أَخْبَرَنَا الْحَسَنُ بْنُ الْقَاسِمِ الطِّهْرَانِيُّ، قَالَ: سَأَلْتُ الْمَنْصُورَ عَنِ الصَّلَاةِ فِي الطَّيَّارَةِ، فَقَالَ: اسْتَقْبِلِ الْقِبْلَةَ وَكَبِّرْ، ثُمَّ اسْتَقْبِلْ حَيْثُ تَسْتَقْبِلُ الطَّيَّارَةُ، وَلَا تُصَلِّ فِيهَا مَكْتُوبَةً إِلَّا وَأَنْتَ خَائِفٌ، قُلْتُ: أُصَلِّي فِيهَا جَالِسًا؟ قَالَ: تُصَلِّي قَائِمًا أَبَدًا، فَإِنْ لَمْ تَسْتَطِعْ فَقَاعِدًا، فَإِنْ لَمْ تَسْتَطِعْ فَعَلَى جَنْبِكَ، فَإِنْ لَمْ تَسْتَطِعْ فَبِالْإِيمَاءِ، فَإِنْ لَمْ تَسْتَطِعْ فَبِالنِّيَّةِ، وَهَذَا كَقَوْلِ الْحَدَّادِ لِفَتَاهُ: مُتْ وَأَنْتَ نَافِخٌ!
ترجمهی گفتار:
حسن بن قاسم طهرانی ما را خبر داد، گفت: از منصور دربارهی نماز گزاردن در هواپیما پرسیدم، پس فرمود: روی به قبله کن و تکبیر بگوی، سپس روی به هر سوی کن که هواپیما روی میکند و در آن نماز فریضهای را نگزار مگر در حالی که بیمناک هستی، گفتم: در آن نشسته نماز میگزارم؟ فرمود: همیشه ایستاده نماز میگزاری، پس اگر نتوانستی نشسته، پس اگر نتوانستی بر پهلویت، پس اگر نتوانستی با اشاره، پس اگر نتوانستی با نیّت و این مانند سخن آهنگر (در مَثَل مشهور) است که به شاگردش گفت: بمیر و بدم!
شرح گفتار:
از این گفتار آن جناب دانسته میشود که نماز گزاردن در حال حرکت، تنها برای کسی جایز است که از خطری یا ضرری یا از فوت شدن نماز بیمناک است؛ چنانکه خداوند فرموده است: ﴿فَإِنْ خِفْتُمْ فَرِجَالًا أَوْ رُكْبَانًا﴾[۱]؛ «پس اگر بیمناک شدید در حالت پیاده یا سواره نماز بگزارید» و در این صورت، هر مقدار از نماز که میتواند را روی به قبله و در حالت عادی میگزارد و هر مقدار از آن که نمیتواند را به هر روی و حالت که میتواند میگزارد؛ چنانکه خداوند فرموده است: ﴿لَا يُكَلِّفُ اللَّهُ نَفْسًا إِلَّا وُسْعَهَا﴾[۲]؛ «خداوند کسی را جز به مقدار توانش تکلیف نمیکند» و فرموده است: ﴿وَمَا جَعَلَ عَلَيْكُمْ فِي الدِّينِ مِنْ حَرَجٍ﴾[۳]؛ «و بر شما در دین هیچ سختی قرار نداد»؛ جز آنکه در هر صورت واجب است تکبیرة الإحرام را روی به قبله گوید.