ ذَوي عَدْلٍ إذا لَمْ یَخْتَلِفُوا، کَما قالَ اللّهُ عَزَّوَجَلَّ: ﴿لَوْلَا جَاءُوا عَلَيْهِ بِأَرْبَعَةِ شُهَدَاءَ ۚ فَإِذْ لَمْ يَأْتُوا بِالشُّهَدَاءِ فَأُولَئِكَ عِنْدَ اللَّهِ هُمُ الْكَاذِبُونَ﴾! قُلْتُ: رُبَّما یَخْتَلِفُونَ في أَلْفاظِهِمْ و المَعْنِيُّ واحِدٌ! قالَ: لا بَأسَ بِهِ و لا یَکُونَ بَعْضُهُمْ قُرَناءَ بَعْضٍ فَیُتَّهَمُوا في رِوایَتِهِمْ»; <Гуфтам: Ҳадди тавотур чист? Фармуд: Чизе ки уқалои мардум бо он яқин пайдо мекунанд! Арз кардам: Он чанд нафар аст? Фармуд: Чаҳор марди одил ҳангоме ки бо якдигар ихтилоф накарда бошанд; Чунонки Худованди баландмартаба фармудааст: «Чаро чаҳор шоҳид бар он наёварданд?! Пас чун чаҳор шоҳид бар он наёварданд, онон назди Худованд дурӯғгӯён ҳастанд»[3]! Гуфтам: Чи басо онон дар алфози худ ихтилоф кардаанд, вале манъо яке аст! Фармуд: Ишколе надорад ва бирхишон ҳамнишини бархӣ дигар набошанд то дар ривояташон (ба ахз аз якдигар ё табонӣ бо ҳам) муттаҳам шаванд!>.
Албатта бояд таваҷҷуҳ дошт ки муроди он ҳазрат аз ин гуфтор, таъйини ҳадди ақалли тавотур бар бунёди ҳис ва истишҳод ба оя ба масобаи як муъаяд аст; Ба ин маъно ки бино бар ҳис ва бо таваҷҷуҳ ба зуҳури оя, ривоятӣ камтар аз ин ҳад, яқиновар нест ва табъан мутавотир маҳсуб намешавад, на онки ҳар ривояте дар ин ҳад, лузуман яқиновар аст ва мутавотир маҳсуб мешавад; Чароки назар ба садри гуфтори он ҳазрат, милоки аслии тавотур «ما یَسْتَیْقِنُ بِهِ عُقَلاءُ النّاس»; «Чизе ки уқалои мардум бо он яқин пайдо мекунанд» аст ва он мумкин аст дар бархӣ маворид бештар аз ин ҳад бошад, вале дар ҳар ҳол мумкин нест ки камтар аз ин ҳад бошад; Зеро маҳсус аст ки уқалои мардум бо чизе камтар аз ин ҳад яқин пайдо намекунанд; Чунонки оя низ чизе камтар аз ин ҳадро дар ҳукми кизб донистааст.
Вонгаҳе аз гуфтори он ҳазрат дониста мешавад «Тавотури маънавӣ» низ ҳуҷҷият дорад ва мурод аз он, ривояти як мазмуни мушобаҳ бо алфозӣ мутафовит ба воситаи шуморе аз ровиён аст ки иттифоқи онон бар кизб ё хато ба иқтизои касрати онон ва ихтилофи амокин ва давоъияшон маъқул нест ва аз ин ҷиҳат, мувҷиби яқини уқало ба асолати он мазмун мешавад, ҳар чанд ба алфози ровиёнаш яқин надошта бошанд. Ба назар мерасад ки бештари ривоёти мутавотир, дорои ҳамин навъ аз тавотур ҳастанд ва ривоёти доройи тавотури лафзӣ ангуштшуморанд.
| Шумораи таълиқ: 1 | Нависандаи таълиқ: Мирзойи | Тарихи таълиқ: 16/9/2019 |
Бархӣ мунтақидон мепиндоранд ки иллати истишҳоди аллома ба ояи 13 сураи Нур дар бораи чаҳор шоҳид чист? Чаро ба ояи марбут ба ду шоҳиди одил истишҳод накардаанд ва ҳаддиақалли тавотурро ду ровии одил надонистаанд?
| Посух ба таълиқи: 1 | Тарихи посух ба таълиқ: 19/9/2019 |
Мурода аз «Тавотур», рифояти ҳадис ба воситаи шуморе аз ровиён аст ки иттифоқи онон бар кизб ё хато ба эътибори фаровонӣ ва парокандагишон маъқул нест ва аз ин чиҳат, муҷиби яқини уқало ба асолати ҳадис мешавад. Бинобарин, «Фаровонӣ» ва «Парокандагӣ» дар таҳаққуқи тавотур шарт аст ва ин дар ривояти ду ровӣ вуҷуд надорад; Чароки уқало ду ровиро «Фаровон» ва «Пароканда» намешуморанд, балки дар забони арабӣ он дуро ҷамъ ҳам намебанданд ва мӯътақиданд ки ҳаддиақали ҷамъ се нафар аст. Вонгаҳе Худованд барои исботи мавзӯъе монанди зино ки муҳимтар аз тиҷорат, васият ва талоқ аст, ду шоҳиди одилро кофӣ надонита, балки чаҳор шоҳидро зарурӣ дониста ва ин далили бар он аст ки ду шоҳиди одил барои исботи мавзӯъоте монанди ақойид ва аҳкоми дин ба тариқи авло кофӣ нест; Чароки исботи ақойид ва аҳкоми дин аз исботи зинои як шахс муҳимтар аст ва бо ин васф, қатъан наметавонад ба камтар аз чаҳор шоҳиди одил ниёзманд бошад.