(أعوذ بالله من الشیطان الرجیم

بسم الله الرحمن الرحیم

الحمد لله ربّ العالمین و صلّی الله علی محمّد و آله الطاهرین

Нахустин монеъ аз «Мавонеъи бозгашт ба Ислом» дар каломи устозунал Мансур, «Ихтилофи мусалмонон» буд ки дар чанд ҷаласаи гузашта пиромуни он ба тафсил сухан гуфтем. Ҳоло ба дуввумин монеъ аз «Мавонеъи бозгашт ба Ислом» дар каломи эшон мерасем ки)

2. Ҳокимияти ғайри Худованд

(аст. Аз Худованд мехоҳем ки ба мо тавфиқи шинохти ин монеъро ҳам ато бифармояд то битавонем ба навбаи худамон барои бардоштани он аз сари роҳи мусалмонон талош кунем. Мурод аз «Ҳокимияти ғайри Худованд» дар каломи устозунал Мансур бо таваҷҷуҳ ба мабоҳиси қабл, ҳоким будани касе аз мардум аст ки Худованд ӯро барои ҳукумат бар онҳо таъйин накардааст, хоҳ саҳобӣ бошад ва хоҳ тобеъӣ ва хоҳ подшо бошад ва хоҳ фақиҳ; Бо таваҷҷуҳ ба инки ҳамаи онҳо –бо вуҷуди ихтилофи маротиби илм ва фазлашон– дар адами бархурдорӣ аз изни Худованд муштарак ҳастанд. Устозунал Мансур мефармояд:) Дуввумин сабаби адами иқомаи Ислом пас аз Расули Худо саллаллоҳу алайҳи ва олиҳи ва саллам (шояд аз ҳайси замонӣ ва шояд аз ҳайси аҳмият), таҳаққуқ наёфтани ҳокимияти Худованд (ба маънои ҳокимияти касе аз ҷониби Худованд) пас аз он Ҳазрат буд; Зеро рақобати асҳоби он Ҳазрат пас аз ӯ (бар сари ҳокимият ки дар мабҳаси «Ихтилофи мусалмонон» баррасӣ шуд), қатъи назар аз онки бо чи ангезаҳое ҳамроҳ буд (бо таваҷҷуҳ ба инки танҳо Худованд аз ангезаҳои онон огоҳ аст ва мо наметавонем баъд аз ҳазору чаҳорсад сол инҷо бинишинем ва дар бораи ангезаҳои онон қазоват кунем ва агар ҳам битавонем маҷбур нестем ки ин корро бикунем; Чароки хайр будан ё шар будани ангезаҳои онон дар натиҷа фарқе надорад ва ба мо суд ё зиёне намерасонад; Бо таваҷҷуҳ ба инки дар ҳар сурат дидгоҳҳои нодурусти ононро дуруст ва дидгоҳҳои дурусти ононро нодуруст намекунад; Ба ин тартиб ки масалан агар онон аз рӯӣ хайрхоҳӣ барои уммат ва бо ангезаи пешгирӣ аз бурузи фитна ва иртидоди Араб, ҳокимонашонро шитобзада ва бар асоси раъйи мардум ва на бар асоси Қуръон ва суннат таъйин карданд, боз ҳам мо наметавонем аз кори онон пайравӣ кунем; Чароки мо мукаллаф ба пайравӣ аз Қуръон ва суннат ҳастем, на мукаллаф ба пайравӣ аз онон. Ҳар чанд бархӣ афроди ҷоҳил ва беиттилоъ ки таъассуби мазҳабӣ кӯрашон кардааст, ба ҳеҷ ваҷҳ қодир ба қабули ин ҳақиқати возеҳ нестанд; Зеро онон таҳти таъсири алоқаи ифротӣ ва ғулувомези худ ба асҳоби Паёмбар саллаллоҳу алайҳи ва олиҳи ва саллам, аз доираи ақлоният хориҷ шудаанд ва бо худфиребӣ ва тангназарии ошкоре мегӯянд ки асҳоби Паёмбар саллаллоҳу алайҳи ва олиҳи ва саллам бештар аз мо пайрави Қуръон ва суннат будаанд ва манзурашон ин аст ки мо наметавонем пайрави Қуръон ва суннат бошем ва бояд ба сурати чашм ва гӯш баста, пайрави асҳоби Паёмбар саллаллоҳу алайҳи ва олиҳи ва саллам бошим! Дар ҳоле ки мусалламан Қуръон ва суннат танҳо барои асҳоби Паёмбар саллаллоҳу алайҳи ва олиҳи ва саллам набуда ва барои мо ҳам аст табъан мо ҳам монанди онон мукаллаф ба пайравӣ аз Қуръон ва суннат ҳастем, агарчи пайравӣ аз Қуръон ва суннат дар бархӣ маворид моро ба назарӣ мутафовит бо назари бархӣ аз онон бирасонад; Зеро доштани назарӣ мутафовит бо назари бархӣ аз онон модоме ки мустанад ба Қуръон ва суннат аст ишколе надорад; Хусусан вақте ки бо назари бархӣ дигар аз онон мушобиҳат дорад; Бо таваҷҷуҳ ба инки ҳамаи онон дар бораи ҳамаи мавзӯъот бо якдигар иттифоқи назар надоштанд ва бо ин васф, маълум нест ки чаро ин афроди ҷоҳил ва мутаъассиб нимаи холии зарфро мебинанд ва нимаи пури онро намебинанд ва танҳо мухолифати назари мо бо назари бархӣ аз саҳобаро дар назар мегиранд ва мушобиҳати назари мо бо назари бархӣ дигар аз ононро дар назар намегиранд! Аз инҷо дониста мешавад ки ин афрод аз мухолифати назари мо бо назари худашон нороҳат ва хашмгин ҳастанд, на мухолифати назари мо бо назари бархӣ аз саҳоба ва дар воқеъ худашонро дар пушти саҳоба пинҳон мекунанд! Ба ҳар ҳол, рақобати асҳоби Паёмбар саллаллоҳу алайҳи ва олиҳи ва саллам пас аз он Ҳазарт), ба пирӯзии ҷараёни мухолиф бо (ҳокимияти) хонадони он Ҳазрат, мунтаҳӣ шуд ва низоми сиёсиро (таҳти унвони хилофат) рӯӣ кор овард ки сирфи эътиқоди ҳоким ба Ислом (яъне мусалмон будани ӯ) ро барои таҳққуқи ҳукумати Исломӣ, кофӣ медонист (яъне «Ҳукумати Исломӣ» ро мусовӣ бо «Ҳукумати мусалмон» медонист) ва ба лузуми интисоби ӯ аз ҷониби Худованд ба унвони халифаи Ӯ дар замин (ки бовари муштараки умматҳои Паёмбарон ва мубтанӣ бар нусуси сариҳи китоби Худованд буд), бовар надошт (ва ошкоро ба дунболи заминӣ кардани ҳукумат ва ҷудо кардани он аз омсон буд ки ҳанӯз ҳам тавассути пайравони чашму гӯш бастаи ин назар таъйид ва таҳсин мешавад). Ҳар чанд ин ҷиҳатгирии нодуруст дар даҳаҳои оғозини Исломӣ, ба далили таъаҳҳуди (яъне илтизоми) нисбии ҳокимони нахустин ба Ислом (яъне Абу Бакр ва Умар ки нисбат ба ҳокимони Умавӣ ва Аббосӣ мултазим ба Ислом буданд), осори мухарраб ва ҳувлноки худро ошкор накард, ба зудӣ бо даргузашти онон ва рӯӣ кор омадани гурӯҳӣ дигар (яъне банӣ Умая) ки ҳеҷ таъаҳуде (яъне пойбандӣ ва илтизоме) ба Ислом надоштанд (ва ошкоро аз равишҳои Касро ва Қайсар табаъият мекарданд), нодурустии худро ба исбот расонд (гӯйи он даста аз асҳоби Паёмбар саллаллоҳу алайҳи ва олиҳи ва саллам ки аз назарияи ҳокимияти ғайри Илоҳӣ дифоъ мекарданд иноят надоштанд ки ҳамеша касоне монанди Абу Бакр ва Умар ҳоким нестанд ва мумкин аст дар оянда касоне ба ҳукумат бирсанд ки ҳеҷ илтизоме ба Ислом надоранд; Ҳамчунонки ба зудӣ ҳатто халифаи севвум натавонист ба таври комил монанди Абу Бакр ва Умар ҳукумат кунад ва пас аз ҳукумати кӯтоҳ ва ғайри мустақарри Алӣ ибни Абӣ Толиб, банӣ Умая бо фиребу найранг ва саркӯб ба ҳукумат расиданд ва танҳо пас аз 40 сол, нодуруст будани ҳукумати ғайри Илоҳиро ба исбот расонданд. Бо ин ҳол, кош касоне ки бо истинод ба амали бархӣ саҳоба, ҳанӯз аз ҳукумати ғайри Илоҳӣ дифоъ мекунанд, ҳадди ақал қоъил ба тафсил мешуданд ва ҳукумат бидуни изни Худовандро маҳдуд ба даврони саҳоба медонистанд; Чароки инон қавиян мӯътақиданд ки ояндагон ҳаргиз наметавонанд аз ҳайси илмӣ ва ахлоқӣ монанди саҳоба бошанд ва бо ин васф, истинодашон ба амали саҳоба барои тавҷиҳи ҳукумати ояндагон бидуни изни Худованд, дуруст нест. Ин ба маънои он аст ки машрӯъ будани ҳукумати саҳоба ва касонӣ монанди Абу Бакр ва Умар бар асоси раъйи мардум ва бидуни изни Худованд –агар собит бошад– мусталзими машрӯъ будани ҳукумати ояндагон бар асоси раъйи мардум ва бидуни изни Худованд нест; Чароки ба эътиқоди ин гурӯҳ, ояндагон шабеҳи саҳоба нестанд ва ҳаргиз наметавонанд монанди саҳоба ва касонӣ чун Абу Бакр ва Умар амал кунанд ва бо ин васф, чорае ҷуз муроҷиъа ба Худованд барои таъйини ҳоким надоранд. Ба унвони мисол, оё касоне ки барои исботи машрӯъияти хилофати Абу Бакр Бағдодӣ бар асоси раъйи шуморе аз мардум, ба машрӯъияти хилофати халифаи аввал бар асоси раъйи шуморе аз саҳоба истинод мекунанд, Абу Бакри Бағдодиро бо Абу Бакри сиддиқ ва байъат кунандагон бо ӯро бо шуморӣ аз саҳоба баробар медонанд?! Рӯшан аст ки ин тавр нест. Бо ин ҳисоб, бояд аз онон пурсид ки бар чи асосе чунин қиёси ботил ва истидлоли музахрафе мекунанад ва чунин натиҷаи аҷибе мегиранд! Аз инҷо маълум мешавад ки эътиқод ба машрӯъияти хилофати се халифаи аввал, мусталзими инкори мабнои устозунал Мансур дар замони ҳозир нест; Чун мӯътақид ба машрӯъияти хилофати саҳоба бидуни изни Худованд, маҷбур ба қабули машрӯъияти хилофати ояндагон бидуни изни Худованд нестанд. Ба иборати содатар, қарор нест ҳоло ки хилофати Абу Бакр ва Умар ва Усомонро машрӯъ медонанд, хилофати ҳар гурге дар тӯли торихро машрӯъ бидонанд, танҳо ба ин далил ки монанди он се ба хилофат даст ёфтааст! Чун мавзӯъ танҳо наҳваи расидани он се ба хилофат нест, бал савобиқ ва хусусиёти онҳо ба унвони саҳоба ҳам аст ки аз наҳваи расидани онҳо ба хилофат муҳимтар аст. Бо ин ҳисоб, мӯътақид ба машрӯъияти хилофати саҳоба бидуни изни Худованд, метавонанд ба машрӯъияти хилофати ояндагон бидуни изни Худованд мӯътақид набошанд ва бар ин асос, хилофати банӣ Умая ва банӣ Аббос ва хилофати амсоли Абу Бакр Бағдодиро машрӯъ надонанд, агарчи дар зоҳир монанди саҳоба ба хилофат даст ёфта бошанд. Ҳамчунонки зарбаи ниҳойи бар уммати Исломро хилофати банӣ Умая буд ки ворид кард, на хилофати се халифаи аввал; Зеро агар шайтанат ва ситамкории банӣ Умая набуд, хилофат пас аз Алӣ ибни Абӣ Толиб дар дасти Ҳасан ибни Алӣ мемонд ва пас аз ӯ ба дасти Ҳусейн мерасид ва пас аз ӯ чи басо дар дасти аҳли байт мемонад ва чизе ки Худованд ва Паёмбараш хоста буданд, пас аз вақфаи кӯтоҳ муҳаққақ мешуд, вале шайтанат ва ситамкории бани Умая иҷозаи ин корро надод); Зеро ин гурӯҳ (яъне банӣ Умая) ки (филҷумла) собиқаи бештарини душманӣ бо Ислом ва камтари баҳрагирӣ аз таъолими он дар замони Расули Худо саллаллоҳу алайҳи ва олиҳи ва салламро доштанд (бо таваҷҷуҳ ба инки бузургтарин душманони Расули Худо саллаллоҳу алайҳи ва олиҳи ва саллам аз банӣ Умая буданд ва бештари онон баъд аз фатҳи Макка ва бо икроҳ мусалмон шуданд ва табъан фурсат ва ангезаи камтаре барои ошноӣ бо ақойид ва аҳкоми Ислом доштанд), ба пуштибонии ҳимояти мардумоне тозамусалмон (дар хилоли футуҳоти халифаи дуввум ва севвум) аз сарзаминҳоӣ фатҳшуда (монанди Шом) ки табъан шинохти (кофие) аз Ислом надоштанд (ва банӣ Умаяро дар ҷангоҳи монанди Сиффин бар зидди муҳоҷирон ва ансор бо мол ва ҷон ҳимоят мекарданд, беонки муҳоҷирон ва ансорро бишносанд ва аз савобиқи онон дар Ислом огиҳӣ дошта бошанд), (ба сурати мушаххас баъд аз Алӣ ибни Абӣ Толиб ва рӯйи кор омадани фарзанди ӯ Ҳасан ибни Алӣ) рақибони худ (яъне муддаъиёни хилофат ё касоне ки ба хилофат шойисатар маҳсуб мешуданд) аз муҳоҷирон ва ансорро канор заданд ва ҳукумат бар мусалмононро (бо худъа ва ғалаба) ба даст гирифтанд ва ончи пештар (дар замони ҳукумати Абу Бакр ва Умар) ба сабаби бархӣ мушобиҳатҳои зоҳириаш бо ҳукумати Паёмбар (ҳар чанд табиъатан тафовутҳое ҳам дошт), «Хилофат» номида мешудро ошкоро ба мулукияти Касро (подшоҳи Эрон) ва Қайсар (подшоҳи Рум) табдил намуданд (чи аз ҳайси истибдод ва ашрофигарӣ ва чи аз ҳайси маврусӣ будан; Чунонки аз Муъовия нақл шудааст ки ошкоро мегуфт: «أنا أوّلُ المُلوک»; «Ман нахустини подшоҳон [дар Ислом] ҳастам» [Муснади Таёлусӣ, с151; Мусаннафи ибни Абӣ Шейба, ҷ8, с279]). Ба илова, онон (яъне подшоҳони банӣ умая дар тӯли 91 сол подшоҳии худ,) бо тарвиҷи рӯйкардҳоӣ ғайри Исломӣ (яъне муғойир бо омӯзаҳои Ислом) монанди ақлгурезӣ (ки барои бақои ҳукумати ҳамаи золимон лозим аст), хабармеҳварӣ (ба маънои қарор додани хабари воҳид барои шинохти ақойиди Ислом ба ҷойи муроҷиъа ба халифаи Худованд дар замин), ҷабргароӣ (ба маънои бардоштӣ инҳирофӣ ва нодуруст аз қазо ва қадар ки мунофӣ бо масъулият ва таклифи исон аст), аҳлибайтситезӣ (ки дар адабиёти мусалмонон «Насб» ва «Носибигарӣ» номида мешавад ва дар замони Умавиён бунён гузошта шуда ва ҳанӯз ҳам ҷилваҳое аз он боқӣ аст) ва зулмпазирӣ (дар баробари ҳокими золим) дар миёни мусулмонон ки бо иқбол ва ҳимояти аҳли ҳадис дар қарни дуввум ва севвум (яъне даврони тобеъин ва атбоъи тобеъин) мувоҷаҳ шуд (ба ин тартиб ки барои ҳар як аз ин рӯйкардҳои ғайри Исломӣ аҳодисе сохтанд ва миёни мусалмонон ривоҷ доданд; Аҳодисе дар радди эътибори ақл, аҳодисе дар таъкиди беш аз ҳад бар рӯӣ ҳадис ки амалан бозичаи дасти Умавиён шуда буд, аҳодисе дар тарвиҷи назарияи ҷабр, аҳодисе дар радди фазоъили аҳли байт ва ҷаъли фазоъил барои душманони онон, аҳодисе дар тарвиҷи вуҷуби итоъат аз ҳокимони золим ки ҳанӯз дар маҷомеъи ҳадисии онон қобили мушоҳида аст), ошкоро фарҳанги Умавиро (ки реша дар ҷоҳилияти Араб дошт) ҷойгузини фарҳанги Исломӣ сохтанд (ки реша дар ваҳй дошт) ва (ин гуна) шинохти Исломи асил (яъне ъайнӣ ва аслӣ) ва комил (яъне дорои ҳамаи аҷзоъ нозил шуда бар Паёмбар аз ҷониби Худованд) ро барои наслҳои баъдии мусалмонон, ба ғоят душвор намуданд. (Бубинед ин таҳлили устозунал Мансур чи андоза амиқ ва бунёдин аст! Инки мебинед имрӯз шинохти Исломи асил ва комил барои мусалмонон ба ғоят душвор шуда, ба хотири русухи фарҳанги Умавӣ дар андешаҳои торихии онон аст, дар ҳоле ки бо ҷаҳлӣ мураккаб ва таваҳҳумӣ шигифтовар онро фарҳанги Исломӣ мепиндоранд! Бо чунин нигариши ҷо афтода ва одди шудае аҷиб нест ки гоҳе даъвати устозунал Мансурро динӣ ҷадид мепиндоранд, дар ҳоле ки он ъайни Исломи асил ва комил аст ва ин нигариши онон аст ки дини ҷадиде аст!)

(Аммо чаро ҳукумати Умавиён чунин таъсири жарф ва мондагоре бар рӯӣ фарҳанги мусалмонон доштааст?! Устозунал Мансур дар посух ба ин пурсиш мефармояд:) Бегумон ҳукумати фарзандони Умая дар ҳасостарин бурҳаи торихи мусалмонон (яъне садаи оғозини он) ки ҳар итифоқе дар он метавонист (хоста ё нохоста) ба улгуе барои онон (дар садаҳои оянда) табдил шавад (монанди солҳои оғозини рушди кӯдак ки шахсияти ӯ дар он шакл мегирад ва шадидан аз муҳиташ асар мепазирад), Исломро ба рӯзгори ғурбати худ дар нахустин рӯзҳои беъсати Расули Худо саллаллоҳу алайҳи ва олиҳи ва саллам (яъне рӯзҳое ки ҳанӯз аз бими мушрикони Макка дар хифо қарор дошт) бозгардонд (то ҳадде ки пиромуни он аз бими ҳукумати Умавӣ ақойид ва аъмоли худро махфӣ карданд), балки моҳияти онро (дар назари оммаи мусалмонон) ба куллӣ (ва на ба сурати ҷузъӣ ва сатҳӣ) тағйир дод ва қироъате (мағлут ва инҳирофӣ) аз онро (бар ҷаҳони Ислом) ҳоким сохт ки чизе ҷуз бадбахтӣ ва бечорагии (моддӣ ва маънавӣ) барои мусалмонон, ба армағон (яъне тӯҳфа ва савғот) наёварда ва табаъоти вайронгараш (дар ҳамаи арсаҳои фардӣ ва иҷтимоъӣ), монанди захмӣ (кӯҳна) бар пайкари мусалмонон, то ба имрӯз боқӣ аст; Балки ҳарчи (бар он) мегузарад, (бо гузари замон) жарфтар ва густардатар мешавад (яъне умқ ва вусъат пайдо мекунад); То ҷойе ки гоҳе ҷуброни он (яъне ҷуброни ин вайрониҳои моддӣ ва маънавӣ аз тариқи ислоҳи ин қироъати мағлут ва инҳирофӣ аз Ислом), ғайри мумкин ё ба ғоят баъид ба назар мерасад (монанди маризии муҳлик ки он қадар пешрафт карда ва кӯҳна шудааст ки пизиш дигар умеди чандоне ба дармони он надорад, ҳар чанд ноумед ҳам нест); Чароки агар дар даҳаҳои нахустини Исломӣ (яъне даврони ҳукумати Умавӣ ки асли сухани устозунал Мансур дар бораи он аст), ин мусибати узмо (яъне ин таъсиргузорӣ бар рӯӣ фарҳанги мусалмонон ва ироъаи қироъатӣ мағлут ва инҳирофӣ аз Ислом), дар қолиби ҳукуматӣ воҳид (бар ҷаҳони Ислом яъне ҳукумати Умавӣ) таҷаллӣ ёфта буд, дерест дар қолиби даҳо ҳукумати (мухталиф дар ҷаҳони Ислом) таҷаллӣ ёфта ки ҳар як ба навбаи худ, мусибати узмое аст! (Чун ҳар як аз ҳокимони кунунӣ дар ҷаҳони Ислом, барои худаш як Муъовия ё Язид ё Абдулмалик ё Валиди кӯчак аст ва қироъати мутафовит аз Ислом ироъа медиҳад! Албатта ин фармоиши устозунал Мансур ба маънои он нест ки ҳукумати як золим бар ҷаҳони Ислом лузуман аз ҳукумати чанд золим бар он беҳтар аст ва табаъоти манфии камтаре дорад; Чун аз бархӣ ибороти дигари эшон бар меояд ки мумкин аст бар акс бошад ва ҳукумати як золим бар ҷаҳони Ислом бо таваҷҷуҳ ба иқтидор ва майдони бештаре ки дорад табаъоти манфии бештаре дошта бошад, вале ин фармойиши эшон ба маънои он аст ки мо агар дар гузашта бо як қироъати мағлут ва инҳирофӣ аз Ислом мувоҷеҳ будем, дере аст ки бо чандин қироъати мағлут ва инҳирофӣ аз Ислом мувоҷеҳ ҳастем ва табъан ислоҳи онҳо аз ислоҳи як қироъати мағлут ва инҳирофӣ дар гузашта бисёр душвор аст! Чунонки ба унвони намуна, ин бузургвор ҳамзамон бояд қироъати Саъудӣ ва қироъати Эронӣ аз Исломро ислоҳ кунад ва аз як сӯ бо салафиёни мутаъассиб ва сунниёни муқаллид ва аз сӯӣ дигар бо шиъаёни сиёсатзада ва ахбориҳои ғолӣ гуфтугӯ кунад ва ин кори бисёр пурмашаққат ва ҷонкоҳе аст ки албатта ин бузургвор ба наҳви аҳсан ва бо сабрӣ ҷамил дар ҳоли анҷоми он аст.)

Пас аз банӣ Умая (ки ҳукуматашон дар соли 132 ҳиҷрӣ қамарӣ бо қиёми Абу Муслими Хуросонӣ ва кушта шудани «Марвони ҳимор» соқит шуд), Аббосиён (ки як тоифаи Ҳошимӣ бо тафаккур ва равиши Умавӣ буданд,) роҳи ононро идома доданд ва ба сурати мушахас (чун пештар ба сурати номушаххаст ва таҳти пӯшишҳои мухталиф қарор дошт) аз замони Мутавакил (ибни Мӯътасими Аббосӣ) (д.247қ), муборизаи ҳамаҷонибаеро бар зидди усул ва муқаввимоти Ислом (аз тавҳид гирифта то хилофати аҳли байти Паёмбар саллаллоҳу алайҳи ва олиҳи ва саллам) ба роҳ андохтанд ва аз як сӯ бо ҳимояти мутақобил аз муҳаддисони мунфаъил (монанди Абу Бакр ибни Абӣ Шейба, Мусъаб ибни Абдуллоҳи Зубайрӣ, Усмон ибни Абӣ Шейба, Иброҳим ибни Абдуллоҳи Ҳиравӣ ва Исҳоқ ибни Абӣ Исроъил ки устозунал Мансур дар фарозе аз китоб барои намуна ба онҳо ишора мефармояд) ва қатлу ҳабси олимони мустақил (монанди Абу Ҳанифа ки қоъил ба ҷавози хуруҷ бар ҳокимони золим буд ва ҳозир ба қабули қазоват барои Аббосиён нашуд ва ба ин хотир ӯро зиндонӣ карданд ва устозунал Мансур дар фарозе аз китоб барои намуна ба ӯ ишора мефармояд) ва аз сӯӣ дигар бо доман задан ба ихтилофоти каломӣ ва фиқҳӣ миёни онон (монанди қазияи Маҳна бо маҳрумияти халқи Қуръон ва қазоёи мушобаи дигар), заминаи шаклгирии мазоҳиби (мухталифи каломӣ ва фиқҳӣ) дар миёни мусалмононро фароҳам сохтанд (бо таваҷҷуҳ ба инки умдаи мазоҳиби каломӣ ва фиқҳӣ дар замони Аббосиён падид омаданд) ва (маҷмӯъаи) ақойиду аъмоли мавриди писанди худро бо унвони ақойид ва аъмоли аҳли суннат ва ҷамоъат, ба онон таҳмил намуданд (аз ин иборати устозунал Мансур бардошт мешавад ки унвони «Аҳли суннат ва ҷамоъат» нахустин бор дар замони Аббосиён бар мазҳаби расмӣ иттилоқ шуда, ҳар чанд ин мазҳаб билофосила баъд аз Расули Худо саллаллоҳу алайҳи ва олиҳи ва саллам падид омада ва дар замони Умавиён тасбит ва тақвият шудааст). Пас аз Аббосиён, Усмониён роҳи ононро идома доданд (ҳукумати Аббосиён дар Бағдод ба дунболи юриши Муғулон дар соли 656 ҳиҷри қамарӣ ба поён расид, вале онон ҳукумати худро ба Қоҳира мунтақил карданд ва то соли 923 ҳиҷри қамарӣ ба он идома доданд, то инки саранҷом ба дунболи фатҳи Шом ва Миср тавассути Усмониён суқут карданд. Усмониён ки бо шиъори «Хилофат то абад» бар рӯӣ кор омаданд, бузургтарин ва паҳновартарин давлат дар ҷаҳони Ислом пас аз Аббосиёнро ташкил доданд, вале онон низ дар хутути аслӣ аз Аббосиён пайравӣ карданд), то онки ба дунболи шикасти онон дар ҷанги ҷаҳони якум (дар баробари Бритониё ва муттаҳидонаш), ҳукумати мутамаркизи мусалмонон ки то он гоҳ «Хилофат» номида мешуд, аз ҳам пошид ва ба ҳукуматҳои мутаддид ва мутахосиме табдил шуд (чунонки имперотурии Усмонӣ ба кишвари Туркия табдил шуд ва навоҳии таҳти султааш тавассути Бритониё ва муттаҳидонаш тақсим шуданд ё истиқлол ёфтанд).

(Ин торихчаи ғамангези ҳукумат аз баъди Расули Худо саллаллоҳу алайҳи ва олиҳи ва саллам буд ки устозунал Мансур ба иҷмол зикр фармуд.) Дар ин миён аммо муҳимтарин унсур аз аносури фарҳанги Умавӣ ва Аббосӣ ки дар тазодди ошкор бо фарҳанги Исломӣ (яъне омӯзаҳои Қуръон ва суннат) аст ва бо ин васф, дар асари таблиғоти Умавиён ва Аббосиён (дар тӯли қарнҳо), ба боварӣ шойеъ дар миёни мусалмонон табдил шуда, таҳаққуқи ҳукумати Исломӣ бидуни нассе аз ҷониби Худованд аст (ин аз назари устозунал Мансур муҳимтарин унсур аз аносури фарҳанги Умавӣ ва Аббосӣ аст ки дар тазодди ошкор бо фарҳанги Исломӣ қарор дорад); Чароки бештари мусалмонон, бо тақлиди кӯр кӯрона (яъне бидуни чуну чаро) аз Умавиён ва ҷараёне (дар миёни саҳоба) ки пас аз Расули Худо саллаллоҳу алайҳи ва олиҳи ва саллам қудратро ба даст гирифт (ва ба лузуми дахолати Худованд дар таъйини ҳоким эътиқод надоштанд), инъиқоди ҳукумати Исломиро мубтанӣ бар нассӣ Худованд надонистанд, балки танҳо мубтанӣ бар байъати аҳли ҳаллу ақд (яъне аҳли гушудан ва бастани риштаҳои умур, киноя аз соҳибназарони мусалмон) ё васияти ҳокими пешин (ба ҳукумати касе пас аз худ) ё тақаллуб (яъне ғалаба) бар дигарон (аз тариқи шамшер) пиндоштаанд;[1] Ба ин маъно ки ҳаргоҳ як ё чанд нафар аз мусалмонони соҳибназар, (дар замоне ки ҳокими мустақарре вуҷуд надорад, бино бар салоҳдиди худ) бо касе ба унвони ҳоким бар мусалмонон байъат кунанд, чунонки масалан дар Сақифа бо Абу Бакр байъат карданд, ё касе тавассути ҳокими қабл аз худ ба унвони ҳоким бар мусалмонон таъйин шавад, чунонеки масалан Умар тавассути Абу Бакр таъйин шуд, ё касе аз тариқи қаҳр ва ғалаба (яъне лашкаркашӣ ва иқдоми мусаллаҳона), рақибони худ (дар мусобиқаи қудрат) ро канор бизанад ва ҳукумат бар мусалмононро тасоҳуб кунад, чунонки масалан Маъмуни Аббосӣ (д.218қ) бо куштани бародараш (Амини Аббосӣ) ба қудрат расид, байъати бо ӯ (шаръан) бар ҳамаи мусалмонон воҷиб мешавад! (Ба наҳве ки агар касе бо ӯ байъат накунад аз ҷамоъати мусалмонон хориҷ шудааст ва аҳли фитна меҳсуб мешуд.) Комилан возеҳ ва мусаллам (яъне мавриди қабули ҳамаи мусалмонон) аст ки маншаъи ин ақида (дар бораи равишҳои мӯътабари таҳаққуқи хилофат), китоби Худо ва суннати Паёмбар саллаллоҳу алайҳи ва олиҳи ва саллам набудааст (чароки дар Қуръон ва суннат ҳеҷ далиле барои эътибори байъати аҳли ҳаллу ақд ё васияти ҳокими пешин ё султаҷӯйи аз тариқи зӯр вуҷуд надорад ва амал кунандагон ба ин равишҳо низ худашон муддаъӣ набудаанд ки бо истинод ба Қуръон ва суннат ба ин равишҳо амал кардаанд) ва дар ин бора миёни мусалмонон ихтилофе нест; Зеро онон мепиндоранд ки Худо ва Паёмбараш, дар бораи (равишҳои таҳаққуқи) ҳукумат бар мусалмонон чизе нафармудаанд ва ононро дар саргардонӣ ва ихтилоф дар бораи он (дар тӯли ин ҳазору чаҳорсад сол) раҳо кардаанд ва бар ин асос касе (яъне шахсият ва чеҳраи шинохта шуда) аз онон низ, муддаъии истинботи ин ақида аз Қуръон ё суннат надоштааст; Бал онон (аз ҳамаи мазоҳиби Исломӣ) билиттифоқ иқрор доранд ки маншаъи ин ақида, афъоли шуморе аз саҳобаи Паёмбар саллаллоҳу алайҳи ва олиҳи ва саллам (монанди Абу Бакр) ва ҳокимони Умавӣ ва Аббосӣ (монанди Муъовия ва Маъмун) буда ва ин дар ҳоле аст ки ҳамаи онон медонанд ки афъоли инон, хусусан онҷо ки бо ихтилофи шуморӣ дигар аз амсолашон ҳамроҳ будааст, ҳуҷҷат нест! (Монанди ҷойе ки иддае аз саҳоба монанди Алӣ бо байъати Абу Бакр мухолифат карданд ва иддаъи дигар аз саҳоба монанди Умар ибни Хаттоб онро «Фалта» яъне шитобзада шумурданд ва гуфтанд ки дар оянда набояд такрор шавад ва ҳар кас дар оянда назири онро анҷом диҳад бояд кушта шавад [нигоҳ кунед ба: Мусаннафи Абдурраззоқ, ҷ5, с441; Мусаннафи ибни Абӣ Шейба, ҷ7, с615 ва ҷ8, с570; Муснади Аҳмад, ҷ1, с55; Саҳеҳул Бухорӣ, ҷ8, с25; Насоъӣ, Ал-сунанул кубро, ҷ4, с272 ва манобеъи фаровони дигар], ё ҷойе ки иддаъе аз саҳоба монанди Ҳусейн ибни Алӣ бо байъати Язид мухолифат карданд ва онро номашрӯъ донистанд.) Бо ин васф, гӯйи онон (аз ҳамаи мазоҳиби Исломии) худ ба беасос будани ақидаашон (дар бораи хилофат ва ҳукумат), воқифанд ва иқрор доранд ва танҳо бо такя бар тасомуҳ (яъне саҳлангорӣ) ва тағофул (яъне чашмпӯшӣ) ва ба манзури тасҳиҳи (яъне саҳиҳ қарор додани) афоли шуморе аз салаф, онро пазируфтаанд (ва ин аз аҷибтарин корҳои онон аст ки устозунал Мансур бо баёни рӯшани худ ифшо мекунад. Инсофан баёни ин бузургвор дар ин бора баёнӣ беназир ва фавқулъода аст ки ҳақиқатро барои ҳар мусалмони мунсифе аз ҳар мазҳабе ошкор мекунад. Шумо бубинед ин бузургвор чигуна ҳақоиқро дар канори ҳам қарор медиҳад ва бо чи алфоз ва матонате натиҷагирӣ мекунад; Бидуни ҳеҷ иборати нодуруст ва номаъқуле ва бидуни ҳеҷ гуна ҳавои нафс ва таъассубе! Оё ин ҷуа аз як инсони комил ки мавриди инояти Худованд ва мавриди инояти халифаи Ӯ дар замин аст бар меояд?! Бархӣ бо таъаҷҷуб ба мо мегӯянд ки чаро устозунал Мансур бо ин мақоми илмӣ ва маънавӣ ҳеҷ иддаъое дар бораи худ намекунад?! Ба ростӣ чунин инсоне чи ниёзе ба иддаъо дорад?! Оё иддаъо чизе бар бузургии ӯ меафзояд?! Дар ҳоле ки кистии инсон як амри эътиборӣ нест то танҳо бо иддаъояш шинохта шавад, балки як амри ъайнӣ ва ҳақиқӣ аст ва аз ин рӯ, агар инсоне воқеъан касе бошад бар улул абсор пӯшида намемонад; Ҳамчунонки агар касе набошад бо иддаъо касе намешавад! «Мансури Ҳошимии Хуросонӣ» як вуҷуди ъайнӣ ва моҳияти ҳақиқӣ дорад ва ба ҳамин далил, барои шинохташ бояд аз як сӯ ба мақоми илмӣ ва маънавии ӯ ва аз сӯӣ дигар ба роҳу равиш ва ормони ӯ назар кард, на ба иддаъои ӯ; Зеро чунин касе бо амали худ исбот мекунад ки кист, на бо забони худ! Бар хилофи касоне ки бо забони худ ҳазор мақом ва мансаб барои худ иддаъо мекунанд, дар ҳоле ки бо амали худ исбот мекунанд ки ҳеҷ нестанд! Ин фарқ миёни ҳаққу ботил аст ва оқилон ба ин фарқ таваҷҷуҳ доранд, ҳар чанд сафиҳо аз он ғофил ҳастанд ва танҳо ба дунболи иддаъоҳо ва муддаъиҳо мераванд. Ба ҳар ҳол, ин бузургвор мефармояд ки машрӯъияти шаклгирии хилофат бо бйъати аҳли ҳаллу ақд ё васияти ҳокими пешин ё ғалаба бар дигарон, ба эътирофи ҳамаи мусалмонон аз Ислом нашъат нагирифта, балки аз гуфта ва кардаи бархӣ салаф нашъат гирифтааст). Дар ҳоле ки мусалламан маншаъи ақидаи мусалмонон, Ислом аст (ин хабар дар мақоми иншоъ аст; Яъне бояд Ислом бошад) ва Ислом иборат аз гуфта ва кардаи Худо ва Паёмбари Ӯст (яъне Қуръон ва суннат), на гуфта ва кардаи дигарон, ҳар чанд (монанди саҳоба ва тобеъин) бисёр мӯҳтарам ва муъаззам бошанд ва Худо ва Паёмбари Ӯ низ ҳар чизе ки мусалмонон то рӯзи қиёмат ба илм (яъне донистанд) ё амал (яъне анҷом додан) он ниёз доштаандро (дар Қуръон ва суннат) гуфта ё кардаанд (ва дигар ниёзе ба афзудани гуфта ва кардани дигарон ба он нест) ва иқрор ба ин воқеъият (чун як воқеъият аст ва сирфан як шиъор нест), воҷиб ва муқтазои мусалмонӣ аст (яъне агар касе иқрор ба ин воқеъият надошта бошад мусалмон нест); Чунонки Худованд фармудааст: ﴿مَا فَرَّطْنَا فِي الْكِتَابِ مِنْ شَيْءٍۚ;[2] «Чизеро дар китоб кам нагузоштаем»! Бо ин васф, такия бар мабнои ҳокимияти шуморе аз саҳоба (монанди Абу Бакр ва Умар ва Муъовия) ва ҳокимони баъд аз онҳо (монанди Маъмуни Аббосӣ) барои шинохти мабнои ҳокимият дар Ислом, хилофи қоъида аст (чун қоъида такя бар Қуръон ва суннат барои шинохти ҳар чизе аст, на такя бар гуфтаҳо ва кардаҳои гузаштагон) ва ҳеҷ бунёде бар шаръ надорад (чун ҳокимият дар шаръ барои Худованд ва барои касе аст ки Худованд ӯро таъйин кардааст); Ҳамчунонки бо ақл (амалӣ ё банои уқало) дар тазодди ошкор аст; Зеро вуҷуби байъати мусалмонон бо касе ки танҳо як ё чанд нафар аз онон ба ҳокимияти ӯ ризоият доранд (ва бо ӯ байъат кардаанд), аҳмақона аст (яъне санҷида ва ҳакимона нест); Ҳамчунонки вуҷуби байъати онон бо касе ки танҳо ҳокими қаблӣ ба ҳокимияти Ӯ розӣ аст (ва васият кардааст), маъқул нест ва вуҷуби байъати онон бо касе ки аз тариқи рехтани хуни мусалмонон ба султа даст ёфта, мустаҳҷан (яъне мункар ва қабеҳ) аст.

(Ҳамин миқдор барои ин ҷаласа кофӣ аст. Ин шоъ Аллоҳ идомаи баҳсро дар ҷаласаи баъди пай мегирем.

والسّلام عليکم و رحمت الله)

↑[1] . Нигоҳ кун ба: Нававӣ, Ал-Маҷмӯъ, ҷ19, с192; Ҳаму, Равзатул толибин, ҷ7, с263; Шарбинӣ, Муғниул муҳтоҷ, ҷ4, с130; Ибни Обидин, Ҳошия раддул Муҳтор, ҷ1, с591; Ҳошиятул Дасуқӣ, ҷ4, с298; Ибни Наҷим, Ал-Баҳрул роъиқ, ҷ6, с462; Баҳутӣ, Кашшофул Ғиноъ, ҷ6, с202; Тафтозонӣ, Шаҳрул мақосид, ҷ2, с272; Ибни Ҳаҷар Ҳейтамӣ, Ал-Савоъиқул муҳриқа, с8 ва манобеъи фаровони дигар.
↑[2] . Анъом/ 38.