Чаро ҳазрати Алӣ қотилони Усмонро муҳокима накард?

Қотилони Усмон тафсилан барои Алӣ шинохта шуда набуданд то ононро муҷозот кунад ва иҷмолан низ бештари муҳоҷирон ва ансор аз асҳоби Паёмбар саллаллоҳу алайҳи ва олиҳи ва саллам муттаҳам ба мушорикати мустақим ё ғайри мустақим дар қатли ӯ буданд; То ҷойе ки аз Абу Саъиди Худрӣ нақл шудааст ки ҳаштсад нафар аз ононро дар қатли ӯ ҳозир медонист[1] Ва аз Ҳошим ибни Утба ибни Абӣ Ваққос нақл шудааст ки дар муъаррифии қотилони ӯ мегӯяд: «إِنَّما قَتَلَهُ أَصْحابُ مُحَمَّدٍ وَ أَبْناءُ أَصْحابِهِ وَ قُرّاءُ النَّاسِ حِينَ أَحْدَثَ الْأَحْداثَ وَ خالَفَ حُكْمَ الْكِتابَ»[2]; «Ҷуз ин нест ки асҳоби Муҳаммад ва фарзандони асҳобаш ва қориёни мардум ӯро куштанд, ҳангоме ки бидъатҳо барсохта ва бо ҳукми Қуръон ба мухолифат пардохт». Ба илова садҳо нафар аз мусалмонони хашмгин ки ба даъвати бархӣ саҳоба ва тобеъин аз шаҳрҳои мухталиф хусусан Куфа ва Миср ба Мадина омада буданд, дар қатли ӯ мушорикат доштанд[3] Ва рӯшан аст ки муҳокимаи ҳамаи ин шумори касир барои Алӣ мақдур набуд ва муҷиби фитна мешуд, дар ҳоле ки Худованд фармудааст: ﴿لَا يُكَلِّفُ اللَّهُ نَفْسًا إِلَّا وُسْعَهَا ۚ﴾[4]; «Худованд касеро ҷуз ба андозаи тавоноияш таклиф намекунад» Ва фармудааст: ﴿وَالْفِتْنَةُ أَشَدُّ مِنَ الْقَتْلِ ۚ﴾[5]; «Ва фитна бадтар аз қатл аст».

Барои дарки душвории ин кор барои Алӣ кофӣ аст бидонед ки Оиша ҳамсари Расули Худо саллаллоҳу алайҳи ва олиҳи ва саллам ва модари мӯъминон, яке аз муттаҳамонӣ аслии мушорикат дар қатли Усмон буд ки дар Макка мардумро бар зидди ӯ таҳрик мекард ва сариҳан ба қатли ӯ фатво медод ва мегуфт: «أُقْتُلُوا نَعْثَلاً فَقَدْ کَفَرَ»; «Наъсалро бикушед; Чароки кофир шудааст»[6] Ва муттаҳами дигар Талҳа буд ки душмантарин саҳобӣ бо Усмон маҳсуб мешуд, то ҷойе ки пас аз муҳосира обро ба рӯйи ӯ баст[7]. Ба ҳамин далил, Марвон ибни Ҳакам муншии Усмон, ӯро дар ҷанги Ҷамал бо тире кушт ва муддаъӣ шуд ки интиқоми Усмонро гирифтааст[8]. Бо ин васф, метавон гуфт ки Алӣ дар ҷанги Ҷамал, амалан бо қотилони Усмон ҷангид ва бисёрӣ аз ононро ба сазои аъмолашон расонид, ҳар чанд бисёрӣ низ аз дасти ӯ гурехтанд ва дар шаҳрҳо пароканда гардиданд.

Аз инҷо дониста мешавад ки Алӣ дар иқомаи ҳудуи Худованд ҳеҷ тақсире накард ва агар ҳаддеро иқома надошт, ба сабаби нотавонӣ аз иқомаи он дар асари фиқдони ёрони кофӣ, бими фитна ва мумоеъати золимон буд ва ин ҳақиқате аст ки дар бораи он ихтилофе вуҷуд надорад.