حکم الکل طبّی و الکل موجود در برخی داروهای خوراکی و موادّ بهداشتی و آرایشی نظیر عطر و خمیر دندان چیست؟ آیا مانند حکم شراب و نوشیدنی‌های الکلی است که حرام و نجس هستند؟ گفته می‌شود که در بسیاری از موادّ غذایی نظیر نان و برخی میوه‌ها هم مقداری الکل وجود دارد!

چیزی که حرام است «خمر» است و خمر «الکل» نیست، بل خوردنی یا نوشیدنی‌ای دارای الکل است که کم یا زیاد آن مست‌کننده است؛ به دلیل سخن رسول خدا صلّی الله علیه و آله و سلّم که فرمود: «‌كُلُّ ‌مُسْكِرٍ خَمْرٌ، وَمَا أَسْكَرَ كَثِيرُهُ فَقَلِيلُهُ حَرَامٌ»[۱]؛ «هر چیز مست‌کننده‌ای خمر است و چیزی که زیادش مست می‌کند، کمش نیز حرام است». بنابراین، الکل خالص خمر محسوب نمی‌شود؛ چراکه قابل خوردن یا نوشیدن نیست تا مست‌کننده باشد و از این رو، نجس محسوب نمی‌شود. چیزهایی که دارای الکل هستند نیز تنها در صورتی خمر محسوب می‌شوند که قابل خوردن یا نوشیدن باشند. بنابراین، چیزهایی مانند عطر و خمیر دندان که خوردنی یا نوشیدنی نیستند، خمر محسوب نمی‌شوند و تبعاً نجس نیستند. نان و برخی میوه‌های دارای الکل نیز با اینکه خوردنی هستند، خمر محسوب نمی‌شوند؛ چراکه الکل موجود در آن‌ها ناچیز است و خوردن مقداری از آن‌ها که موجب مستی می‌شود، غیر ممکن است. به عبارت دیگر، نان یا میوه‌ای که مست‌کننده است، قابل خوردن نیست و نان یا میوه‌ای که قابل خوردن است، مست‌کننده نیست و از این رو، نان و میوه، پاک و حلال محسوب می‌شوند. داروهای دارای الکل نیز تنها در صورتی نجس و حرام هستند که خوردن یا نوشیدن مقدار مست‌کننده‌ی آن‌ها ممکن باشد؛ به این معنا که پیش از مستی، موجب مسمومیت و مرگ نشود؛ زیرا چیزی که خوردن یا نوشیدن آن، پیش از مستی موجب مسمومیت و مرگ می‌شود، «مست‌کننده» نامیده نمی‌شود، بلکه «سم» و «کشنده» نامیده می‌شود و حرمت خوردن و نوشیدن آن، به دلیل حرمت خودکشی است، نه حرمت خوردن و نوشیدن خمر! به عبارت دیگر، چیزی که خوردن یا نوشیدن آن، پیش از مستی موجب مسمومیت و مرگ می‌شود، هرگز نمی‌تواند «مست‌کننده» باشد؛ چراکه مسمومیت و مرگ، مانع از مست شدن با آن خواهد شد و با این وصف، خوردن و نوشیدن آن به مقداری که موجب مسمومیت و مرگ نمی‌شود، اشکالی ندارد و این فتوای علامه منصور هاشمی خراسانی حفظه الله تعالی است؛ چنانکه یکی از یارانش ما را خبر داد، گفت:

«سَأَلْتُ الْمَنْصُورَ عَنِ الْكُحُولِ يَكُونُ فِي الْأَدْوِيَةِ، وَهُوَ قَلِيلٌ، فَقَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَآلِهِ وَسَلَّمَ: مَا أَسْكَرَ كَثِيرُهُ فَقَلِيلُهُ حَرَامٌ، قُلْتُ: إِنَّهُمْ يَقُولُونَ أَنَّ فِي الْخُبْزِ كُحُولًا وَفِي بَعْضِ الْفَوَاكِهِ! فَقَالَ: لَيْسَ حَيْثُ تَذْهَبُ، مَا أَسْكَرَ كَثِيرُهُ قَبْلَ أَنْ يَقْتُلَ فَقَلِيلُهُ حَرَامٌ، وَمَا قَتَلَ كَثِيرُهُ قَبْلَ أَنْ يُسْكِرَ فَكَثِيرُهُ حَرَامٌ، وَلَا بَأْسَ بِقَلِيلِهِ»؛ «از منصور درباره‌ی الکلی پرسیدم که در داروها هست و مقدارش کم است، پس فرمود: رسول خدا صلّی الله علیه و آله و سلّم فرمود: چیزی که زیادش مست می‌کند، کمش نیز حرام است، گفتم: آن‌ها می‌گویند که در نان و برخی میوه‌ها نیز الکلی وجود دارد! پس فرمود: آن طور که پنداشته‌ای نیست؛ چیزی که زیادش مست می‌کند پیش از آنکه بکشد، کمش نیز حرام است و چیزی که زیادش می‌کشد پیش از آنکه مست کند، زیادش حرام است و کمش اشکالی ندارد».