Нависандаи пурсиш: Алии Тоҳирӣ

Тарихи пурсиш: 7/8/2016

Назари Ислом дар хусуси сиқти ҷанин чист?

Посух ба пурсиши шумораи: 14

Тарихи посух ба пурсиш: 16/8/2016

Сиқти ҷанин пас аз пайдоиши руҳ дар он, ба таври қатъ, ҳаром аст ва аз гуноҳони бузург маҳсуб мешавад; Зеро дар чунин ҳолате ба манзалаи қатли нафс аст ки Худованд дар бораи он фармудааст: ﴿وَلَا تَقْتُلُوا النَّفْسَ الَّتِي حَرَّمَ اللَّهُ إِلَّا بِالْحَقِّ ۚ ذَلِكُمْ وَصَّاكُمْ بِهِ لَعَلَّكُمْ تَعْقِلُونَ﴾[1]; «Ва нафсе ки Худованд мӯҳтарам доштаастро ҷуз ба ҳақ накушед, ин чизе аст ки шуморо ба он васият мекунад, бошад ки таъаққул кунед»; Хусусан ҳаргоҳ аз бими фақри ва бо ангезаи пешгирӣ аз афзойиши ҳазинаҳои зиндагӣ бошад; Чунонки Худованд фармудааст: ﴿وَلَا تَقْتُلُوا أَوْلَادَكُمْ خَشْيَةَ إِمْلَاقٍ ۖ نَحْنُ نَرْزُقُهُمْ وَإِيَّاكُمْ ۚ إِنَّ قَتْلَهُمْ كَانَ خِطْئًا كَبِيرًا﴾[2]; «Ва фарзандони худро аз бими фақри накушед, мо онҳо ва шуморо рӯзӣ медиҳем, бегумон куштани онҳо гуноҳӣ бузург аст».

Аммо оё сиқти ҷанин пеш аз пайдоиши руҳ дар он низ ҳаром аст? Ҳақ ин аст ки оре; Зеро дар чунин ҳолате ба манзалаи итлофи базр ё ҷавонаи кишт аст ки зулм ва изрор ба молик маҳсуб мешавад ва ҷойиз нест; Магар инки зарурати шаръӣ барои ин кор вуҷуд дошта бошад ва он ҳамоно ҳифзи модар аз марг ё бемории кушандае аст ҳаргоҳ ҷуз бо сиқти ҷанин мумкин набошад; Бо таваҷҷуҳ ба сухани Худованд ки фармудааст: ﴿وَلَا تُلْقُوا بِأَيْدِيكُمْ إِلَى التَّهْلُكَةِ﴾[3]; «Ва худро бо дастони худ ба ҳалокат наяндозед» Ва фармудааст: ﴿وَلَا تَقْتُلُوا أَنْفُسَكُمْ ۚ إِنَّ اللَّهَ كَانَ بِكُمْ رَحِيمًا﴾[4]; «Ва худро накушед, ҳароина Худованд бо шумо меҳрубон аст»; Ҳамчунонки ҳифзи модар аз усру ҳараҷ дар мавориде ки ҷанин дучори маълулияти шадиди зеҳни ё ҳаракатӣ аст, метавонад зарурати шаръӣ маҳсуб шавад; Бо таваҷҷуҳ ба сухани Худованд ки фармудааст: ﴿يُرِيدُ اللَّهُ بِكُمُ الْيُسْرَ وَلَا يُرِيدُ بِكُمُ الْعُسْرَ﴾[5]; «Худованд барои шумо осонӣ мехоҳад ва барои шумо сахтӣ намехоҳад» Ва фармудааст: ﴿مَا يُرِيدُ اللَّهُ لِيَجْعَلَ عَلَيْكُمْ مِنْ حَرَجٍ﴾[6]; «Худованд намехоҳад ки барои шумо дар дин тангнойе қарор диҳад».

Оре, сиқти ҷанин пас аз пайдоиши руҳ дар он, агарчи барои ҳифзи модар аз марг ё бемории кушандае бошад, маҳалли ишкол аст; Зеро ҳифзи ҷони худ бо гирифтани ҷони дигарӣ ҷойиз нест, магар онки дигарӣ мутаъаддӣ маҳсуб шавад; Бо таваҷҷуҳ ба инки дифоъ аз ҷони худ дар баробари мутаъаддӣ ақлан ва шаръан ҷойи аст, вале оё ҷанине ки ҷони модарро таҳдид мекунад, мутаъаддӣ маҳсуб мешавад? Дар ин бора ду эҳтимол аст: Яке онки мутаъаддӣ маҳсуб намешавад; Зеро мутаъаддӣ бар касе итлоқ мешавад ки сӯъи қасд дорад, дар ҳоле ки ҷанин фоқиди қасд аст ва бо ин васф, наметавон онро мутаъаддӣ донист ва дигарӣ онки мутаъаддӣ маҳсуб мешавад; Чароки барои сидқи унвони мутаъаддӣ, сӯъи қасд шарт нест, балки сӯъи феъл ба маънои таҳаққуқи мисдоқи таъаддӣ кофӣ аст; Монанди ҷойе ки девонае ҳамла меоварад ё ғофиле роҳи танаффусро мебандад ва ҳифзи ҷони худ ҷуз бо куштани ӯ мумкин нест ва қаҳран наметавон ба хатари адами сӯъи қасди ӯ, тан ба марг дод! Оре, дар чунин ҳолате модар низ нисбат ба ҷанин мутаъаддӣ маҳсуб мешавад ва куштани ӯ аз боби дифоъ ҷойиз аст, вале барои ҷанин ва на барои дигарон; Зеро куштани модар барои дигарӣ дар чунин ҳолате тарҷиҳи било мураҷҷаҳ аст ки ҷойиз нест. Ин ба маънои он аст ки бино бар қоъидаи дифоъ, ҳар як аз модар ва ҷанин дар чунин ҳолате ҳақ доранд ки дигариро бикушанд ва табъан нотавонии ҷанин аз истифода аз ҳаққи худ, монеъи истифодаи модар аз ҳаққи худ намешавад ва бо ин васф, барои модар ҷойиз аст ки дар чунин ҳолате ҷанинро сиқт кунад.

Аммо оё сиқти ҷанин пас аз пайдоиши руҳ дар он, ҳаргоҳ бидуни зарурати шаръӣ ва аз рӯӣ амд анҷом шавад, мустувҷиби қасос аст? Дар ин бора ду эҳтимол аст: Яке онки мустувҷиби қасос аст; Чароки ҷанин пас аз пайдоиши руҳ дар он, мисдоқи ﴿النَّفْسَ﴾ маҳсуб мешавад ва Худованд бо итлоқ фармудааст: ﴿وَكَتَبْنَا عَلَيْهِمْ فِيهَا أَنَّ النَّفْسَ بِالنَّفْسِ﴾[7]; «Ва дар он бар онон навиштем ки нафс дар баробари нафс (қасос мешавад)»; Хусусан бо таваҷҷуҳ ба инки сиқти ҷанин пас аз пайдоиши руҳ дар он, мустувҷиби дияи комил аст ва дияи комил ба изои қасос ташриъ шудааст; Чунонки Худованд фармудааст: ﴿وَمَنْ قَتَلَ مُؤْمِنًا خَطَأً فَتَحْرِيرُ رَقَبَةٍ مُؤْمِنَةٍ وَدِيَةٌ مُسَلَّمَةٌ إِلَى أَهْلِهِ إِلَّا أَنْ يَصَّدَّقُوا﴾[8]; «Ва ҳар кас мӯъминеро аз рӯӣ хато бикушад бояд як бардаи мӯъминро озод ва як дияро ба хонаводаи ӯ таслим кунад магар инки бибахшанд» Ва дигарӣ онки мустувҷиби қасос нест; Зеро ﴿النَّفْسَ﴾ дар сухани Худованд итлоқ надорад, бал мунсариф ба касе аст ки аз модар зойида шуда ва дорои ҳаёти мустақил аст, дар ҳоле ки ҷанин аз худи модар тағзия мекунад ва табъан дорои ҳаёти мустақил нест, балки то пеш аз таваллуд ҷузъӣ аз модар маҳсуб мешавад ва бо ин васф, итлофи он монанди итлофи узве аз модар аст; Вонгаҳе вуҷуби дияи комил дар сиқти ҷанин пас аз пайдоиши руҳ дар он, собит нест; Бо таваҷҷуҳ ба инки ривоёти мутавотир дияи онро пеш аз таваллуд, як «Ғӯрра» донистаанд ки маъодили ҳадди аксари сад динор аст; Чунонки яке аз ёронамон моро хабар дод, гуфт:

«سَأَلْتُ الْمَنْصُورَ عَنْ دِیَةِ الْجَنِینِ، فَقالَ: إِنْ کانَ نُطْفَةً فَعِشْرُونَ دِينَاراً وَ إِنْ کانَ عَلَقَةً فَأَرْبَعُونَ دِينَاراً وَ إِنْ کانَ مُضْغَةً فَسِتُّونَ دِينَاراً وَ إِنْ کانَ عِظاماً فَثَمَانُونَ دِينَاراً وَ إِنْ کانَ لَحْماً فَمِائَةُ دِينَارٍ حَتَّى يَسْتَهِلَّ فَإِذَا اسْتَهَلَّ فَالدِّيَةُ كَامِلَةٌ! قُلْتُ: إِنَّهُمْ یَقُولُونَ إِنَّ رَسُولَ اللّهِ صَلَّی اللّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ قَضَى فِیهِ بِغُرَّةِ عَبْدٍ! قالَ: إِنَّ غُرَّةَ عَبْدٍ تَکُونُ بِعِشْرِینَ دِیناراً وَ تَکُونُ بِمِائَةِ دِینارٍ فَخُذْ ما آتَیْتُكَ فَإِنَّما آتَیْتُكَ مِنْ عَیْنٍ صافِیَةٍ لَمْ تُکَدِّرْها أَیْدِي النّاسِ»; «Аз ҳазрати Мансур дар бораи дияи ҷанин пурсидам, пас фармуд: Агар нутфа бошад бист динор ва агар алақа бошад чиҳил динор ва агар музға бошад шаст динор ва агар устухон бошад ҳаштод динор ва агар гӯш (дар рӯӣ устухон) бошад сад динор аст то он гоҳ ки бонг занад (яъне зинда мутаваллид шавад), пас чун бонг зад дия комил аст! Гуфтам: Онҳо мегӯянд ки Расули Худо саллаллоҳу алайҳи ва олиҳи ва саллам дар бораи он ба як бардаи навҷавон ҳукм кардааст! Фармуд: Бардаи навҷавон гоҳе ба бист динор аст ва гоҳе ба сад динор, пас чизе ки ба ту додаро ахз кун; Зеро аз чашмаи зулол ба ту додам ки дастҳои мардум онро олуда накардааст»!

Бо ин васф, сиқти ҷанин пас аз пайдоиши руҳ дар он, ҳаргоҳ бидуни зарурати шаръӣ аз рӯӣ амд бошад, мустувҷиби қасос нест, балки мустувҷиби дия ва албатта таъзир аст; Чунонки яке аз ёронамон моро хабар дод, гуфт:

«سَأَلْتُ الْمَنْصُورَ عَنْ رَجُلٍ ضَرَبَ بَطْنَ امْرَأَةٍ حامِلٍ فَأَسْقَطَتْ، قالَ: یَغْرِمُ دِیَتَهُ وَ یُضْرَبُ ضَرْباً شَدِیداً! قُلْتُ: أَفَلا یُقْتَلُ بِهِ إِذا کانَ حَیّاً فِي بَطْنِها؟! قالَ: لا لِأَنَّ لَهُ حَیاةً غَیْرَ مُسْتَقِلَّةٍ»; «Аз ҳазрати Мансур дар бораи марде пурсидам ки бар шиками занӣ бордор зад пас (ҷанинашро) сиқт кард, фармуд: Дияи онро мепардозад ва ба сахтӣ зада мешавад! Гуфтам: Оё дар баробари он кушта намешавад ҳаргоҳ (ҷанин) дар шиками зан зинда буда бошад?! Фармуд: На; Зеро барои он ҳаётӣ ғайри мустақил будааст»!

Худовандро сипос мегузорем ки моро дар бараҳути ҳайрат ва ҷаҳолат, аз ин обишхури ҳидоят ва илм баҳраманд фармудааст ва аз даргоҳаш масъалат дорем ки моро қадрдони ин неъмат ва шукргузори он қарор диҳад, дар ҳоле ки ҳанӯз бархӣ дар хоби ғафлат ба сар мебаранд ва бархӣ дигар дар пайи саробҳо давонанд!