| Нависандаи пурсиш: Ҳабибурраҳмон Борикзай | Тарихи пурсиш: 1/1/2015 |
Оё ҷаноби Мансури Ҳошимии Хуросониӣ ақлро бар шаръ муқаддам медонад ва мӯътақид аст ки мо ба ҷои шаръ аз ақл табаъият кунем?
| Посух ба пурсиши шумораи: 1 | Тарихи посух ба пурсиш: 1/1/2015 |
Ин пурсиши шумо аз ин тасаввури нодуруст бархостааст ки миёни ақл ва шаръ мунофоте вуҷуд дорад, ба наҳве ки табаъият аз яке ба маънои адами табаъият аз дигарӣ аст ва ногузир бояд яке аз он дуро бар дигарӣ муқаддам донист, дар ҳоле ки ба бовари ҷаноби Мансур, ақл ва шаръ аз як мабда падид омада ва ҳар ду хилқати Худованди Ҳаким аст ва аз ин рӯ, мунофоте миёни он ду нест; Чунонки Худованд худ фармудааст: ﴿مَا تَرَى فِي خَلْقِ الرَّحْمَنِ مِنْ تَفَاوُتٍ﴾[1]; Якъне: «Дар хилқати Худованд мунофоте намебинӣ» ва бо ин васф, табаъият аз ақл ба маънои адами табаъият аз шаръ ва муқаддам донистанаш бар он нест, балки билакс ба маънои табаъият аз шаръ низ аст; Чароки шаръ ба иқтизои ваҳдати мабда ва созгории комиле ки бо ақл дорад, ба табаъият аз ақл фармон дода ва ба сӯи он фарохондааст; Чунонки ба унвони мисол фармудааст: ﴿لَعَلَّكُمْ تَعْقِلُونَ﴾[2]; «Умед меравад ки шумо ақлро ба кор баред» Ва фармудааст: ﴿أَفَلَا تَعْقِلُونَ﴾[3]; «Оё пас шумо ақлро ба кор намебаред?!». Бинобарин, ҷаноби Мансур ақлро бар шаръ муқаддам намедонад ва мӯътақид нест ки шумо бояд ба ҷои шаръ аз ақл табаъият кунед, балки ақлро бо шаръ ҳамоҳанг ва мувофиқ медонад ва мӯътақид аст ки шумо бояд аз ҳар ду табаъият кунед; Чароки Худованд ба табаъият аз ҳар ду фармон дода ва фармудааст: ﴿أَمْ تَحْسَبُ أَنَّ أَكْثَرَهُمْ يَسْمَعُونَ أَوْ يَعْقِلُونَ﴾[4]; «Ё мепиндорӣ ки бештари онон (шаръро) мешиносанд ё ақлро ба кор мебаранд?!» Ва фармудааст: ﴿وَقَالُوا لَوْ كُنَّا نَسْمَعُ أَوْ نَعْقِلُ مَا كُنَّا فِي أَصْحَابِ السَّعِيرِ﴾[5]; « Ва (дӯзахиён) гӯянд ки агар (шаръро) мешунидем ё ақлро ба кор мебастем дар миёни аҳли дӯзах набудем», дар ҳоле ки бисёрӣ аз мусалмонон бар хилофи ин сухани Худованд мепиндоранд ки бо вуҷуди шаръ ниёзе ба табаъият аз ақл нест ва шаръ ононро аз ақл бениёз мекунад, балки мепиндоранд ки табаъият аз ақл бо вуҷуди шаръ норавост ва касе ки бо вуҷуди шаръ ба ақл истинод мекунад, дар бидъат ва гумроҳи аст. Дар раъси ин гурӯҳ, аҳли ҳадиси мусалмон ҳастанд ки мепиндоранд ҳар чизе ки ба он ниёз доранд дар ҳадис омадааст ва бо вуҷуди он ниёзе ба истифода аз ақл нест, дар ҳоле ки ин пиндор бар хилофи воқеъият аст; Чароки ҳатто ҳадис ҳам, чи аз лиҳози эътибор ва чи аз лиҳози маъно, ба василаи ақл шинохта мешавад ва бидуни ақл қобили шинохт нест. Аз ин рӯ, ҷаноби Мансур табаъият аз ақлро корӣ қаҳрӣ ва иҷтинобнопазир медонад ва мӯътақид аст ки нохушнудӣ ва бебоварӣ дар бораи он, таъсире дар табаъият аз он ба маънои истеъмоли он надорад. Бале, эшон ақлро меъёри шинохт медонад ва аз ин ҳайс метавон гуфт ки онро бар шаръ муқаддам мешуморад, вале ин ба хотири он аст ки шаръ ба василаи ақл шинохта мешавад ва шинохти он ба василаи худаш мумкин нест; Зеро рӯшан аст ки наметавон барои шинохти эътибори Қуръон, ба Қуръон ва барои шинохти эътибори суннат, ба суннат истинод кард ва чунин коре бемаъност. Бинобарин, барои шинохти эътибори шаръ, чорае ҷуз истинод ба ақл нест ва ба ҳамин ҷиҳат, ақл бар шаръ навъӣ тақаддумӣ қаҳрӣ ва табиъӣ дорад ва шаръ низ ин тақаддумро ба расмият мешиносад, вале ин ба он маъност ки ҳамаи эътибороти шаръӣ монанди аҳкоми намоз ва рӯза ва ҳаҷ ва закот, мустақиллан ба василаи ақл шинохта мешаванд; Зеро ин қабил эътиборот, аз ихтироъоти шаръ ҳастанд ки ақл наметавонад илал ва исботи онҳоро эҳсо кунад ва ногузир шунидани онҳо аз шаръро зарури медонад. Бинобарин, меъёр будани ақл барои шинохт ба маънои бениёз будани он аз шаръ нест, балки ба маънои васила будани он барои шинохти ҳар чизе аз ҷумла шаръ аст ки табъан бо эътибори зотӣ ва бадеҳии он мумкин аст. Аз инҷо дониста мешавад касоне ки ҷаноби Мансурро ба муқаддам донистани ақл бар шаръ бо вуҷуди нуқсони он нисбат ба шаръ муттаҳам мекунанд, аслан муроди эшонро нафаҳмидаанд ва ҳеҷ як аз муқаддамот ва муъаххироти суханашонро дарк накардаанд ва танҳо аз зовияи пешзеҳниятҳои худ мабни бар тақобули ақл бо шаръ ё баробар будани он бо қиёс ва истеҳсон, ба китобашон нигаристаанд. Ҳеҷ шакке нест ки шинохти андешаҳои эшон ва тасвире ки аз Исломи холис ва комил ироъа кардааст, бидуни канор ниҳодани ин қабил пешзеҳниятҳо ва дарки саҳеҳи мабноӣ фикрии эшон муҳол аст ва касоне ки бо такя бар мабнои фикрии худ ва пешзеҳниятҳои бебунёне ки барои худ доранд ва бидуни таваҷҷуҳ ба муқаддамот ва пешниёзҳо, ба омӯзаҳои эшон гӯш месупоранд, чизе аз онро нахоҳанд фаҳмид ва нахоҳанд пазируфт ва ин албатта гуноҳи ҷаноби эшон нахоҳад буд, бал гуноҳи касоне хоҳад буд ки ба ҷои истефҳом ба истеҳзоъ ва ба ҷои истифода ба озори эшон рӯй овардаанд ва ё дар маҳзари эшон, сукутӣ бемаъно ва бефоъида дар пеш гирифтаанд.