در ارتباط با پاسخ شما درباره‌ی شناخت اعلم، سؤالی برای بنده ایجاد شد که سپاسگزار می‌شوم اگر مثل همیشه با بیان روشن و مستدلّ خود، توضیح بفرمایید و آن این است که از یک طرف فرموده‌اید شناخت أعلم برای غیر خداوند ممکن نیست و از طرف دیگر فرموده‌اید که عادتاً بر اهل نظر پوشیده نمی‌ماند. این دو چطور با هم قابل جمع است؟!

با تشکّر از پاسخ شما علمای بزرگوار

شناخت أعلم، از آن جهت که متوقّف بر استقراء تامّ عالمان است، برای اهل نظر ممکن نیست، ولی از آن جهت که أعلم تمایز محسوسی با سایر عالمان دارد، عادتاً برای آنان ممکن است؛ به این معنا که آنان نمی‌توانند همه‌ی عالمان را إحصا و مقایسه کنند، ولی اگر اتّفاقاً أعلم را ببینند، می‌توانند او را بشناسند و أعلم بودن او را درک کنند؛ چراکه میان علم او و علم دیگران، تفاوت مشهودی وجود دارد و چنین تفاوتی عادتاً بر چنین کسانی پوشیده نمی‌ماند. البته مراد از اهل نظر، «أولوا الأبصار» هستند که از نعمت عقل سلیم برخوردارند، نه کسانی که خداوند درباره‌ی آنان فرموده است: ﴿وَلَهُمْ أَعْيُنٌ لَا يُبْصِرُونَ بِهَا﴾[۱]؛ «برای آنان چشم‌هایی است که با آن نمی‌بینند» و فرموده است: ﴿وَمِنْهُمْ مَنْ يَنْظُرُ إِلَيْكَ ۚ أَفَأَنْتَ تَهْدِي الْعُمْيَ وَلَوْ كَانُوا لَا يُبْصِرُونَ﴾[۲]؛ «از آنان کسانی هستند که به تو نظر می‌کنند، امّا آیا تو نابینایان را هدایت توانی کرد، در حالی که نمی‌بینند؟!».