| Нависандаи пурсиш: Ризо Розӣ | Тарихи пурсиш: 26/12/2015 |
Дар чи мавоқеъе дурӯғ гуфтан ҷойиз аст?
| Посух ба пурсиши шумораи: 1 | Тарихи посух ба пурсиш: 4/1/2016 |
«Дурӯғ» бар хабаре итлоқ мешавад ки бо воқеъ мутобиқат надорад ва бо ин васф, «Дурӯғ гуфтан» ба маънои додани чунин хабаре аст, хоҳ диҳандаи он ба мухолифати он бо воқеъ илм дошта бошад ва хоҳ аз рӯӣ ҷаҳли мураккаб, онро мутобиқ бо воқеъ пиндошта бошад ва дар ҳар ду сурат, қабоҳати он фитрӣ ва бадеҳӣ аст; Чунонки Худованд дар бораи аввалӣ фармудааст: ﴿وَيَقُولُونَ عَلَى اللَّهِ الْكَذِبَ وَهُمْ يَعْلَمُونَ﴾[1]; «Ва бар Худованд дурӯғ мебанданд дар ҳоле ки илм доранд» Ва дар бораи дуввумӣ фармудааст: ﴿مَا لَهُمْ بِهِ مِنْ عِلْمٍ وَلَا لِآبَائِهِمْ ۚ كَبُرَتْ كَلِمَةً تَخْرُجُ مِنْ أَفْوَاهِهِمْ ۚ إِنْ يَقُولُونَ إِلَّا كَذِبًا﴾[2]; «На онон ва на падаронашонро ба он илме нест, сухани газзофе аст ки аз даҳонҳошон берун меояд, онон ҷуз дурӯғ намегӯянд», балки онро аз фарти қабоҳаташ дар радифи бутпарастӣ қарор дода ва фармудааст: ﴿فَاجْتَنِبُوا الرِّجْسَ مِنَ الْأَوْثَانِ وَاجْتَنِبُوا قَوْلَ الزُّورِ﴾[3]; «Аз олойиши бутҳо иҷтиноб кунед ва аз гуфтори дурӯғ иҷтиноб кунед»!
Бо ин ҳол, «Дурӯғ гуфтан» аз он ҳайс ки додани хабарӣ мухолиф бо воқеъ аст, ҳангоме ҳурмат таклифе дода ки дар он илм ба мухолифат бо воқеъ вуҷуд дошта бошад; Зеро ҳангоме ки дар он илм ба мухолифат бо воқеъ вуҷуд надорад, иҷтиноб аз он бо унвони «Дурӯғ гуфтан» мумки нест ва аз ин рӯ, наҳй аз он бо ин унвон лағв шумурда мешавад, ҳар чанд иҷтиноб аз муқаддамоти он ки асбоби ҷаҳли мураккаб ҳастанд, имкон дорад ва табъан наҳй аз онҳо бо унвони мавонеъи шинохт саҳиҳ аст ва бо ин васф, «Дурӯғгӯ» дар ҳақиқат бар касе итлоқ мешавад ки гузораи хабареро бо илм ба мухолифати он бо воқеъ изҳор медорад то ба заъми худ нафъеро ҳосил кунад ё аз зараре маҳфуз монад, вале касе ки чунин гузораеро бидуни илм ба мухолифати он бо воқеъ изҳор медорад, дар ҳақиқат «Дурӯғгӯ» шумурда намешавад, балки дар гумроҳии дуре шумурда мешавад; Чароки ба заъми худ рост мегӯяд, ҳар чанд ба сабаби кӯтоҳияш дар таҳсили муқаддамоти илм, гуноҳкор ва шойисати уқубат аст. Аз инҷо дониста мешавад ки дурӯғро танҳо дурӯғгӯён намегӯянд, бал касоне ки баное бар ростгӯйи доранд низ мегӯянд ва чи басо дурӯғҳои инон ба маротиб бузургтар ва хатарноктар аст, монанди дурӯғҳои бархӣ фақиҳон ва муҳаддисон ки умматро саргардон сохтааст ва дурӯғҳои бархӣ муқаллидон ки бо тақлиди кӯр кӯрона аз онон гуфта мешавад. Бинобарин, ҳурмати «Дурӯғ гуфтан» аз як сӯ ба маънои вуҷуби иҷтиноб аз додани хабаре бар хилофи воқеъ бо илм ба мухолифати он бо воқеъ аст ва аз сӯӣ дигар ба маънои вуҷуби иҷтиноб аз ҷаҳл, тақлид, аҳвоъи нафсонӣ, дунёгароӣ, таъассуб, такаббур ва хурофагароӣ аст ки сабаби додани чунин хабарӣ бидуни илм ба мухолифати он бо воқеъ мешавад.
Оре, «Дурӯғ гуфтан» ба манъои додани чунин хабаре бо илм ба мухолифати он бо воқеъ, агарчи дар ҳолати аввалия ҳаром аст, дар ҳолати сонавия метавонад ҷойиз бошад ва он ҳолате аст ки маслиҳати «Дурӯғ гуфтан» дар мизони шаръ, аз мафсадаи он ба маротиб бештар аст ва он чаҳор сурат дорад: Тақия, ҷанг, сулҳ ва насиҳат; Ба ин тартиб ки додани хабарӣ мутобиқ бо воқеъ, ҳаргоҳ муқтазии қатли мусалмоне ба ғайри ҳақ ё фитнаи бузургтар аз он бошад, ҷойиз нест; Чунонки Худованд фармудааст: ﴿مَنْ كَفَرَ بِاللَّهِ مِنْ بَعْدِ إِيمَانِهِ إِلَّا مَنْ أُكْرِهَ وَقَلْبُهُ مُطْمَئِنٌّ بِالْإِيمَانِ وَلَكِنْ مَنْ شَرَحَ بِالْكُفْرِ صَدْرًا فَعَلَيْهِمْ غَضَبٌ مِنَ اللَّهِ وَلَهُمْ عَذَابٌ عَظِيمٌ﴾[4]; «Ҳар кас пас аз имонаш ба Худованд куфр варзад, магар касе ки икроҳ шавад дар ҳоле ки дилаш ба имон мутмаъин аст, вале касе ки оғӯши худро ба рӯӣ куфр бигушояд, хашме аз Худованд бар онон аст ва барояшон азобӣ азим аст» Ва додани хабарӣ мутобиқ бо воқеъ дар замони ҷанг, ҳаргоҳ муқтазии руъб ва ваҳшати мусалмонон ё амният ва ҷуръати душманони Ислом бошад, ҷойиз нест; Чунонки Худованд фармудааст: ﴿وَإِذَا جَاءَهُمْ أَمْرٌ مِنَ الْأَمْنِ أَوِ الْخَوْفِ أَذَاعُوا بِهِ ۖ وَلَوْ رَدُّوهُ إِلَى الرَّسُولِ وَإِلَى أُولِي الْأَمْرِ مِنْهُمْ لَعَلِمَهُ الَّذِينَ يَسْتَنْبِطُونَهُ مِنْهُمْ ۗ وَلَوْلَا فَضْلُ اللَّهِ عَلَيْكُمْ وَرَحْمَتُهُ لَاتَّبَعْتُمُ الشَّيْطَانَ إِلَّا قَلِيلًا﴾[5]; «Ва ҳангоме ки хабаре аз амният ё хабар ба онон мерасад онро мунташир месозанд, дар ҳоле ки агар онро ба Паёмбар ё мутаваллиёни амр аз худашон ирҷоъ медоданд, касоне аз онон ки онро арзёбӣ мекунанд, онро мешинохтанд ва агар фазли Худованд бар шумо ва раҳмати Ӯ набуд ҷуз андаке аз шаётин пайравӣ мекардед» Ва додани хабарӣ мутобиқ бо воқеъ, ҳаргоҳ муқтазии буруз ё истимрори низоъ миёни ду нафар ё ду гурӯҳ аз мусалмонон бошад, ҷойиз нест; Чунонки Худованд фармудааст: ﴿فَاتَّقُوا اللَّهَ وَأَصْلِحُوا ذَاتَ بَيْنِكُمْ﴾[6]; «Аз Худованд битарсед ва байни якдигарро ислоҳ кунед» Ва фармудааст: ﴿إِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ إِخْوَةٌ فَأَصْلِحُوا بَيْنَ أَخَوَيْكُمْ ۚ وَاتَّقُوا اللَّهَ لَعَلَّكُمْ تُرْحَمُونَ﴾[7]; «Ҷуз ин нест ки мӯъминон бароданони якдигаранд, пас миёни ду бародаратонро ислоҳ кунед ва аз Худованд битарсед, бошад ки омӯрзида шавед» Ва фармудааст: ﴿لَا خَيْرَ فِي كَثِيرٍ مِنْ نَجْوَاهُمْ إِلَّا مَنْ أَمَرَ بِصَدَقَةٍ أَوْ مَعْرُوفٍ أَوْ إِصْلَاحٍ بَيْنَ النَّاسِ ۚ وَمَنْ يَفْعَلْ ذَلِكَ ابْتِغَاءَ مَرْضَاتِ اللَّهِ فَسَوْفَ نُؤْتِيهِ أَجْرًا عَظِيمًا﴾[8]; «Ҳеҷ хабаре дар бисёрӣ аз розгӯйиҳошон нест, магар касе ки ба садақа ё некӣ ё ислоҳе миёни мардум амр кунад ва ҳар кас ин корро дар пайи хушнудии Худованд анҷом диҳад ба зудӣ ӯро подошӣ азим хоҳем дод» Ва додани хабарӣ мухолиф бо воқеъ, ҳаргоҳ аз рӯӣ хайрхоҳӣ ва масалан барои танаббуҳи ғофилон ва ҳидояти гумроҳон бошад, ҷойиз аст; Чунонки Худованд дар бораи Юсуф алайҳи салом фармудааст: ﴿فَلَمَّا جَهَّزَهُمْ بِجَهَازِهِمْ جَعَلَ السِّقَايَةَ فِي رَحْلِ أَخِيهِ ثُمَّ أَذَّنَ مُؤَذِّنٌ أَيَّتُهَا الْعِيرُ إِنَّكُمْ لَسَارِقُونَ﴾[9]; «Пас чун борҳои ононро баст, ҷомро дар хурҷини бародараш ниҳод, сипас нидо диҳанда нидо дод: Эй корвон! Ҳароина шумо дузд ҳастед», дар ҳоле ки онҳо дузд набуданд ва Юсуф алайҳи салом аз рӯӣ хайрхоҳӣ ва барои танаббуҳи онҳо чунин гуфт ва дар бораи Иброҳим алайҳи салом фармудааст: ﴿قَالَ بَلْ فَعَلَهُ كَبِيرُهُمْ هَذَا فَاسْأَلُوهُمْ إِنْ كَانُوا يَنْطِقُونَ﴾[10]; «Гуфт балки бузургашон ин корро кардааст, аз худашон бипурсед агар сухан мегӯянд», дар ҳоле ки бути бузург бутҳои дигарро нашикаста буд ва Иброҳим алайҳи салом аз рӯӣ хайрхоҳӣ ва барои ҳидояти гумроҳон чунин гуфт.
Аз инҷо дониста мешавад ки додани хабарӣ мухолиф бо воқеъ дар ин чаҳор сурат ҷойиз аст, вале машрут ба инки сукут ё таврия ба ҷойи он кофӣ набошад; Чароки агар сукут ё таврия ба ҷойи он кофӣ бошад, навбат ба он намерасад. Ҳамчунонки ҷавози он дар ин суратҳои чаҳоргона, набояд ба дастовезе барои ҳокимони золим ва аёдии онон табдил шавад то бо ангезаҳое монанди ҳифзи низоми худ, ҳар дурӯғеро ба мардум таҳвил диҳанд ва ҳар ростеро аз онон бипӯшонанд; Чароки ҳадаф аз ҳукми мазкур, суҳулате барои некукорон дар ростои дифоъ аз ҳуқуқи мазлумон ва ҷалби масолеҳи мустазъафон ва ҳидояти гумроҳон ба сӯӣ Худованд аст, на суҳулате барои ҷабборон дар ростои ҳифзи ҳукумати онон ва тазйиъи ҳуқуқи мазлумон ва гумроҳ кардани мардум; Чунонки яке аз ёронамон моро хабар дод, гуфт:
«سَمِعْتُ الْمَنْصُورَ الْهاشِمِيَّ الْخُراسانِيَّ یَقُولُ: لَیْسَ لِلظّالِمِ قَصْرُ صَلاةٍ وَ لا إِفْطارُ صَوْمٍ وَ لَا اضْطِرارٌ فِي مَخْمَصَةٍ وَ لا کِذْبٌ فِي مَصْلَحَةٍ وَ لا تَقَیِّةٌ فِي خِیفَةٍ»; «Шунидам ҳазрати Мансури Ҳошимии Хуросонӣ мефармояд: Барои золим на шикастани намозе ва на хӯрдани рӯзае (дар сафар) ва на изтироре дар махмаса ва на дурӯғе дар маслиҳат ва на тақияе дар бим аст»;
Чароки ҳамаи ин аҳком аз рӯӣ раҳмати Худованд вазъ шудаанд ва золимон мустаҳаққи раҳмати Худованд нестанд; Чунонки фармудааст: ﴿أَلَا لَعْنَةُ اللَّهِ عَلَى الظَّالِمِينَ﴾[11]; «Огоҳ бошед ки лаънати Худованд бар золимон аст»!