| Нависандаи нақд: Фарҳоди Гулистон | Тарихи нақд: 22/12/2018 |
На дар ояи «لا تقف ما لیس لک به علم» ва на дар ҳадис вуҷуби илм, сӯҳбате аз мавзӯъи илм нашудааст. Бо ишора ба тавзиҳоти саҳифаи 55 ва 56 «Бозгашт ба Ислом», читавр мешавад онро сирфан барои илми дин донист ва улуми табиъӣ (монанди табобат ва баннойи) ро аз он ҷудо кард? Ба иборати дигар, агар барои радди тақлид ба ин оя истинод шавад, мумкин аст ин савол пеш ояд ки тақлид ва итоъат аз пизиш ҳам бо ин оя зери савол хоҳад рафт ки мантиқӣ нест. Тахсиси оя ё ҳадис ба «Сирфан» илми дин читавр исбот мешавад?
| Посух ба нақди шумораи: 4 | Тарихи посух ба нақд: 25/12/2018 |
Лутфан ба нукоти зер таваҷҷуҳ фармойед:
1 . Адами ҳуҷҷияти занн, ақлӣ аст ва бо ин васф, ҳамаи мавзӯъотро дар бар мегирад, вале уқало дар бораи мавзӯъоти урфӣ тасомуҳе ба харҷ медиҳанд ки дар бораи мавзӯъоти шаръӣ раво нест; Чароки мавзӯъоти урфӣ, ҷанбаи дунявӣ доранд ва зарари муҳтамал дар онҳо қобили иғмоз ё таҳаммул аст, вале мавзӯъоти шаръӣ, ҷанбаи ухравӣ доранд ва зарари муҳтамал дар онҳо қобили иғмоз ё таҳаммул нест. Аз ин рӯ, таҳсили илм дар бораи мавзӯъоти шаръӣ бар хилофи таҳсили илм дар бораи мавзӯъоти урфӣ, зарурӣ аст.
2 . Ҳар чанд ба назар мерасад ки нусуси шаръӣ дар бораи адами ҳуҷҷияти занн, мутлақ аст ва ҳамаи мавзӯъотро дар бар мегирад, вале шаръ шаънест таъйини таклиф барои мавзӯъотеро дорад ки ба шаръ марбут мешаванд ва ин ба манзалаи қаринае аст ки монеъ аз итлоқи нусуси он мешавад. Ба иборати дигар, нусуси шаръ ба мавзӯъоти шаръӣ инсироф дорад ва дар мақоми таъйини таклиф барои мавзӯъоти урфӣ аз қабили табобат ва баннойӣ нест.
3 . Вожаи «Илм» дар шаръ барои улуми таҷрибӣ ва табиъӣ монанди табобат ва баннойи ба кор нарафта, балки барои илм ба шореъ ва шаръ ба кор рафта ва ин ҳақиқате аст ки аз тадаббур дар китоби Худованд дониста мешавад; Чунонки ба унвон намуна, фармудааст: ﴿وَمَا يَعْلَمُ تَأْوِيلَهُ إِلَّا اللَّهُ ۗ وَالرَّاسِخُونَ فِي الْعِلْمِ﴾[1]; «Ва таъвили онро ҷуз Худованд ва росихони дар илм намедонанд» Ва фармудааст: ﴿شَهِدَ اللَّهُ أَنَّهُ لَا إِلَهَ إِلَّا هُوَ وَالْمَلَائِكَةُ وَأُولُو الْعِلْمِ قَائِمًا بِالْقِسْطِ﴾[2]; «Худованд ва фариштагон ва соҳибони илм ки қиём кунанда ба адолат ҳастанд гувоҳӣ медиҳад ки ҷуз Ӯ Худойе нест» Ва фармудааст: ﴿إِنَّ الَّذِينَ أُوتُوا الْعِلْمَ مِنْ قَبْلِهِ إِذَا يُتْلَى عَلَيْهِمْ يَخِرُّونَ لِلْأَذْقَانِ سُجَّدًا﴾[3]; «Ҳароина касоне ки пеш аз он илм дода шуданд, ҳангоме ки барояшон хонда мешуд саҷда кунон бар рӯй меафтанд» Ва фармудааст: ﴿بَلْ هُوَ آيَاتٌ بَيِّنَاتٌ فِي صُدُورِ الَّذِينَ أُوتُوا الْعِلْمَ﴾[4]; «Бал он оёти рӯшане дар синаҳои касоне аст ки илм дода шуданд» Ва фармудааст: ﴿إِنَّمَا يَخْشَى اللَّهَ مِنْ عِبَادِهِ الْعُلَمَاءُ﴾[5]; «Аз бандагони Худованд танҳо олимон аз Ӯ метарсанд» Ва фармудааст: ﴿وَتِلْكَ الْأَمْثَالُ نَضْرِبُهَا لِلنَّاسِ ۖ وَمَا يَعْقِلُهَا إِلَّا الْعَالِمُونَ﴾[6]; «Ва ин масалҳоро барои мардум мезанем, дар ҳоле ки ҷуз олимон онҳоро намеёбанд» Ва дар бораи Толут фармудааст: ﴿وَزَادَهُ بَسْطَةً فِي الْعِلْمِ وَالْجِسْمِ﴾[7]; «Ва ӯро дар илм ва ҷисм фузунӣ Дод» Ва дар бораи Яъқуб фармудааст: ﴿وَإِنَّهُ لَذُو عِلْمٍ لِمَا عَلَّمْنَاهُ﴾[8]; «Ва ӯ ба сабаби таълиме ки ба ӯ Додем дорои илм буд» Ва дар бораи Хизр фармудааст: ﴿وَعَلَّمْنَاهُ مِنْ لَدُنَّا عِلْمًا﴾[9]; «Ва ба ӯ аз назди худ илме омӯхтем» Ва рӯшан аст ки мурод аз илм дар ҳамаи ин маворид, илми ба шореъ ва шаръ аст, на илми табиъӣ ва таҷрибӣ монанди табобат ва баннойи.
4 . Ҳар чанд ояи ﴿وَلَا تَقْفُ مَا لَيْسَ لَكَ بِهِ عِلْمٌ﴾[10]; «Ва аз чизе ки ба он илме надорӣ пайравӣ накун» мутлақ аст, вале идомаи он: ﴿إِنَّ السَّمْعَ وَالْبَصَرَ وَالْفُؤَادَ كُلُّ أُولَئِكَ كَانَ عَنْهُ مَسْئُولًا﴾[11], иллати ҳукмро масъул будани гӯш ва чашм ва дил дар пешгоҳи Худованд донистааст ки дар мавзӯъоти шаръӣ мисдоқ дорад, на дар мавзӯъоти ғайри шаръӣ монанди табобат ва баннойи. Ба илова, ин оя тавассути оёти дигаре ки аз нисбат додани чизе ба Худованд бидуни илм наҳй кардаанд, табйин шуда ё тахсис хӯрдааст; Монанди ояе ки фармудааст: ﴿قُلْ إِنَّمَا حَرَّمَ رَبِّيَ الْفَوَاحِشَ مَا ظَهَرَ مِنْهَا وَمَا بَطَنَ وَالْإِثْمَ وَالْبَغْيَ بِغَيْرِ الْحَقِّ وَأَنْ تُشْرِكُوا بِاللَّهِ مَا لَمْ يُنَزِّلْ بِهِ سُلْطَانًا وَأَنْ تَقُولُوا عَلَى اللَّهِ مَا لَا تَعْلَمُونَ﴾[12]; «Бигӯ ҷуз ин нест ки Парвардигорам корҳои зиштро ҳаром кардааст чи ошкор бошад ва чи пинҳон ва гуноҳу ситам ба ноҳақро ва инки бо Худованд чизеро шарик созед ки барои он ҳуҷҷате нозил накардааст ва инки ба Худованд чизеро нисбат диҳед ки ба он илме надоред» Ва ояе ки фармудааст: ﴿أَتَقُولُونَ عَلَى اللَّهِ مَا لَا تَعْلَمُونَ﴾[13]; «Оё ба Худованд чизеро нисбат медиҳед ки ба он илме надоред?!». Ҳамчунин, ҳадиси «طَلَبُ الْعِلْمِ فَریضَةٌ عَلَى کُلِّ مُسْلِمٍ», таҳсили илмро бар «Ҳар мусалмоне» воҷиб дониста ва ин сабаби инсирофи он ба илми Исломи аст; Чарокиаз як сӯ қайди «Ҳар мусалмоне» бо илми ба Ислом муносибат дорад, на илми ба табобат ва баннойи ки ба Ислом марбут нест ва аз сӯӣ дигар илми ба ҳамаи улум барои ҳар мусалмоне мумкин аст ва на зарурӣ.
Ҳосил онки вуҷуби таҳсили илм бар ҳамаи мусалмонон ба чизе ҷуз ақойид ва аҳкоми Исломи собит нест.