Тақлид аз олимон, ба ҳеҷ рӯй муҷзӣ нест ва иҷтиҳод бар умуми мусалмонон воҷиб аст; Албатта дар сурате ки мурод аз иҷтиҳод, шинохти яқинӣ аз ақойид ва аҳкоми Ислом бошад; Чароки агар мурод аз он, шинохти заннӣ аз онҳо ҳар чанд бо итикоъ ба ахбори оҳод ва мавҳумотӣ назири иҷмоъ бошад, тафовути чандоне бо тақлид надорад ва ба табаъи он муҷзӣ нест; Чароки иллати муҷзӣ набудани тақлид, муҷзӣ набудани итикоъ ба ғайри яқиниёт дар ақойид ва аҳкоми шаръӣ аст ва ин иллат миёни тақлид ва иҷтиҳод муттакӣ бар ғайри яқиниёт, муштарак аст ва бо ин васф, иҷтиҳоди муттакӣ бар ғайри яқиниёт, муҷзӣ нест, ҳар чанд аз тақлид беҳтар бошад; Бал ҳар коре ки барои шинохти яқинӣ аз ақойид ва аҳкоми шаръӣ лозим аст, ҳамон бар умуми мусалмонон воҷиб аст. [Бозгашт ба Ислом, саҳ 58-59]
Яке дигар аз гунаҳои ройиҷи тақлид, пайравӣ аз гуфта ва кардаи аксари мардум аст; Чароки бисёрӣ аз мусалмонон, гуфта ва кардаи аксари мардумро аз гуфта ва кардаи ақалли онон дурусттар мепиндоранд ва ба масобаи улгуӣ худ, пайравӣ мекунанд; Дар ҳоле ки мусалламан дурустӣ ё нодурустии як гуфта ё карда, аз шумори пайравони он табаъият намекунад, бал тобеъӣ аз мутобиқат ё адами мутобиқати он бо ақл аст ки меъёри шинохт шумурда мешавад... Бинобарин, мумкин аст ки гуфта ва кардаи аксари мардум, нодуруст бошад, бал воқеъ ин аст ки ғолиби бар он нодурустӣ аст; Зеро машҳуд аст ки аксари мардум ақлро ба кор намебанданд; Чунонки Худованд фармудааст: ﴿بَلْ أَكْثَرُهُمْ لَا يَعْقِلُونَ﴾... Балки аксари онон монанди чаҳорпоёнанд, балки гумроҳтар аз онҳо шумурда мешаванд; Чунонки Худованд фармудааст: ﴿أَمْ تَحْسَبُ أَنَّ أَكْثَرَهُمْ يَسْمَعُونَ أَوْ يَعْقِلُونَ ۚ إِنْ هُمْ إِلَّا كَالْأَنْعَامِ ۖ بَلْ هُمْ أَضَلُّ سَبِيلًا﴾! Дар ҳоле ки ақаллияти онон, ҳаққро мешиносанд ва пайравӣ мекунанд; Чунонки Худованд фармудааст: ﴿فَقَلِيلًا مَا يُؤْمِنُونَ﴾... Аз инҷо дониста мешавад ки пайравӣ аз аксарияти мардум, ваҷҳе надорад ва аз он ҳайс монеъи шинохт шумурда мешавад ки ҳақ, ҳаргоҳ бар хилофи гуфта ё кардаи онон бошад, ботил пиндошта мешавад; Чунонки Худованд фармудааст: ﴿وَإِنْ تُطِعْ أَكْثَرَ مَنْ فِي الْأَرْضِ يُضِلُّوكَ عَنْ سَبِيلِ اللَّهِ﴾; «Ва агар аз аксари касоне ки дар заминанд пайравӣ куни, туро аз роҳи Худо гумроҳ мекунанд»!... Аз инҷо дониста мешавад ки шӯҳрати як гуфта, далолате бар сиҳати он надорад ва ривоҷи як карда, дурустии онро собит намекунад; Ҳамчунонки адами шӯҳрати як гуфта ва адами ривоҷи як карда, далиле бар нодурустии он нест. [Бозгашт ба Ислом, саҳ 59-60]
Ҷамоъат ба маънои аксарияти ғолиби мусалмонон, наметавонад меъёри ҳақ бошад ва илтизоми ба он ваҷҳе надорад ва аҳли он, лузуман аҳли ҳақ нестанд; Чунонки гуфта шудааст ҷамоъат, аҳли ҳаққанд агар чи андак бошанд. Ҳамчунонки иҷмоъ ҳаргоҳ ба маънои иштиҳор ва адами шинохти мухолиф бошад, асле дар Ислом надорад ва мусбити ҳақ нест; Чароки адами шинохти мухолиф, ба маънои адами мухолиф нест ва иштиҳор, далолате бар ҳақоният надорад. Оре, иттфоқи назари қатъии мусалмонон, бино бар адами имкони иҷтимоъи онон бар ботил, кошиф аз ҳақоният аст, вале рӯшан аст ки истиқроъи томми он мумкин нест ва истиқроъи ноқиси он муҷиби яқин намешавад. Бо ин васф, тавҷиҳи эътибори он бо истинод ба шумулаш бар раъйи Паёмбар саллаллоҳу алайҳи ва олиҳи ва саллам, ё хулафоъи рошидаш бино бар қавли ба ҳуҷҷияати раъйи онон низ бемаъност; Чароки шумули он бар раъйи онон, ҳангоме қатъият дорад ки асли вуҷуди он қатъӣ бошад, дар ҳоле ки асли вуҷуди он, мубтанӣ бар истиқроъи ноқис аст ки заннӣ аст ва табъан дар Ислом эътиборе надорад; Чунонки Худованд фармудааст: ﴿إِنَّ الظَّنَّ لَا يُغْنِي مِنَ الْحَقِّ شَيْئًا﴾; «Ҳароина занн чизеро аз ҳақ бениёз намекунад»! [Бозгашт ба Ислом, саҳ 61-62]
Ҷумҳурият ба маънои ҳукумат бар мбнои раъйи аксарияти мардум, маъқул нест; Чароки ҳукумат аз корҳои уқалоӣ ва табъан мубтанӣ бар ақл аст ва ғаразӣ ҷуз ҷалби масолеҳ ва дафъи мафосиди умумӣ надорад, дар ҳоле ки раъйи аксарияти мардум, лузуман уқалоӣ ва мубтанӣ бар ақл нест ва меъёри шинохти масолеҳ ва мафосид шумурда намешавад ва бо ин васф, ҳукумат бар мабнои он, ғолибан ба нақзи ғараз меанҷомад; Хусусан дар ҷавомеъӣ ки ақли аксарияти мардум, рушди камтаре ёфта ва мавонеъи шинохт дар онҳо шойеъ аст... идораи умури ҷомеъа бар пояи машварат, лузуман ба маънои ҳукумат бар пояи раъйи аксарияти мардум нест; Зеро метавонад ба маънои ҳукумат бар пояи маъқултарин раъйи мардум бошад ки бо тазоруби ороъи онон дар машварат кашв мешавад ва ин муқтазои меъёр будани ақл барои шинохт аст; Бо таваҷҷуҳ ба инки мабно дар ҳамаи корҳои уқало, ақл аст ва ҳукумати онон бар тибқи раъйи аксарияти мардум, ҳаргоҳ раъйи аксарияти мардум мубтанӣ бар ақл бошад, ҳукумат бар мабнои ақл шумурда мешавад на бар мабнои раъйи аксарияти мардум ва ҳар гоҳ мубтанӣ бар ақл набошад, ҳукумат бар тибқи он, кори уқало нест. Аз инҷо дониста мешавад ки ҷумҳурият ба маънои ҳукумат бар мабнои раъйи аксарияти мардум, сарфи назар аз онки раъйи онон маъқул бошад ё набошад, ҷойе дар Ислом надорад ва бо ҳеҷ тақрире қобили қабул нест, ҳар чанд машварат дар он бо мардум, ба манзури кашфи маъқултарин раъйи мавҷуд, ишколе надорад ва судманд аст. [Бозгашт ба Ислом, саҳ 62-63]
Бисёрӣ аз мусалмонон, аз ҳокимони золими худ пайравӣ мекунанд, дар ҳоле ки ҳокимони золимашон, аз як сӯ бо лиҳози мабнои машруъият дар Ислом, муҷоз ба ҳукумат нестанд ва аз сӯӣ дигар, ба иқтизои золим буданашон, бар тибқи ақл ва шаръ ҳукумат намекунанд ва бо ин васф, пайравӣ аз онон ба иқтизои ақл ва шаръ воҷиб нест, балки ба таври ҳатм ҳаром аст; Зеро касоне ки ҳаққи ҳукумат надоранд, табъан ҳаққи пайравӣ низ надоранд ва пайравӣ аз онон, бо таваҷҷуҳ ба мухолифаташон бо ақл ва шаръ, бо пайравӣ аз ақл ва шаръ мухолиф аст ва ин аз масоъили возеҳ ва зарурӣ аст. [Бозгашт ба Ислом, саҳ 63]
Ба шумо рост мегӯйем: Надонистан, дар ин рӯзгор гуноҳӣ нобахшуданӣ ва хатойи бисёр бузург аст. Дар ин рӯзгор агар ҳақиқатро нашносед фиреб мехуред ва агар ҳидоятро ташхис надиҳед саратон кулоҳ меравад! Шайтонҳои ҷиннӣ ботилро бароятон ҷойи ҳақ мезананд ва шайтонҳои инсӣ гумроҳиро бо номи ҳидоят ба хурдатон медиҳанд! Ҳамеша ҳастанд фурсатҷӯёне ки аз нодонии шумо сӯъи истифода кунанд ва бехабарии шуморо муғтанам бишуморанд, то ба воситаи шумо ба қудрат ва сарват даст ёбанд ва амволу анфуси шуморо бихуранд! Дар ҳоле ки агар шумо огоҳ будед, инон бар шумо султа намеёфтанд ва агар шумо доно будед, инон бар шумо чира намешуданд! Оё дар торикии шаб нест ки дузд ба хона меояд ва дар оби гилолуд нест ки моҳӣ ба тӯр меафтад?! Ҳушёр бошед ва беш аз ин дар нодонӣ ва бехабарӣ намонед! Ҳар чи зудтар –пеш аз онки дер шавад– барои шинохти ҳақ аз ботил ба по хезед ва барои ташхиси ҳидоят аз гумроҳӣ талош кунед. Ҳар чанд ман бими он дорам ки дер шуда бошад... Оё марди хирадманде дар миёни шумо нест ки ҳикматамро фаро гирад ва зани донойе дар лобалотон ёфт намешавад ки насиҳатамро бипазирад?! Зиракони шумо куҷоянд ки каломамро фаҳм кунанд ва ҳушёронатон киёнанд ки даъватамро посух гӯянд?! Хушо ба ҳоли касоне ки маърифатро фаро мегиранд; Чарки онон растгорӣ хоҳанд ёфт ва бадо ба ҳоли касоне ки дар ҷаҳолат фуру мемонанд; Чароки онон бадбахт хоҳанд шуд. [Номаи севвум]
Аммо имон, эътиқод ба ҳақ ва адами эътиқод ба ботил аст ва ин танҳо бо шинохти ҳақ ва ботил ҳосил меояд ва аммо амали солеҳ, чизе ҷуз амал ба лавозими ҳақ ва парҳез аз лавозими ботил нест ва ин низ танҳо бо шинохти ҳақ ва ботил ҳосил меояд. Пас, шинохти ҳақ ва ботил, пояи имон ва амали солеҳ аст ва ин ду бо шинохт оғоз мешаванд. Масали шинохт нисбат ба ин ду, масали пей нисбат ба сохтумон ё сар нисбат ба бадан ё намоз нисбат ба сойири аъмол аст. Оё агар сохтумоне пей надошта бошад, бар ҷои худ устувор мемонад?! Ё агар касе сар надошта бошад, сойири аъзои баданаш ба ӯ суд мерасонад?! Ё агар касе намоз нахонад, ҳаҷ ва рӯзаи ӯ пазируфта мешавад?! Ба ҳамин сон, агар касе маърифат надошта бошад, мӯъмин нест ва амали солеҳаш ба ӯ суд намерасонад. [Номаи чаҳорум]
Ба шумо рост мегӯям: Агар касе миёни Сафо ва Марва ё овехта ба пардаҳои Каъба, бо амали солеҳи ҳамаи ҷинну инс бимирад дар ҳоле ки ҳақ ва аҳли онро аз ботил ва аҳли он нашинохта, ҳамоно ба марги ҷоҳилият мурда ва ба дӯзах дар омадааст. Пас, аз инҷо воҷиб мешавад бар шумо ки ҳақ ва аҳли онро аз ботил ва аҳли он бишиносед ва ин шинохтро бар ҳар амали солеҳӣ муқаддам бидонед ва огоҳ бошед ки бидуни ин «Маърифат», ҳеҷ имоне барои шумо нест ва ҳеҷ намозу рӯза ва ҳаҷҷу закоте ба шумо суд намерасонад ва шумо аз зиёнкорон хоҳед буд. [Номаи чаҳорум]
Неъматҳои Худоро ба ёд оваред ва бо дасту дил ва забон сипос бигзоред, бошад ки шуморо солеҳоне қарор диҳад ва аз миёнатон шаҳидоне баргузинад... ба саргузашти пешиниён назар кунед ва аз фарҷоми онон ибрат бигиред; Ҳамонон ки рӯзҳои Худоро аз ёд бурданд ва неъматҳои Ӯро куфрон намуданд, пас теғи бадбахтӣ бар гарданашон фуруд омад ва тири табоҳӣ бар ҷаноғи синаяшон нишаст, пас чунон нобуд шуданд ки гӯйи ҳеҷ гоҳ дар ҷаҳон набуданд! Инки шумо дар заминҳои онон сокин шудаед ва бар вайронаҳошон хона сохтаед, пас ба роҳи онон наравед ва ба расмашон накунид ки ончи бар онон расид, бар шумо низ хоҳад расид, то ибрате барои ояндагон шавед, чунонки онон ибрате барои шумо шуданд! [Номаи шашум]
Оё касоне аз шумо ки нидои мо ба онон расид ва муддаъӣ шуданд ки онро пазируфтанд, пидоштанд ки ба сирфи иддаъошон вогузошта мешаванд ва ҳаргиз озмуда намешаванд?! Чунин нест, балки ононро меозмоянд то ростгӯӣ ононро аз дурӯғгӯ маълум кунанд; Чароки бисёр лофҳо зада шуда ва андаке амал шудааст. Зинҳор пиндорандаи напиндорад ки Худоро фиреб тавонад дод; Чароки Ӯ фареботарин ҳилагарҳоро фирефта ва истеҳзоъ намуда; Ҳангоме ки пиндоштанд аз ниёти онон бехабар аст ва аз ағрози онон огоҳ нест... Зинҳор ба сабаби ёрии Худованд бар Ӯ миннате нагузоред; Чароки Ӯ ба ёрии шумо ниёзе надорад, бал ин шумо ҳастед ки ба ёрии Ӯ ниёзмандед. Оё намедонед ки агар бихоҳад аз регҳо ва сангрезаҳо барои худ ёроне меофаринад?! Пас бо Ӯ рост бигӯйед ва ихлос варзед; Зеро касоне ки дар осмонанд аз ҳайбати Ӯ дар ҳаросанд! [Номаи шашум]
Тарҷумаи гуфтор: Яке аз ёронамон моро хабар дод, гуфт: Аз Мансур дар бораи ресмони Худованд дар сухани Ӯ пурсидам ки фармудааст: «Ба ресмони Худованд мутамассик шавед ва чанд даста нашавед» пас фармуд: Инҳо чи мегӯянд? Гуфтам: Мегӯянд ки он Қуръон аст, пас фармуд: Қуръон китоби Худованд аст ва ресмони Худованд Паёмбар аст. Оё намебинӣ ки онон то ҳангоме ки Паёмбар дар миёнашон буд чанд даста нашуданд, пас чун ӯ аз дунё рафт чанд даста шуданд дар ҳоле ки Қуръон дар миёнашон буд?! Пас ресмони Худованд Паёмбар буд то ҳангоме ки дар миёнашон буд, пас чун ӯ аз дунё рафт марде аз аҳли байташ буд ки суннати ӯро комилан ба онон таълим медод ва ҳамвора ба ҳамин минвол хоҳад буд то он гоҳ ки қиёмат фаро расад. Сипас фармуд: Ҳароина ресмони Худованд, халифаи Ӯ дар замин аст, пас агар ба ӯ мутамассик шавед, ҳаргиз чанд даста нахоҳед шуд ва агар ин корро накунед, ҳаргиз муттаҳид нахоҳед шуд! Огоҳ бошед ки ба Худо савганд бо баёнӣ шафобахш бароятон табйин кардам, пас дар рӯзи қиёмат нагӯйед ки мо аз ин бехабар будем! [Фақараи 10 аз гуфтори шишум]
Тарҷумаи гуфтор: Яке аз ёронамон моро хабар дод, гуфт: Аз Мансур дар бораи сухани Худованди баландмартаба пурсидам ки мефармояд: «Зиллат ононро фаро гирад ҳар ҷойе ки ёфт шаванд, магар бо ресмоне аз Худованд ва ресмоне аз мардум», пас фармуд: Ресмоне аз Худованд, китоби Ӯ ва ресмоне аз мардум, халифаи Ӯст. Гуфтам: Китобашро мешиносам, вале халифааш кист? Фармуд: Ӯ марде аз аҳли байт аст ки китобашро барои мардум табйин мекунад то он гоҳ ки қиёмат фаро расад, оё сухани Расули Худо саллаллоҳу алайҳи ва олиҳи ва салламро нашунидаи ки фармуд: «Ман ду чизи гаронмояро дар миёнатон боқӣ мегузорам ки агар ба он ду тамассук ҷӯйед ҳаргиз пас аз ман гумроҳ нахоҳед шуд, яке аз он ду бузургтар аз дигарӣ аст: Китоби Худованд ки ресмонӣ кашида шуда аз осмон ба замин аст ва итратам аҳли байтам ва он ду ҳаргиз аз ҳам ҷудо нахоҳанд шуд то он гоҳ ки назди Ҳавз бар ман ворид шаванд»?! Гуфтам: Ин ба Худо савганд қавлӣ қавӣ аст, вале муфассирон қоъил ба он нестанд! Фармуд: Оё муфассиронро мепарастӣ? Гуфтам: На, фармуд: Пас ба сӯӣ онон маҳшур мешавӣ ва онон азобат мекунанд? Гуфтам: На, фармуд: Пас чизе аз азоби Худовандро ба ҷойи ту бар гардан мегиранд? Гуфтам: на, фармуд: Пас ба ҳақ қоъл шав ва ақволи муфассиронро раҳо кун! [Фақараи 11 аз гуфтори шишум]
Тарҷумаи гуфтор: Яке аз ёронамон моро хабар дод, гуфт: Аз Мансур дар бораи сухани Худованди баландмартаба пурсидам ки мефармояд: «Ва аз касоне ки халқ Кардаем шуморе ҳастанд ки ба ҳақ ҳидоят мекунанд ва ба он адолат меварзанд», пас фармуд: Онон имомони ҳидоят ва адолат ҳастанд, сипас фармуд: Ҳамвора дар миёни халқ марде вуҷуд дорад ки ба ҳақ ҳидоят мекунад ва ба он адолат меварзад, агар аз ӯ итоъат кунанд, растгор мешаванд ва агар аз ӯ нофармонӣ кунанд, ҳалок мегарданд! Ба Худо савганд ин комилан рӯшан аст, вале бештари онон намедонанд! [Фақараи 13 аз гуфтори шишум]
Тарҷумаи гуфтор: Яке аз ёронамон моро хабар дод, гуфт: Аз Мансур дар бораи сухани Худованди баландмартаба пурсидам ки мефармояд: «Эй касоне ки имон овардед! Аз Худованд парво кунед ва ба ҳамроҳи содиқон бошед», пас фармуд: Замин ҳеч гоҳ аз содиқе ки бар мӯъминон воҷиб аст ба ҳамроҳи ӯ бошанд, аз ӯ пешӣ нагиранд ва ақаб намонанд, холӣ намемонад. Пас ҳар кас бимирад дар ҳоле ки ба ҳамроҳи содиқи замонаш нест, дар ҳоле нофармонӣ аз парвардигораш мурдааст ва ин мақсуди хирадмандон аст, онҷо ки мегӯянд: Парвардигоро! «Моро ба ҳамроҳи некон бимирон»! [Фақараи 14 аз гуфтори шишум]
Тарҷумаи гуфтор: Яке аз ёронамон моро хабар дод, гуфт: Аз Мансур дар бораи сухани хирадмандон пурсидам ки мегӯянд: «Ва моро ба ҳамроҳи некон бимирон», пас фармуд: Ҳеч замоне аз имомӣ нек ки ҳар кас бо ӯ бимирад растгор мешавад холӣ нест, пас мулозими имоми нек дар замони худ бошед то растгор шавед! Гуфтам: Аммо нек дар замони мо кист? Фармуд: Марде аз Оли Муҳаммад саллаллоҳу алайҳи ва олиҳи ва саллам ки ба ӯ Маҳдӣ мегӯянд, гуфтам: Чигуна мулозими ӯ бошем дар ҳоле ки ӯро намешиносем?! Фармуд: Ҳаргоҳ мулозиматро дар шумо эҳсос кунад, худро ба шумо мерасонад, ҳамон тавр ки вақте муфориқатро дар шумо эҳсос кард, аз шумо пинҳон шуд! [Фақараи 15 аз гуфтори шишум]
Чизе ки назди ҳазрати аллома ҳафизаҳуллоҳ таъоло милок аст, Ислом ва шӯҳрати ровӣ ба васоқат ё садоқат назди тоъифаи ӯст, на мазҳаби ӯ ё тазъифоти мухолифонаш бидуни далилӣ қобили қабул. Пас агар ровӣ аз аҳли суннат аст, милоки ҳоли ӯ назди аҳли суннат аст ва ҳолаш назди шиъа милок нест ва фарқе миёни ривоёти шиъа ва ривоёти аҳли суннат вуҷуд надорад ҳаргоҳ бо се асли пешгуфта созгор бошанд ва ровиёнашон маъруф ба васоқат ё садоқат назди аҳли мазҳаби худ бошанд. Ба ҳамин далил аст ки ҳазрати аллома ҳафизаҳуллоҳ таъоло ривоёте аз шиъаро монанди ривоёте аз аҳли суннат ихтиёр мекунад ва ривояти касеро ба хотири мазҳабаш тарк намекунад модоме ки мазҳабаш бар хилофи зарурии дин набошад, ба наҳве ки ӯро аз Ислом хориҷ созад; Чароки дар он сурат ӯ мунофиқ аст ва мунофиқ дар ҳеч заминае қобили қабули эътимод нест, агарчи ҳамаи мардум ӯро сиқа бидонанд. [Дарси яккум, муқаддама]
Дарсҳои ҳазрати аллома Мансури Ҳошимии Хуросонӣ ҳафизаҳуллоҳ таъоло, ҳадафашон тазкияи мардум ва таълими Китоб ва ҳикмат ба онон ва меҳвар ва мабнояшон Қуръон ва суннат ва мавзӯъашон ақойид, аҳком ва ахлоқи Исломӣ аст ва мо аз миёнашон чизе ки ба масоъили муҳимтар ва мавриди ибтилотар марбут мешавадро интихоб кардаем ва онро ба гунае ки барои аҳли таҳқиқ ва мутолеъа осонтар бошад мураттаб сохтаем ва барои он таълиқотӣ муштамал бар зикри манобеъ ва бархӣ тавзиҳоти зарурӣ навиштаем. [Дарси яккум, муқаддама]
Ҳар дарс, дар бораи як масъалаи эътиқодӣ ё фиқҳӣ ё ахлоқӣ аст ва аз се боб ташкил шудааст:
• Боби якум баёни оёте аз Қуръон ки ба масъала марбут мешавад ва дар он тафосири арзишманде аз ҳазрати аллома ҳафизаҳуллоҳ таъоло омада ки аз миёни гуфторҳои нуронии ӯ истихроҷ шудааст ва маъонии оётро ба гунае ки дилҳоро шифо медиҳад ва мардумро аз торикӣ ба нур мебарад, табйин менамояд.
• Боби дуввум аҳодиси саҳиҳе аз Паёмбар саллаллоҳу алайҳи ва олиҳи ва саллам ки ба масъала марбут мешаванд бо зикри шавоҳид ва мутобеъоти онҳо ва дар он нукоти дақиқ ва тавзиҳоти судманде аз ҳазрати аллома ҳафизаҳуллоҳ таъоло омадааст ки маънои аҳодис, ҳоли ровиён ва назари олимонро табйин мекунад.
• Боби севвум баёни аҳодиси саҳиҳе аз аҳли байт алайҳи салом ки ба масъала марбут мешаванд бо зикри шавоҳид ва мутобеъоти онҳо ва дар он назири чизҳое аст ки дар боби дуввум омадааст. [Дарси яккум, муқаддама]
Қоъида назди ҳазрати аллома ҳафизаҳулоҳ таъоло, ҳуҷҷияти хабари мутавотир ва адами ҳуҷҷияти хабари воҳид аст ва хабари мутавотир назди ӯ чизе аст ки дар ҳар табақа беш аз чаҳор мард онро ривоят кардаанд, ба шарти инки қарини якдигар набошанд ва дар бораи маъно ихтилоф накарда бошанд ва чизе ки ривоят кардаанд бо китоби Худованд ё суннати собит аз Паёмбар саллаллоҳу алайҳи ва олиҳи ва саллам ё ақли салим таъоруз надошта бошад. Ҳамчунин, чизе ки дар ҳар табақа чаҳор мард онро ривоят кардаанд, дар ҳукми хабари мутавотир аст, ба шарти инки одил бошанд, илова бар се шарти пешин ва ин чизе аст ки баррасии ҳоли ровиён ҳаргоҳ беш аз чаҳор мард набошандро зарурӣ месозад. Аммо баррасии ҳоли онон ҳаргоҳ камтар ё бештар аз ин теъдод бошанд, коре аст ки ҳазрати аллома ҳафизаҳуллоҳ таъоло аз боби илзом анҷом медиҳад; Чароки аксари мусалмонон қоъил ба ҳуҷҷияти хабари воҳиди сиқа ё садуқ ҳастанд ва чи басо чизе ки тавассути панҷ мард ривоят шудаастро мутавотир намедонанд. Аз ин рӯ, ҳазрати аллома ҳафизаҳуллоҳ таъоло чизе ки ровиёни сиқа ё садуқ назди онон ривоят кардаандро ихтиёр мекунад то ҳуҷҷате бар онон бошад ва бошад ки онон ҳидоят ёбанд. [Дарси яккум, муқаддама]
Шарти ҳазрати аллома ҳафизаҳуллоҳ таъоло барои ихтиёри аҳодис, пас аз созгории маънои онҳо бо китоби Худованд ва суннати собит аз Паёмбар саллаллоҳу алайҳи ва олиҳи ва саллам ва ақли салим, шӯҳрати ровиёни онҳо ба васоқат ё садоқат назди касоне аст ки аҳли мазҳаби онҳо ҳастанд, на мухолифони онҳо; Чунонки дар шарҳи ҳоли Ҷобир ибни Язиди Ҷуъфӣ онро табйин карда ва фармудааст: «Милок, ҳоли фард назди асҳоби ӯст (яъне аҳли мазҳаби ӯ); Чароки онон ба ҳоли ӯ огоҳтаранд ва назари сойири мардум ҳаргоҳ бо назари асҳоби ӯ мунофот дошта бошад, ҳуҷҷат нест; Чароки онон аз ӯ дуртаранд ва чи басо ба хотири дӯст надоштани мазҳабаш, дар бораи ӯ бад мегӯянд ва гувоҳи он, кори Расули Худо саллаллоҳу алайҳи ва олиҳи ва саллам аст ки ба яҳудиён фармуд: <Абдулло ибни Салом дар миёни шумо чигуна марде аст?> пас гуфтанд: <Хуби мо ва писари хуби мо ва сарвари мо ва писари сарвари мо ва олими мо ва писари олими мост>, пас суханашон дар бораи ӯро пазируфт; Чароки онон асҳоби ӯ буданд ва сипас ба онон хабар дод ки ӯ мусалмон шудааст, пас шурӯъ ба бадгӯйи дар бораи ӯ карданд ва гуфтанд: <Бадтарини мо ва писари бадтарини мост>, вале сухани онон дар бораи ӯро пас аз инки мухолифони ӯ дар мазҳабаш шунид напазируфт ва агар сухани мухолифон дар мазҳаб пазируфта шавад, чизе аз ҳадис боқӣ намемонад; Чароки ҳар тоъифае дар бораи тоъифаи дигар бад мегӯянд; Чунонки мебинӣ шиъаён ба чизе ки аҳли суннат ривоят мекунанд вақъе намениҳанд магар чизе ки онро ҳуҷҷате бар зидди онон қарор медиҳанд ва мебинӣ аҳли суннат ба чизе ки шиъаён ривоят мекунанд намегиранд магар бо таъаҷҷуб ва истиҳзоъ ва ҳар ду миёнаи роҳро гум кардаанд, вале мо ҳар чизе ки мусалмонон дар мутобиқат бо китоби Худованд ривоят мекунандро мепазирем ҳаргоҳ назди асҳоби худ ба ростгӯйи маъруф бошанд бидуни инки барои ҳеч як аз мазоҳиб таъассуб биварзем». [Дарси яккум, муқаддама]
Ҳазрати аллома Мансури Ҳошимии Хуросонӣ ҳафизаҳуллоҳ таъоло дар мабоҳиси хатире аз китоби шарифи «Бозгашт ба Ислом», монанди мабҳаси «Ихтилофи мусалмонон», мабҳаси «Ҳокимияти ғайри Худованд» ва мабҳаси «Тавҳиди Худованд дар таҳким», мабнои «Ҳукумати Исломӣ» ро «Изни Худованд» ва интисоби ҳоким аз ҷониби Ӯ шумурда... Бо ин васф, «Ҳокимияте ки бояд дар ҷаҳон шакл бигирад то Исломӣ талаққӣ шавад», мунҳасиран ҳокимияти касе аст ки Худованд Ӯро барои он изн дода ва мансуб карда ва ӯ дар ҳоли ҳозир, бино бар далоили қатъӣ ва шаръӣ, Маҳдӣ аст ва ин дидгоҳи расмии Ислом шумурда мешавад. [Пурсиш ва посухи 25]
Дар шароъити феълӣ ки Маҳдӣ зоҳир нест, мардум наметавонанд яқин ба аҳкоми Ислом пайдо кунанд ҷуз дар ҳадди заруриёт ва ин асари вазъӣ ва зоҳир набудани ӯст ки аз тақсири онон нашъат гирифта ва уқубате барои онон аз ҷониби Худованд ба сабаби ин тақсир аст... ин ба маънои бечорагии онон дар ғайбати Маҳдӣ аст ки бовараш барои онон сахт аст, вале вокеъият дорад ва ҳазрати Мансур аз он хабар медиҳад. Дар воқеъ эшон кӯшиш дорад ба мусалмонон бифаҳмонад ки вақте касе зарфи оби худро дар биёбонӣ хушк гум кардааст, наметавонад ташнагии худро бо чизи дигаре монанди рег ё хори биёбон бартараф намояд ва ҳалокати ӯ дар ин ҳолат, асари вазъӣ ва табиъӣ тақсири ӯ дар ҳифзи зарфи об аст, магар онки кӯшиш кунад ва зарфи оби худро бозёбад. Ҳол агар ӯ мепурсад ки то замони бозёфтани зарфи об, чигуна метавонад ташнагии худро бартараф намояд, посухе барои пурсиши ӯ вуҷуд надорад; Чароки мусалламан наметавонад аз реги тафтидаи биёбон ё хори газандаи он истифода намояд; Бо таваҷҷуҳ ба инки он барои ӯ кифоят намекунад ва ҷойгузине барои зарфи обаш нест. [Пурсиш ва посухи 5]
Чорае аз халифаи худ дар замин қарор надода ва ниёзи ба ӯро сарнавишти маҳтум ва абадии мардум сохта ва бо ин васф, муҷодилаи онон ба манзури ёфтани ҷойгузине барои ӯ бефоида аст. Ба иборати дигар, зоҳир набудани Маҳдӣ, мусибатӣ узмо ва зойеъаи ҷубронопазир аст ва талошҳои мардум барои пур кардани ҷои холии ӯ, пуч ва беҳуда аст. Дар чунин вазъияти ҳувлнок ва асафаборе, барои мардум беҳтар аст ки ба ҷои талаф кардани вақт ва неруи худ бо ин қабил муҷодилот ва талошҳои беҳосил, ҳар чи зудтар нидои Мансурро лаббайк гӯянд ва заминаи зуҳури Маҳдиро фароҳам созанд; Чароки ин оқилонатарин кор барои бечорагон ва саргаштагони биёбон аст, вале афсӯз ки бештари онон аҳли таъаққул нестанд. [Пурсиш ва посухи 5]
Ҳазрати Мансури Ҳошимии Хуросонӣ бидуни таваҷҷуҳ ба фирқаҳо ва мазоҳиби Исломӣ ва танҳо бо истинод ба манобеъи аслӣ ва яқинии Ислом мӯътақид аст ки замин дар ҳеҷ замоне аз «Халифаи Худованд» холӣ нест ва далилашон барои ин эътиқод аз як сӯ зарурати ақлӣ вуҷуди халифаи Худованд дар замин барои таълими кулли Ислом ва иқомаи он ба сурати холис ва комил аст бо таваҷҷуҳ ба инки чунин таълим ва иқомае зарурат дорад ва бидуни вуҷуди чунин халифае мумкин нест ва аз сӯи дигар сухани Худованд аст ки ба рӯшанӣ фармудааст: ﴿إِنِّي جَاعِلٌ فِي الْأَرْضِ خَلِيفَةً﴾; «Бегумон ман дар замин халифаеро қарор диҳандаам» Ва ба масобаи ваъдаи Ӯст ки тахаллуф намепазирад; Чунонки фармудааст: ﴿لَا يُخْلِفُ اللَّهُ وَعْدَهُ﴾; «Худованд аз ваъдаи худ тахаллуф намекунад» Ва ба масобаи суннати Ӯст ки тағйир намепазирад; Чунонки фармудааст: ﴿فَلَنْ تَجِدَ لِسُنَّتِ اللَّهِ تَبْدِيلًا﴾; «Пас ҳаргиз барои суннати Худованд тағйире намеёбӣ». Ин дар ҳоле аст ки танҳо халифаи Худованд дар охируззамон бо таваҷҷуҳ ба ахбори мутавотири Паёмбар саллаллоҳу алайҳи ва олиҳи ва саллам Маҳдӣ аст ва аз ин рӯ, яқин ба хилофати касе ҷуз ӯ баъд аз салаф мумкин нест, дар ҳоле ки ҷуз яқин дар Ислом кофӣ шумурда намешавад ва ин ба маънои адами имкони хилофати касе ҷуз Маҳдӣ дар ҳоли ҳозир аст. Бар ин асос, метавон ба вуҷуди Маҳдӣ ва зинда будани ӯ дар ҳоли ҳозир эътиқод дошт. [Пурсиш ва посухи 6]
Бояд таваҷҷуҳ дошт ки эшони Мансури Ҳошимии Хуросонӣ даъвати худ ба сӯӣ заминасозӣ барои зуҳури Маҳдиро бар эътиқод ба вуҷуд ва ҳаёти он ҳазрат дар ҳоли ҳозир мубтанӣ насохта, балки дар китоби худ тасриҳ фармуда ки заминасозӣ барои зуҳури он ҳазрат, ҳатто бино бар адами эътиқод ба вуҷуд ва ҳаёташ дар ҳоли ҳозир, зарури аст; Бо таваҷҷуҳ ба инки бино бар ин мабно, вуҷуд ва ҳаёти ӯ агарчи мутаваққиф бар фоъиляти Худованд ба маънои таквинии Ӯст, мутаваққиф бар қобилияти мардум ба маънои пазириш ва омодагии онон аст ва Худованд ӯро дар замоне халқ мекунад ки қодир ба зуҳур дар он барои онон бошад. Бинобарин, агар ӯ ҳамакнун вуҷуд ва ҳаёт надошта бошад, заминасозӣ барои вуҷуд ва ҳаёти ӯ монанди заминасозӣ барои зуҳури ӯ зарурӣ аст ва ин мубтанӣ бар сухани Худованд аст ки фармудааст: ﴿إنَّ اللهَ لا یُغیِّرُ مَا بِقَومٍ حَتَّی یُغیِّروا مَا بِأَنفُسِهِم﴾; «Бегумон Худованд чизе ки дар қавме астро тағйир намедиҳад то он гоҳ ки чизе ки дар худашон астро тағйир диҳанд». Ҳосил онки чи дар ҳоли ҳозир мавҷуд ва зинда бошад ва чи набошад, заминасозӣ барои зуҳури ӯ бар умуми мусалмонон воҷиб аст ва мурод аз он таҳсили муқаддамоти лозим барои таъмини амнияти ӯ ва таҳаққуқи ҳокимияти ӯст ки ҳазрати Мансур тафсили онро дар китоби «Бозгашт ба Ислом» табйин фармудааст. [Пурсиш ва посухи 6]
Иҷтиҳод ба маънои таҳсили илм ба аҳкоми шаръ, як шуғл ё риштаи илмӣ аз қабили муҳандисӣ ва пизишкӣ нест ки ҳар кас дӯст дошт онро ихтиёр кунад ва ҳар кас дӯст надошт онро вогузорад, бал як таколифи шаръӣ монанди намоз ва рӯза аст ки бар ҳар мусалмоне фариза аст; Чароки инсон барои хӯрдан ва хобидан офарида нашуда, балки барои бандагии Худованд офарида шуда; Чунонки дар китоби Худованд омадааст: «Ва инс ва ҷинро наёфаридем магар барои инки Манро бандагӣ кунанд» Ва бандагии Худованд ба маънои фармонбардорӣ аз Ӯст, ҳар чанд мусталзими машаққат бошад ва яке аз фармонҳои Ӯ, таҳсили илм ва адами иктифо ба занн аст; Чунонки фармудааст: «Ва аз чизе ки ба он илме надорӣ пайравӣ накун» Ва фармудааст: «Ва ононро ба он илме нест, онон ҷуз аз занн пайравӣ намекунанд, дар ҳоле ки занн чизеро аз ҳақ кифоят намекунад»! Бо ин васф, бар ҳар мусалмоне воҷиб аст ки илм ба аҳкоми шаръро таҳсил кунад ва ба занн дар бораи онҳо иктифо накунад ва ин бо муроҷиъаи мустақими ӯ ба китоби Худованд ва суннати Паёмбараш мумкин аст; Чароки муроҷиъаи ғайри мустақимми ӯ ба маънои тақлидаш аз муҷтаҳидон, муҷиби илми ӯ ба аҳкоми шаръ намешавад ва танҳо барои ӯ занн падид меоварад; Бо таваҷҷуҳ ба инки мутобиқати фатвои муҷтаҳидон бо аҳкоми шаръ, қатъӣ нест, балки заннӣ аст ва бо ин васф, чорае ҷуз муроҷиъаи мустақимми ӯ ба китоби Худованд ва суннати Паёмбараш вуҷуд надорад, агарчи аз он кароҳат дошта бошад; Зеро чи бисёр чизе ки касе аз он кароҳат дорад, вале барои ӯ зарурӣ аст; Монанди дору ки бемор онро дӯст намедорад, вале аз истеъмоли он ногузир аст; Чунонки Худованд фармудааст: «Ва чи басо чизеро дӯст надоред, дар ҳоле ки он хайре барои шумост» Ва фармудааст: «Пас шояд чизеро дӯст надошта бошед ва Худованд дар он хайри бисёре қарор дода бошад»! [Нақд ва баррасии 17]
Дар назари ин бузургвор, «Иҷтиҳод» ба маънои «Шинохти яқинӣ аз ақойид ва аҳкоми Ислом» бар ҳар мусалмоне воҷиб аст, на ба маънои «Шинохти заннӣ аз онҳо гарчи бо иттикоъ ба ахбори оҳод ва мавҳумоте назири иҷмоъ» ва рӯшан аст ки «Шинохти яқинӣ аз ақойид ва аҳкоми Ислом» танҳо бо муроҷиъаи мустақим ба манобеъӣ ҳосил мешавад ки таъаллуқи онҳо ба Исломи яқинӣ аст ва онҳо китоби Худованд, ривоёти мутавотири Паёмбари Ӯ ва халифаи зиндаи Ӯ дар замин ҳастанд ки муроҷиъаи мустақим ба онҳо аз муроҷиъаи мустақим ба ривоёти воҳид ва мутаноқиз дар китобҳои пароканда, осонтар аст; Чароки китоби Худованд дар дастраси ҳамагон қарор дорад ва ривоёти мутавотири Пёмбари Ӯ маъдуд ва машҳуранд ва халифаи зиндаи Ӯ дар замин, инсоне монанди сойири инсонҳост ки қоъидатан метавон ба назди ӯ рафт ва аз ӯ аҳкоми шаръиро ахз кард, ҳар чанд ин кор ба сабаби тақсири мардум дар муҳофизати ӯ, дар ҳоли ҳозир амалӣ нест ва ниёз ба таъмини амнияти ӯ тавассути онон дорад. Ҳосил онки муроҷиъа ба китоби Худованд, ривоёти мутавотири Пёмбар ва халифаи Ӯ дар замин, бар мусалмонон воҷиб аст ва тақлид аз муҷтаҳидон барои онҳо кофӣ нест. [Нақд ва баррасии 17]
Аз адами ҳуҷҷияти ахбори воҳид ва заннӣ, ҷавози «Тақлид аз фатвоҳои муфтиҳо» лозим намеояд, балки ба рӯшани адами он лозим меояд; Чароки аз як сӯ мабнои ин бузургворон дар бисёри фатовишон ахбори воҳид ва заннӣ аст ва бо ин васф, адами ҳуҷҷияти ин ахбор, мусталзими адами ҷавози тақлид аз онҳост ва аз сӯи дигар тақлиди аз онҳо ба иҷмоъи ҳамаи мусалмонон ва ба иқтизои ҳиссу виҷдон, муфиди занни ба аҳкоми Худованд аст, дар ҳоле ки Худованд занн ба аҳкоми худро кофӣ намедонад ва мефармояд: ﴿إِنَّ الظَّنَّ لَا يُغْنِي مِنَ الْحَقِّ شَيْئًا﴾; «Бе гумон занн чизеро аз ҳақ кифоят намекунад»! Бинобарин, тақлид аз фатвоҳои муфтиҳои бузургвори тақлид, дар назари Худованд кофӣ нест; Ба ин маъно ки муҷиби бароъати зиммаи мукаллаф аз таколифи Ӯ намешавад ва ин низ гуноҳи ҳазрати Мансури Ҳошимии Хуросонӣ нест... Мансури Ҳошимии Хуросонӣ иҷтиҳод ба маънои истинботи ҳукм аз адилаи занниро кофӣ намедонад ва ин ба рӯшанӣ мубтанӣ бар адами кифояти занн дар Ислом аст; Зеро вақте занн дар Ислом кофӣ нест, фарқе намекунад ки маншаъи он тақлид бошад ё иҷтиҳод, балки маншаъи он ҳар чизе бошад кофӣ нест ва ин возеҳтар аз он аст ки ниёзе ба тавзиҳ дошта бошад... адами кифояти тақлид ва иҷтиҳод аз он ҳайс ки муфиди заннанд, мусталзими суқути таколифи шаръӣ ё вуҷуби таҳсили яқин ба онҳост, аммо аз онҷо ки суқути таколифи шаръӣ мумкин нест, вуҷуби таҳсили яқин ба онҳо таъаюн меёбад ва таҳсили яқин ба онҳо аз ду тариқ мумкин аст: Китоби Худованд ва суннати яқинии Паёмбари Ӯ саллаллоҳу алайҳи ва олиҳи ва саллам ки аз тариқи ахбори мутавотири он Ҳазрат ва халифаи ӯ маълум мешавад. [Нақд ва баррасии 1]
Ҳазрати аллома Мансури Ҳошимии Хуросонӣ тақлидро «Пайравӣ аз гуфта ва кардаи дигарӣ бидуни далил» таъриф фармудааст на бо далил! Бинобарин, агар касе аз гуфта ва кардаи дигарӣ ба далили мутобиқати он бо меъёри шинохт пайравӣ кунад, аз ӯ тақлид накарда балки аз меъёри шинохт пайравӣ кардааст. Рӯшан аст ки ин бузугвор низ аз шумо нахостааст ки аз эшон «Тақлид» кунед, бал аз шумо хостааст ки аз гуфта ва кардаи эшон ба далили мутобиқати он бо китоби Худованд ва суннати яқинии Паёмбараш ва иқтизоъоти рӯшани ақлӣ пайравӣ кунед ва ин бо ҳеҷ тақрире «Тақлид» аз эшон шумурда намешавад. Эшон шадидан бо шахсият парастӣ мухолиф аст ва онро мисдоқе аз «Ширк» мешуморад ва шахсият парастӣ ин аст ки касе чунон таҳти таъсири як шахсият қарор бигирад ки гуфта ва кардаи ӯро бидуни далил қабул кунад; Чизе ки мутаъассифона имрӯз дар миёни мусалмонон ривоҷи фаровоне дорад. Бале, бар мусалмонон воҷиб аст ки худ мустақиман ба манобеъи Ислом муроҷиъа кунанд ва ба фатвои муҷтаҳидон иктифо накунанд ва албатта бар муҷтаҳидон низ воҷиб аст ки ононро дар ин кор ёрӣ кунанд, ба ин маъно ки муроҷиъаи мустақими онон ба манобеъи Исломро тасҳил намоянд, на инки ба тақлиди онон аз худ доман зананд ва ононро аз китоби Худованд ва суннати яқинии Паёмбараш ва иқтизоъоти рӯшани ақлӣ ба худ саргарм созанд; Чароки чунин коре, боздоштан аз роҳи Худо ва иъонат бар исм ва удвон аст ва монанди коре аст ки коҳинони яҳудӣ ва роҳибони масеҳӣ дар умматоҳои гузашта анҷом доданд. [Нақд ва баррасии 18]
Иҷтимоъи шуморӣ кофӣ аз мусалмонон барои ҳифозат, иъонат ва итоъати Маҳдӣ, агар чи дар асари даъвати Мансури Ҳошимии Хуросонӣ анҷом мешавад, бар пояи тақлид аз ӯ анҷом намешавад, бал бар пояи табаъият аз китоби Худованд ва суннати яқинии Паёмбараш ва иқтизоъоти рӯшани ақлӣ анҷом мешавад ва ба ҳамин далил аст ки ӯ барои даъвати мусалмонон ба ин иҷтимоъ зарурӣ, китобӣ истедлолӣ ва бурҳонӣ навишта ва ба китоби Худованд ва суннати яқинии Паёмбараш ва иқтизоъоти рӯшани ақлӣ истинод карда ва монанди муҷтаҳидон ба додани фатво ва монанди муддаъиён ба муъарифии худ иктифо накардааст, дар ҳоле ки як марҷаъи тақлид, танҳо фатвои худро барои оммаи мардум изҳор медорад ва мутаваққиъ аст ки онон бар пояи тақлид аз ӯ ва бидуни илми тафсилӣ ба далоилаш, ба фатвои ӯ амал кунанд ва як муддаъии дурӯғин, танҳо мақоми иддаъоӣ худ монанди Маҳдӣ будан ё нойиби Маҳдӣ будан ё фарзанди Маҳдӣ буданро барои оммаи мардум изҳор медорад ва мутаваққиъ аст ки онон бар пояи тақлид аз ӯ ва бидуни илми тафсилӣ ба далоилаш, аз гуфта ва кардаи ӯ пайравӣ кунанд, аммо Мансури Ҳошимии Хуросонӣ, на аз мавзеъи як марҷаъи тақлид ва на аз мавзеъи як муддаъии дурӯғин, бал аз мавзеъи як омири ба маъруф ва ноҳй аз мункар даъват карда ва даъвати маъқул ва машруъи худро бар далоили яқинӣ ва мусаллами Исломӣ мубтанӣ сохтааст, то мусалмононе монанди шумо бо илми тафсилӣ ба далоили ӯ ва на сирфан бо эътимод ба марҷаъият ё мақоми иддаъоӣ ӯ, даъвати ӯро иҷобат кунанд ва ин ҳамон хусусияти Маҳдӣ аст ки ин шахсияти хос ва мутафовитро аз мароҷеъи тақлид ва муддаъиёни дурӯғин ҷудо карда ва дар ҷойгоҳи як заминасози айнӣ ва амалӣ барои зуҳури Маҳдӣ қарор додааст. Ин ба он маъност ки Мансури Ҳошимии Хуросонӣ намехоҳад монанди марҷаъи тақлид ва муддаъиёни дурӯғин, шуморо ба муридони худ табдил кунад, бал мехоҳад аз шумо бародарон ва хоҳаронӣ озода, хирадманд ва фарҳехта барои худ бисозад то ёрони ӯ ба сӯӣ Худованд ва халифааш дар замин бошед. [Нақд ва баррасии 18]
Ҳошимӣ дар идомаи китоби худ, ба табйини муҳимтарин асли Ислом яъне тавҳид мепардозад ва онро ба се қисм тавҳиди дар таквин, ташриъ ва таҳким ё ҳокимият тақсим мекунад ва ҳар якеро ба тафсил тавзиҳ медиҳад. Сипас ба муъаррифии сойири усули ақойид ва мабонии аҳкоми Ислом мепардозад ва ҳар якеро бо манҳаҷҷӣ мутафовит ва хос, бозтаъриф мекунад ва ба унвони намуна, абвоби ҷадидеро дар бораи закот, ҳаҷ ва ҷиҳод ба рӯӣ аҳли фиқҳ мегушояд ки аз ҳар як абвоби дигаре гушуда мешавад. Ба ин тартиб ӯ бо истинод ба иқтизоъоти рӯшани ақлӣ ва истешҳод ба нусуни қатъии шаръӣ ки чизе ҷуз оёти Қуръон ва аҳодиси мутавотири Паёмбар саллаллоҳу алайҳи ва олиҳи ва саллам нест, ақойид ва аҳкоми Исломро бозтаъриф мекунад ва қироъати ҷадид ва комилан мутафовитеро аз он ироъа медиҳад ки метавон як мактаб ва идеъоложии Исломӣ шумурда шавад ва инқилоберо дар нигариш ва рӯйкарди мусалмонони ҷаҳон ба вуҷуд овард ва заминасози ваҳдат ва ҳамгароӣ онон дар ояндаи наздик ва таҳавулотӣ азим ва бунёдин дар сохторҳои сиёсӣ ва фарҳангии онон бошад. [Мақолаи 1]
Гурӯҳе аз мардум аз интишори китоби шарифи «Бозгашт ба Ислом» бехабаранд ва аз он иттилоъе надоранд. Ин халаъе аст ки бояд бо ҳиммати мусалмонон дар ростои иттилоърасонии ҳарчи бештар аз ин китоби шариф пур шавад, то ҳадде ки рӯзе бирасад ки мусалмоне набошад ки аз китоби «Бозгашт ба Ислом» беиттилоъ бошад ва онро нахонда ва нафаҳмида бошад... Гурӯҳе аз мардум ки китобро дарёфт карда ва хондаанд аммо мушкили онҳо адами фаҳми комил ва саҳиҳи тамом ё бахшҳое аз он аст, аз ин рӯ нисбат ба он беъэтиноӣ мекунанд. Рӯшан аст ки ин масала роҳи ҳалли содае дорад. метавонанд бо муроҷиъа ба пойгоҳи иттилоърасонии дафтари аллома Мансури Ҳошимии Хуросонӣ ва муроҷиъа ба бахши шарҳи осор ва ё бахши пурсишҳо ва посухҳо, зимни мутолиъаи шарҳҳоӣ ин китоби шариф ки омода шуда ва бо ҳимояти дигар бародарон ва хоҳарони мусалмон аз ақсоӣ нуқоти олам қобили тавсиъа ба забонҳои дигар аст, ва низ мутолиъаи саволоти мусалмонон дар бораи китоб ва посухҳои пойгоҳ ба эшон, ҳаргуна ибҳоми худро бартараф намоянд. [Мақолаи 2]
Гурӯҳе аз мардум касоне ҳастанд ки мумкин аст китобро ба ҳар тариқе дарёфт карда бошанд вале ба аҳмияти он пай набурда бошанд ва ё ба далили машғулаҳои рӯзмара фурсати хондани китоб ва тамаркуз бар рӯӣ онро пайдо накарда бошанд лизо онро дар авлавиятҳои баъдӣ гузошта ё асосан ба канорӣ дур ва маҳҷур ниҳодаанд. Мутаъассифона рӯзмарагиҳо ва мушкилоти ҷории зиндагӣ дарди ҳама гире аст ки аз таваҷҷуҳ ба ҳақиқат бозмедоард. Аммо ба ростӣ агар мардум бидонанд ки роҳи ҳалли ҳамин мушкилоти рӯзмараашон монанди боло рафтани қимати аҷнос, кирояи хонаҳо, мушкилоти таҳсилӣ ва тарбиятии фарзандон, мушкилоти хонаводагӣ ва монанди он, дар китоби Бозгашт ба Ислом навишта шудааст, шояд дар ҳамон буҳбуҳаи рӯзмарагиҳо ва мушкилот ҷое барои хондан ва таъамул дар бораи ин китоб боз кунанд ва нигоҳашон нисбат ба он куллӣ тағйир ёбад ва бо кунҷковӣ ва тезбинии фаровоне онро бихонанд. [Мақолаи 2]
Гурӯҳе аз мардум касоне ҳастанд ки мумкин аст китобро бихонанд ва ба ҳақоиқи мавҷуд дар он пай бибаранд вале ба далили фишори ҳоким бар фазои сиёсии кишвар битарсанд ва дар бораи китоб чизе нагӯянд ё иҷозаи баёни онро наёбанд! Чизе ки ба ин идда бояд ёдовар шуд, тарс аз Худо ва рӯзи қиёмат ва тарс аз мавохизаи Илоҳӣ аст. Чароки муҳтавои ин китоб чизе ҷуз Исломи холис ва комил бар пояи яқиниёт яъне оёти Қуръон ва суннати мутавотир ва бароҳини муҳками ақлӣ нест ва инҳо мисдоқи боризи маъруф ҳастанд. Бинобарин даъват ба сӯӣ он мисдоқи боризи амр ба маъруф ва лизо воҷиб аст. Бинобарин касе ки аз мавохизаи ҳукуматҳо бештар аз мавохизаи Худованд метарсад фарди боҳуш ва оқиле нест ва иштибоҳ мекунад ва бе шак зиён хоҳад кард ва пушаймон хоҳад шуд. [Мақолаи 2]
Гурӯҳи дигар бархӣ аз уламо ва машоҳир ҳастанд ки хабари китобро дарёф мекунанд вале чун худро донои кул ва беайб ва нуқс ва бениёз аз пурсидан ва донистан медонанд, мумкин аст ба суроғи китоб нараванд ё инки китобро бихонанд аммо ғурурашон иҷоза надиҳад ки дар баробари ҳақоиқи он сар хам кунанд ва дар бораи он сухане бигӯянд. Алабтта ин афрод аз ҷиҳоти мутаъаддид дар муҳосиботи худ дучори иштибоҳ шудаанд. Чароки аз як сӯ пазириши иштибоҳ ва эътироф ба як чаҳл на танҳо мақоми як нафар ҳатто ҷалилул манзаларо пойин намеоварад балки иттифоқан бештар боло мебарад. Аз сӯӣ дигар, бузурги ҳақиқӣ касе аст ки дар пешгоҳи Худованд бузург бошад на дар пешгоҳи мардум ва машҳури ҳақиқӣ касе аст ки дар осмон машҳур бошад на дар замин! Ва танҳо касе назди Худованд бузург ва дар осмон матҳури Ӯ мешаванд ки аз Ӯ битарсанд ва аҳли тақво бошанд ва ҳақро бибинанд ва бишнаванд ва ба забон оваранд ва аз он табаъият намоянд ва ба сӯӣ он даъват кунанд. Вале мутаъасифона иддаи каме ин ҳақиқати бузургро дар меёбанд. Вонгаҳе билохира чи ин ба истилоҳи бузургон ва машоҳир бихоҳанд ва чи нахоҳанд, ҳақ роҳи худро тай мекунад ва ба сари манзили мақсуд мерасад ва дар он рӯз чизе ҷуз расвоӣ барои ин гурӯҳ боқӣ намемонад! Лизо ақл ҳукм мекунад ки имрӯз, фикри фардоро бикунанд ва имрӯз по бар ғурури худ бигзоранд то фардо по бар ҳами чизашон гузошта нашавад! [Мақолаи 2]
