آیا کیفیّت نماز برای زنان و مردان متفاوت است؟ اگر بله، چه تفاوت‌هایی دارد؟

کیفیّت نماز برای زنان و مردان یکسان است؛ زیرا نصوصی که آن را بیان کرده‌اند عام هستند و هر دو را به یک اندازه شامل می‌شوند، مگر در خصوص پوشش؛ چراکه بی‌گمان پوشش بیشتری برای زنان لازم است و تبعاً هر کاری که پوشیدگی بیشتری ایجاد می‌کند، برای آنان بهتر محسوب می‌شود؛ مانند کمتر بالا آوردن دست‌ها در هنگام تکبیر، تا چادرشان کنار نرود و مانند نزدیک کردن پاها به یکدیگر در هنگام ایستادن، تا جمع‌تر و کنارتر باشند و مانند آهسته خواندن قرآن در همه‌ی نمازها، تا صدایشان به گوش نامحرمی نرسد و مانند کمتر خم شدن در هنگام رکوع و چسباندن شکم به ران‌ها در هنگام سجده، تا باسن‌شان بالا نیاید و مانند نزدیک کردن ساعدها به پهلو در هنگام سجده و چسباندن ران‌ها به یکدیگر در هنگام نشستن، تا جمع‌تر و کنارتر باشند؛ چنانکه در روایتی از پیامبر صلّی الله علیه و آله و سلّم آمده است: «كَأَسْتَرِ مَا يَكُونُ لَهَا»[۱]؛ «طوری که برای آنان پوشاننده‌تر است» و در روایتی از اهل بیت آمده است: «لَيْسَ عَلَى النِّسَاءِ الْجَهْرُ بِالْقِرَاءَةِ»[۲]؛ «بلند خواندن قرآن بر زنان نیست»  و در خبری از یارانمان آمده است:

«مَرَّ الْمَنْصُورُ عَلَى امْرَأَةٍ وَهِيَ تَقْرَأُ فِي صَلَاتِهَا بِشَيْءٍ مِنَ الْجَهْرِ، فَقَالَ لَهَا وَهِيَ فِي الصَّلَاةِ: اخْفِضِي مِنْ صَوْتِكِ أَيَّتُهَا الْمُسْلِمَةُ، وَلَا تَجْهَرِي كَجَهْرِ الرِّجَالِ، فَإِنَّ اللَّهَ يُحِبُّ أَنْ يَجِدَ فِي صَوْتِ الْمَرْأَةِ خِفْضَةً، كَمَا يُحِبُّ أَنْ يَجِدَ فِي صَوْتِ الرَّجُلِ رِفْعَةً»[۳]؛ «منصور بر زنی گذشت که در نمازش تا حدّی بلند قرائت می‌کرد، پس به او در حالی که در نماز بود فرمود: صدایت را پایین‌تر بیاور ای زن مسلمان و مانند مردان بلند نخوان؛ زیرا خداوند دوست می‌دارد که در صدای زنان آهستگی بیابد، همان طور که دوست می‌دارد در صدای مردان بلندی.»

و در روایتی دیگر از اهل بیت آمده است: «إِذَا قَامَتِ الْمَرْأَةُ فِي الصَّلَاةِ، جَمَعَتْ بَيْنَ قَدَمَيْهَا، وَلَا تُفَرِّجُ بَيْنَهُمَا، فَإِذَا رَكَعَتْ وَضَعَتْ يَدَيْهَا فَوْقَ رُكْبَتَيْهَا عَلَى فَخِذَيْهَا، لِئَلَّا تُطَأْطِئَ كَثِيرًا، فَتَرْتَفِعَ عَجِيزَتُهَا، وَإِذَا سَقَطَتْ لِلسُّجُودِ بَدَأَتْ بِالْقُعُودِ بِالرُّكْبَتَيْنِ قَبْلَ الْيَدَيْنِ، ثُمَّ تَسْجُدُ لَاطِئَةً بِالْأَرْضِ، فَإِذَا كَانَتْ فِي جُلُوسِهَا ضَمَّتْ فَخِذَيْهَا، وَرَفَعَتْ رُكْبَتَيْهَا مِنَ الْأَرْضِ، وَإِذَا نَهَضَتْ انْسَلَّتْ انْسِلَالًا، لَا تَرْفَعُ عَجِيزَتَهَا أَوَّلًا»[۴]؛ «زن هرگاه به نماز بر می‌خیزد، پاهایش را به هم نزدیک می‌کند و بین آن‌ها فاصله نمی‌اندازد و هرگاه به رکوع می‌رود، دست‌هایش را بالاتر از زانوهایش بر روی ران‌هایش می‌گذارد، تا زیاد خم نشود که باسنش بالا برود و هرگاه برای سجده فرود می‌آید، اول زانوهایش را بر زمین می‌گذارد و پس از آن دست‌هایش را، سپس چسبیده به زمین سجده می‌کند و هرگاه نشسته است، ران‌هایش را به هم می‌چسباند و زانوهایش را از زمین بلند می‌کند و هرگاه بر می‌خیزد، راست بر می‌خیزد و اول باسنش را بالا نمی‌برد» و نظیر آن از برخی صحابه و تابعین نیز روایت شده است[۵].

واضح است که این کارها واجب نیستند، ولی از آنجا که به حیاء و متانت نزدیک‌ترند، می‌توان آن‌ها را مستحب دانست؛ بر خلاف نظر برخی که معتقدند نمی‌توان آن‌ها را مستحب دانست؛ با این استدلال که عبادات نیاز به نصوص ثابت دارند و نصوص ثابتی برای این کارها موجود نیست و پیامبر صلّی الله علیه و آله و سلّم فرموده است: «صَلُّوا كَمَا رَأَيْتُمُونِي أُصَلِّي»[۶]؛ «نماز بگزارید همان طور که دیدید من نماز می‌گزارم»، در حالی که استدلال‌شان درست نیست؛ زیرا نصوص ثابتی برای پوشیدگی زنان و حیاء و متانت‌شان موجود است که با عموم خود نماز را در بر می‌گیرد و سخن پیامبر صلّی الله علیه و آله و سلّم ناظر به کارهایی نیست که برای زنان به سبب زن بودنشان پسندیده است؛ با توجّه به اینکه آن حضرت مرد بوده و از این جهت آن‌ها را انجام نمی‌داده، نه از آن جهت که پسندیده نبوده است؛ چنانکه نمی‌توان با استناد به سخن آن حضرت مدّعی شد که پوشاندن سر و گردن در نماز برای زنان پسندیده نیست؛ چراکه نپوشاندن سر و گردن در نماز توسّط آن حضرت، از این جهت بوده که مرد بوده است.